Ο νόμος, που ρύθμιζε το ραδιοτηλεοπτικό τοπίο, στάθηκε αφορμή για να υπάρξει έντονη αντιπαράθεση ανάμεσα στην κυβέρνηση και τα κόμματα της αντιπολίτευσης, όπως και τα ιδιωτικά κανάλια. Πώς αποτιμάτε αυτή τη διαμάχη;
Είναι αναγκαίο να υπάρξει ένα πλαίσιο ρύθμισης του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου, ώστε να παύσει να δρα ανεξέλεγκτα η μιντιακή εξουσία. Αυτή ήταν και η πρόθεση της κυβέρνησης με το νόμο 4339, παρά τις ατυχείς επιλογές που μπορεί να έκανε ή τις λάθος κινήσεις. Είναι γεγονός ότι τα ΜΜΕ κυριαρχούν πολλές φορές έναντι των άλλων εξουσιών, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να έχουν το μονοπώλιο και να λειτουργούν ως ρυθμιστές του πολιτικού παιχνιδιού. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή κοινωνιολογική κριτική σκέψη το πολιτικό πρόταγμα πρέπει να υπερισχύει έναντι της μιντιακής κυριαρχίας όσο και αν αναγνωρίζεται ότι ο ρόλος των ΜΜΕ είναι καταλυτικός στη σημερινή κοινωνία. Ο έλεγχος της διακυβέρνησης ανήκει στην πολιτική εξουσία. Ο ρόλος των ΜΜΕ είναι να προσφέρει ψυχαγωγία, επιμόρφωση και ενημέρωση και όχι να θέτει τους κανόνες του τρόπου λειτουργίας τους. Αυτό το άναρχο τοπίο που είχε διαμορφωθεί τα τελευταία 27 χρόνια έπρεπε πια να ρυθμιστεί και γι’ αυτό είναι αξιέπαινη η προσπάθεια της κυβέρνησης προς αυτή την κατεύθυνση, ακόμα και αν το έκανε με απόλυτο τρόπο. Ωστόσο, η στάση της αξιωματικής αντιπολίτευσης, όπως και άλλων κομμάτων της αντιπολίτευσης, δείχνει ότι υπάρχουν μικροκομματικές σκοπιμότητες πίσω από την εναντίωση στη ρύθμιση του ραδιοτηλεοπτικού πεδίου. Ας μην ξεχνάμε πως όλες οι κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης είχαν τη δυνατότητα να ρυθμίσουν το πεδίο και δεν το έκαναν. Από την άλλη, τα κανάλια ήθελαν και θέλουν να συνεχιστεί η οικονομική, νομική και πολιτισμική αναρχία που υπάρχει στο χώρο αυτό. Και γι’ αυτό θεωρώ τουλάχιστον άστοχη, από πλευράς των ιδιωτικών καναλιών, τη σύγκριση του μαύρου στην ΕΡΤ, με το μαύρο που διαφήμιζαν πως θα τους επέβαλε η σημερινή κυβέρνηση. Το να έχεις την απαίτηση να ρυθμιστεί το τοπίο δεν μπορεί να συγκρίνεται με το αυταρχικό κλείσιμο της ΕΡΤ. Νομίζω ότι χρησιμοποιώντας τέτοιους συσχετισμούς δεν κάνεις τίποτε άλλο παρά να θεωρείς τον κόσμο χαζό, ενώ έχει αποδειχτεί ότι είναι πολύ πιο έξυπνος από τους ανθρώπους που έχουν τα ινία της εκάστοτε πολιτικo-οικονομικής διακυβέρνησης.
