Οι συλλήψεις βουλευτών του HDP είναι η τελευταία πράξη του πογκρόμ εναντίον πάντων, που έχει εξαπολύσει ο Ερντογάν στην Τουρκία, ύστερα από το πραξικόπημα τον περασμένο Ιούλιο. Πόσο ανεξέλεγκτος είναι τελικά;
Φοβάμαι ότι είναι απόλυτα ανεξέλεγκτος και είναι αποφασισμένος να επιβάλει την πλήρη υποταγή των πάντων στο κόμμα του και το πρόσωπό του και να εκκαθαρίσει οποιονδήποτε δεν δηλώνει ένθερμος οπαδός του. Ουδετερότητα εδώ δεν υπάρχει. Ο κ. Ερντογάν είχε ήδη αρχίσει να δίνει δείγματα απόλυτου αυταρχισμού από το καλοκαίρι του 2013 και τα γεγονότα της πλατείας Ταξίμ. Προσπάθησε να επιβάλει με κάθε τρόπο την προεδρική δημοκρατία στην Τουρκία και μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου θεωρεί ότι έχει κάθε δικαίωμα να εκκαθαρίσει τη χώρα από τους εσωτερικούς της εχθρούς. Και βεβαίως αυτό το κάνει με κάθε τρόπο. Πολύ φοβάμαι ότι η σύλληψη του προέδρου του HDP και της συμπροέδρου δεν είναι η τελευταία πράξη του δράματος, αλλά ότι θα κηρυχθεί το κόμμα εκτός νόμου, όπως και οποιοδήποτε άλλο κόμμα ή πολιτικός παράγοντας ή οργανισμός, εάν δεν δώσουν γη και ύδωρ.
Είπες ότι ο Ερντογάν «θεωρεί ότι έχει κάθε δικαίωμα να εκκαθαρίσει την Τουρκία». Το έχει;
Φυσικά και δεν το έχει. Ο κ. Ερντογάν υποτίθεται ότι υπερασπίζεται τη νομιμότητα. Και πράγματι ένα πραξικόπημα είναι επίθεση κατά της δημοκρατίας και φυσικά είναι μια παράνομη πράξη. Το πρόβλημα, όμως, είναι που φτάνει η τιμωρία, ποιος την αποφασίζει και με ποια μέσα την επιβάλει. Εδώ βλέπουμε έναν απηνή συνεχή διωγμό εναντίον των πάντων: εφημερίδες, πανεπιστημιακοί, δάσκαλοι, δικαστές, δημοσιογράφοι, αξιωματικοί του στρατού, με κατηγορίες, οι οποίες δεν ευσταθούν σε κανένα δικαστήριο. Δηλαδή γράφει ένας πανεπιστημιακός ένα άρθρο, με το οποίο ασκεί κριτική στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας και αυτός έχει αντεθνική δράση; Μα αυτή είναι η δουλειά του πανεπιστημιακού· η παραγωγή γνώσης και η κριτική. Ο κ. Ερντογάν, λοιπόν, έχει διευρύνει την έννοια της νομιμότητας, σε σημείο που την έχει παραμορφώσει. Εδώ μιλάμε για καθαρό διωγμό. Χρησιμοποιεί την υπεράσπιση της νομιμότητας, επιμένοντας ταυτόχρονα ότι οι Κούρδοι της Τουρκίας είναι τρομοκράτες και εκβιάζοντας τους συμμάχους να θεωρήσουν το ΡΚΚ τρομοκρατική οργάνωση. Ο κ. Ερντογάν δεν έχει, λοιπόν, παρά να συλλάβει τον ηγέτη του HDP και τη συμπρόεδρο του κόμματος, πάλι μέσα στο πλαίσιο υπεράσπισης της νομιμότητας και της πάλης βεβαίως κατά της ισλαμικής τρομοκρατίας, ξεχνώντας φυσικά το πόσο πολύ στήριξε τον ISIS.
Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ τι περιθώρια αντίδρασης έχουν και ποια αναμένεις να είναι η στάση τους;
Για να μιλάμε σε ρεαλιστική βάση, η αναμενόμενη αντίδραση είναι κάποιες φραστικές επιπλήξεις προς τον κ. Ερντογάν, όπως και δηλώσεις αποδοκιμασίας για την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικών ελευθεριών. Αλλά θα μείνουμε εκεί, πολύ φοβάμαι. Διότι, τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ βρίσκονται σε εξόχως δυσμενή θέση, όσον αφορά τα τεκταινόμενα στην εγγύς και ευρύτερη Μέση Ανατολή, αλλά και όσον αφορά το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στις μητέρες των μαχών, στη Συρία. Έχουν δε εμπλακεί και σε μια όλο και εντονότερη αντιπαράθεση με την Ομοσπονδία της Ρωσίας, πράγμα το οποίο δυσχεραίνει κατά πάρα πολύ την υλοποίηση της όποιας δυνατότητας εξεύρεσης κοινά αποδεκτής λύσης στο συρο-ιρακινό πρόβλημα.
Από εκεί και πέρα, η ΕΕ και οι ΗΠΑ έχουν τη δυνατότητα να αναλάβουν μέτρα, όπως για παράδειγμα να αποβάλουν την Τουρκία από το Συμβούλιο της Ευρώπης ή από άλλα διεθνή φόρα και οργανισμούς. Όμως, αυτό δεν ενοχλεί τον κ. Ερντογάν, από τη στιγμή που προτεραιότητά του είναι να εξαλείψει την οποιαδήποτε αντιπολίτευση. Γι’ αυτό το λόγο οι μόνες αποφάσεις που θα μπορούσαν να πάρουν διεθνείς δρώντες θα ήταν να σταματήσει η χρηματοδότηση, να της επιβληθούν μέτρα για εμπάργκο α ή β τύπου. Αντιθέτως, βλέπουμε ότι ζήτησε και πήρε ελεύθερη βίζα για τους τούρκους υπηκόους εντός της ΕΕ.
Είμαστε στα πρόθυρα εμφυλίου στη Τουρκία;
Κατά τη γνώμη μου δεν διαφαίνεται μια τέτοια περίπτωση στο άμεσο ορατό μέλλον.
Επηρεάζουν τις αποφάσεις του Ερντογάν οι γεωπολιτικές εξελίξεις, όπως για παράδειγμα η μάχη στη Μοσούλη;
Είναι προφανές ότι η εσωτερική και η εξωτερική πολιτική τέμνονται. Το ζήτημα είναι ο βαθμός που συμβαίνει κάθε φορά. Εδώ έχουμε μια απόλυτη ταύτιση των επιδιώξεων. Ο κ. Ερντογάν κατασυκοφαντεί τους κεμαλιστές, ενώ ταυτόχρονα εμφανίζει τον εαυτό του να είναι ο υπέρμαχος των συμφερόντων του τουρκικού λαού. Έτσι, διεκδικεί η Τουρκία τα ιστορικά δικαιώματα που είχε σε γειτονικές περιοχές. Θυμίζω πως υπάρχει ένα ποσοστό Τουρκομάνων στο βορρά, το οποίο χρησιμοποίησε από το 1991, οπότε δημιουργήθηκε ο θύλακας των Κούρδων μετά την «Καταιγίδα της ερήμου», δηλαδή μετά την επίθεση εναντίον του Ιράκ, ο κ. Τουργκούτ Οζάλ, ως επιχείρημα για να αποκτήσει έλεγχο και επιρροή στην περιοχή. Επανέρχεται, λοιπόν, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διότι φοβάται το κουρδικό, το οποίο είναι λυδία λίθος των περιφερειακών ισορροπιών. Και η Τουρκία τρέμει τη δημιουργία ενός αυτόνομου κουρδικού κράτους στη Συρία. Και στην περιοχή πλέον έχουν αλλάξει τα δεδομένα, ειδικά μετά τη μάχη του Κομπάνι, όπου οι Κούρδοι της Συρίας πολέμησαν με τους Κούρδους του Ιράκ και αναπτύχθηκε μια νέα δυναμική, με τη δημιουργία εθνικής συνείδησης.