Πρώτο βήμα η συγκρότηση του ΕΣΡ
Έχουν ήδη γίνει πέντε προσπάθειες για τη συγκρότηση του ΕΣΡ, καμία από τις οποίες δεν ευδοκίμησε, αφού δεν υπήρξε ο απαραίτητος αριθμός συναίνεσης. Ωστόσο, το ΕΣΡ δεν είναι ένα νέο όργανο, λειτούργησε για δεκαετίες, χωρίς να ρυθμίσει το άναρχο ραδιοτηλεοπτικό τοπίο. Ποια η διαφορά αν συγκροτηθεί τώρα;
Τις τελευταίες βδομάδες βλέπουμε να παίζεται ένα μικροπολιτικό αντιπολιτευτικό παιχνίδι με κέντρο αναφοράς τα κανάλια, πράγμα που μας οδηγεί για μια ακόμα φορά στο ερώτημα ποιος ρυθμίζει την πολιτική ατζέντα; Είναι αναγκαίο να υπάρξει ένα ραδιοτηλεοπτικό συμβούλιο, που θα λειτουργεί αδιάλειπτα και αμερόληπτα, ώστε να ρυθμίσει το άναρχο τοπίο που επικρατεί στα ΜΜΕ. Και θεωρώ άκαιρη τη μέχρι στιγμής στάση της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Έχετε δίκιο στην παρατήρησή σας πως το ΕΣΡ δεν ρύθμισε το ραδιοτηλεοπτικό τοπίο. Όμως, τώρα φαίνεται πως υπάρχει η βούληση για να μπουν όρια και όροι. Επομένως, η συγκρότηση του ΕΣΡ είναι ένα πρώτο βήμα. Και γι’ αυτό το συμβούλιο πρέπει να στελεχωθεί από ανθρώπους που γνωρίζουν το χώρο των μίντια, όχι μόνο από την ακαδημαϊκή πλευρά, αλλά και από την εμπειρική. Χρειάζεται η σύνθεση του ΕΣΡ να διασφαλίζει τη σύγκλιση των δύο αυτών χώρων. Όμως, η πολιτική εξουσία οφείλει να έχει την τελική ευθύνη εποπτείας του συμβουλίου, τότε αυτό θα πετύχει καλύτερη λειτουργία από αυτή που επέδειξε τα προηγούμενα χρόνια.
Τελικά πόσο ισχυρή αποδείχθηκε η μιντιακή εξουσία έναντι της πολιτικής;
Ένα από τα βασικά ερωτήματα που προσπαθούμε να απαντήσουμε στα τμήματα των ΜΜΕ, στο πλαίσιο της πολιτικής επικοινωνίας είναι «Ποιος τελικά έχει την εξουσία και ποιος καθορίζει τις δημόσιες πολιτικές; Στην ανάδειξη των δημόσιων προβλημάτων και παραπέρα στον καθορισμό των δημόσιων πολιτικών ποιος είναι ο ρόλος της διαμεσολαβημένης μιντιακής επικοινωνίας, σε σχέση με το πολιτικό διακύβευμα;» Όπως αποδείχθηκε με αφορμή το νόμο 4339, η μιντιακή εξουσία είναι πολύ ισχυρή. Αποκαλύφθηκε, όμως, ταυτόχρονα η πολύ στενή σχέση της μιντιακής εξουσίας με την εκάστοτε εξουσία φιλελεύθερου τύπου που ασκούν ορισμένα κόμματα. Και αυτή η σχέση, κατά τη γνώμη μου ηττήθηκε. Στο πλαίσιο των δημοκρατικών κοινωνιών θα πρέπει η διακυβέρνηση μιας κοινωνίας να μπορεί να είναι σε θέση να διασφαλίσει τον έλεγχο των πολιτικών διακυβευμάτων, παρέχοντας τη δυνατότητα μιας υγιούς λειτουργίας του δημόσιου χώρου, δίνοντας τη δυνατότητα έκφρασης όλων των αντιτιθέμενων απόψεων στον καθορισμό της πολιτικής δράσης, άρα στην εφαρμογή της εκάστοτε δημόσιας πολιτικής. Αυτή η λογική διαφαίνεται καθαρά ότι θα πρέπει να ισχύσει και στη λειτουργία του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου.