Πώς επηρεάζει την κατάσταση η εντεινόμενη συνεργασία Ρωσίας-Τουρκίας;
Η Τουρκία παίζει ξανά το ρόλο του αυθύπαρκτου και ανεξάρτητου διεθνούς δρώντος, και μάλιστα ενός δρώντος με χαρακτηριστικά, τουλάχιστον, μεσαίας δύναμης. Η προσέγγιση Μόσχας-Άγκυρας απορρέει από σύγκλιση στόχων. Να θυμίσω, όμως, ότι δεν πρόκειται για μια σταθερή συμμαχία και πως το Νοέμβριο του 2015 η Τουρκία προσπάθησε να δημιουργήσει ένα σκηνικό πολέμου, καταρρίπτοντας ένα ρωσικό μαχητικό, φέρνοντας το ΝΑΤΟ σε εξαιρετικά δύσκολη θέση. Αυτή η απόπειρα δεν απέδωσε και η Ομοσπονδία της Ρωσίας προέβη σε αντίποινα, δίνοντας στη δημοσιότητα αποδείξεις για τη συνεργασία και στήριξη της Τουρκίας προς τον ISIS, εκδίδοντας ταυτόχρονα και ταξιδιωτική οδηγία, η οποία προκάλεσε και οικονομική ζημία στην Τουρκία. Η Τουρκία συνέχισε τότε να πιέζει τους συμμάχους της για να προχωρήσουν τα πράγματα, όπως εκείνη τα θέλει. Έστειλε στρατό στη Μοσούλη, προκαλώντας την οργή της Βαγδάτης, η οποία ζήτησε από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ να αναγκάσει την Τουρκία να αποσύρει τους στρατιώτες της. Κατά συνέπεια, η Τουρκία κάνει ό,τι μπορεί για να πετύχει τους στόχους της. Επειδή δεν της βγαίνει το παιχνίδι, όπως το θέλει, με τις επαφές της με την ΕΕ και τις ΗΠΑ, έχει στραφεί στην Ομοσπονδία της Ρωσίας. Η Ρωσία φυσικά ξέρει με ποιον έχει να κάνει, αλλά για μια ακόμα φορά ισχύει αυτό που διέπει την κατάσταση στη Μέση Ανατολή: «ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου». Αυτή τη στιγμή, λοιπόν, και ενώ έχει ξεσπάσει μια νέα εντεινόμενη αντιπαράθεση ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και τις Βρυξέλλες από τη μια, και τη Μόσχα από την άλλη, η Άγκυρα εκμεταλλεύτηκε τη στιγμή για να προωθήσει τη συνεργασία της με τη Ρωσία, στον ενεργειακό καταρχήν τομέα: Υπέγραψε συμφωνία για τη δημιουργία του αγωγού πετρελαίου που θα περνά από την Τουρκία (Turkish Stream), όπως και συμφωνία για την κατασκευή εργοστασίου παραγωγής πυρηνικής ενέργειας στο Ακούγιου, που θα έπρεπε να μας ανησυχεί ιδιαιτέρως, λόγω της έντονης σεισμογένειας της περιοχής. Αυτή η πολιτική προς κάθε κατεύθυνση, η οποία δημιουργεί στην περιοχή ένα πεδίο μεταβλητής γεωμετρίας, δεν φαίνεται ότι μπορεί μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα να ευνοήσει την Τουρκία.
Η Β. Κεφαλά είναι επίκουρη καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στη Μέση Ανατολή και Μεσογειακών Σπουδών στο πανεπιστήμιο Αιγαίου.