Δεν είναι θέμα ποσότητας, αλλά ποιότητας
Η κυβέρνηση διατείνεται πως θα συνεχίσει τις προσπάθειες ρύθμισης του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου. Ποια, κατά τη γνώμη σας, πρέπει να είναι η κατεύθυνση;
Θυμάμαι ως μέλος της ελληνικής εταιρείας τοπικής ανάπτυξης και αυτοδιοίκησης είχαμε διαμορφώσει τη δεκαετία του ‘80 μια πρόταση προς την κυβέρνηση πως θα πρέπει, με την κατάργηση του κρατικού μονοπωλίου, οι νεοεμφανιζόμενοι σταθμοί να λειτουργούν υπό τη μορφή μεικτής επιχείρησης, δηλαδή να συμμετέχουν σε αυτά οι δήμοι, οι εκπρόσωποι οργανώσεων και ο ιδιωτικός τομέας, με μια αναλογία ώστε όλες οι κοινωνικές τάσεις και τα συμφέροντα να εκπροσωπούνται και να μην κυριαρχεί το ιδιωτικό έναντι του δημόσιου χαρακτήρα. Αυτή η πρόταση, που είχε γίνει στο πλαίσιο των περιφερειακών σταθμών, αλλά θα μπορούσε να ισχύει και για τους σταθμούς και τα κανάλια εθνικής εμβέλειας, απορρίφθηκε από την τότε τοπική αυτοδιοίκηση, διότι και αυτή εξυπηρετούσε συγκεκριμένα πολιτικοοικονομικά συμφέροντα. Προφανώς, ο συνδυασμός του δημόσιου τομέα με τον ιδιωτικό τομέα κρίνεται απαραίτητος για την εύρυθμη λειτουργία του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου πάντοτε όμως μέσα στα πλαίσια άσκηση κοινωνικού ελέγχου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο δημόσιος χώρος δεν είναι μονοδιάστατος, αλλά πολύμορφος. Δεν υπάρχει μόνον μια κυρίαρχη σφαίρα, αλλά πολλοί δημόσιοι χώροι, οι οποίοι πρέπει να γίνουν σεβαστοί και αποδεκτοί. Μέσα σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες, όπως είναι πλέον και η ελληνική, κυριαρχεί η διαφορετικότητα, η οποία πρέπει να γίνεται σεβαστή και αυτό πρέπει να αντικατοπτρίζεται ακόμη και στο περιεχόμενο των τηλεοπτικών προγραμμάτων. Το θέαμα, η επιμόρφωση και η πληροφόρηση πρέπει να αποκτήσουν δημόσιο χαρακτήρα, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της κάθε ατομικότητας όσο βεβαίως αυτό είναι εφικτό μέσα στο πλαίσιο της μαζικής μετάδοσης μηνυμάτων. Και για να συμβεί αυτό πρέπει να πάψει να κομματικοποιείται η λειτουργία των Μέσων, διότι αυτό μόνο κακό μπορεί να κάνει στη δημοκρατική λειτουργία μιας κοινωνίας.
Επομένως, το ερώτημα δεν είναι πόσα κανάλια μπορούν να υπάρχουν σε αυτή τη χώρα, αλλά τι θα εκπέμπουν αυτά;
Φυσικά δεν είναι θέμα ποσότητας καναλιών, αλλά ποιότητας. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι μπορεί να υπάρχουν άπειρα κανάλια εθνικής εμβέλειας. Η πολιτεία οφείλει να κατανέμει τις άδειες συχνοτήτων, όπως προβλέπει και ο νόμος 4339 με βάση τις δυνατότητες βιωσιμότητάς τους, και εκπλήρωσης των οικονομικών τους υποχρεώσεων καθώς και της κατοχύρωσης των δικαιωμάτων των εργαζομένων. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, είναι η πολιτική εξουσία αυτή που θα πρέπει αμερόληπτα να θέτει τους κανόνες λειτουργίας του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου και όχι να διαιωνίζεται η εντύπωση πως τα κανάλια είναι οι κυρίαρχοι του παιχνιδιού και πως υπερβαίνουν την πολιτικοοικονομική εξουσία. Σε τελική, όμως, ανάλυση ο πολίτης είναι αυτός που θα κρίνει τη μοίρα των καναλιών. Η ανάπτυξη μιας κριτικής αντιμετώπισης από τη μεριά του πολίτη θα κρίνει και τη δυνατότητα ύπαρξης τους.
Η Μαριάννα Ψύλλα είναι πρόεδρος του τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού του Παντείου Πανεπιστημίου.