Στις 8 Δεκέμβρη, η Επιτροπή εξέδωσε την τέταρτη σύστασή της σχετικά με το ζήτημα, όπου κρίνει πως η Ελλάδα «έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο όσον αφορά τη θέσπιση των βασικών θεσμικών και νομικών δομών για την ομαλή λειτουργία του συστήματος ασύλου» και άρα μπορεί να πραγματοποιηθεί η επανέναρξη των επιστροφών αιτούντων άσυλο στο έδαφος της από άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως προβλέπει ο κανονισμός του Δουβλίνου (δηλαδή ότι υπεύθυνες χώρες για την εξέταση και έκδοση ασύλου είναι μόνο οι χώρες πρώτης υποδοχής).
Για την ιστορία, η Ελλάδα είχε εξαιρεθεί από τον κανονισμό το 2011, κατόπιν προσφυγής αιτούντα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Ο αιτών ενώ είχε κάνει αίτηση ασύλου στην Ελλάδα, λόγω των δυσμενών συνθηκών που αντιμετώπισε στη χώρα, αποχώρησε για το Βέλγιο, το οποίο όμως τον επέστρεψε βάσει του κανονισμού πίσω. Το δικαστήριο καταδίκασε και τις δύο χώρες για αυτήν την πράξη, την μεν Ελλάδα για τις άθλιες συνθήκες κράτησης σε αστυνομικό τμήμα στις οποίες είχε υποβάλει τον πρόσφυγα, το δε Βέλγιο γιατί τον επέστρεψε σε μια χώρα που καταπατούσε τα δικαιώματά του. Πολλές ευρωπαϊκές χώρες, και πριν την απόφαση του δικαστηρίου, είχαν σταματήσει τις επιστροφές, αλλά από το Γενάρη του 2011, κρίνοντας ότι η μεταχείριση των μεταναστών στην Ελλάδα ήταν απάνθρωπη και εξευτελιστική, με τη διαδικασία εξέτασης ασύλου που γινόταν τότε από την αστυνομία να είναι χείριστη και το σύστημα υποδοχής αιτούντων άσυλο ανύπαρκτο, αποφασίστηκε επίσημα η διακοπή των επιστροφών στην Ελλάδα.
Σταδιακή επαναφορά του ΔουβλίνουΗ Επιτροπή κρίνει πως αυτά τα προβλήματα έχουν πια ξεπεραστεί, αλλά λαμβάνοντας υπόψη ότι «η Ελλάδα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει έντονες μεταναστευτικές πιέσεις και ελλείψεις στο σύστημα ασύλου της, ιδίως όσον αφορά τις συνθήκες υποδοχής, τη μεταχείριση των ευάλωτων αιτούντων άσυλο και την ταχύτητα με την οποία καταχωρίζονται, υποβάλλονται και εξετάζονται οι αιτήσεις ασύλου», προτείνει η επανέναρξη να γίνει σταδιακά από το Μάρτη του 2017, να μην έχει αναδρομική ισχύ, αλλά να αφορά τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που θα περάσουν από την Ελλάδα σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα από τότε και στο εξής, ενώ συστήνεται πριν από κάθε επιστροφή οι ελληνικές αρχές να παρέχουν ατομική διαβεβαίωση και εγγυήσεις ότι ο κάθε αιτούντας θα γίνεται δεκτός με αξιοπρέπεια. Προς το παρόν, οι αιτούντες άσυλο, που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των ασυνόδευτων ανηλίκων, δεν θα επιστρέφονται.
«Καλή και ισορροπημένη», χαρακτήρισε τη σχετική πρόταση ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής, Γιάννης Μουζάλας. Για τα δεδομένα της Επιτροπής, η σύσταση είναι αρκετά προσεκτική και δεν κάνει λόγο για συλλήβδην επιστροφές ή αναδρομική ισχύ για τους χιλιάδες πρόσφυγες που πέρασαν το 2015 στην ΕΕ από την Ελλάδα. Παράλληλα, επεσήμανε και στις υπόλοιπες χώρες την ανάγκη να «συμμορφωθούν πλήρως με τις υποχρεώσεις τους ως προς τη μετεγκατάσταση και να μεριμνήσουν για την αποστολή στην Ελλάδα του κατάλληλου αριθμού εμπειρογνωμόνων στον τομέα του ασύλου». Ενώ δεν πρέπει να λησμονείται πως, παρά την πολιτική κριτική στον κανονισμό του Δουβλίνου και την πρακτική επιβάρυνση που μπορεί να σημαίνουν οι επιστροφές, ο λόγος της αναστολής ήταν ότι η Ελλάδα καταπατούσε ανθρώπινα δικαιώματα, και όχι κάποιος δίκαιος επιμερισμός της μετανάστευσης, οπότε είναι θετική η κρίση πως κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει πια.
Το ζήτημα, βέβαια, αφορά το κατά πόσο η απόφαση ελήφθη βάσει αυτού του στοιχείου, ή απλά ισχυροποιείται και πάλι η ευρωπαϊκή πολιτική της αποτροπής της μετανάστευσης.
Βελτίωση και αφορμή
Την Τετάρτη, μετά από πρωτοβουλία της ευρωομάδας της Αριστεράς, με στήριξη των Σοσιαλδημοκρατών, των Πρασίνων και των Φιλελευθέρων (καταψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και την άκρα δεξιά), εντάχθηκε στην ημερήσια διάταξη της ολομέλειας και η συζήτηση για τη σχετική σύσταση. Ο επίτροπος Μετανάστευσης, Εσωτερικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας, Δημήτρης Αβραμόπουλος, εκπροσωπώντας την Κομισιόν, πέραν από τους επαίνους που έδωσε στην κυβέρνηση, που παρά τη δύσκολη κατάσταση με τις πρωτοφανείς ροές, κατάφερε να σημειώσει σημαντική πρόοδο στο σύστημα ασύλου, ανέφερε πως «οι αιτούντες άσυλο πρέπει να καταλάβουν ότι δεν μπορούν να εγκατασταθούν από μόνοι τους όπου θέλουν και θα πρέπει να περιμένουν τη διαδικασία της μετεγκατάστασης», κάνοντας αρκετά σαφή και την αποτρεπτική σημασία της επανέναρξης των επιστροφών.
Σίγουρα, η βελτίωση των συνθηκών όσον αφορά τη διαδικασία εξέτασης ασύλου είναι υπαρκτή, με τις αιτήσεις να εξετάζονται πια από την αρμόδια υπηρεσία, που στελεχώθηκε με περισσότερα άτομα το τελευταίο διάστημα, ενώ διαπιστώνεται και ποιοτική αναβάθμιση, σύμφωνα με νομικούς, καθώς με το προηγούμενο καθεστώς όπου η εξέταση γινόταν από την αστυνομία, οι αποφάσεις ήταν αρκετά προκατειλημμένες, κρίνοντας συνεχώς ότι σχεδόν κανένας αιτούντας δεν δικαιούταν άσυλο και δικαιολογώντας την απόφαση αυτή πάντα με τις ίδιες δύο παραγράφους.
Παρόλα αυτά, πώς μπορεί κάποιος να υποστηρίξει πως αυτή η βελτίωση είναι αρκετή, ώστε να σηκώσει η χώρα από μόνη της όλο το βάρος του προσφυγικού, όταν υπάρχουν σημαντικές παθογένειες που δεν έχουν ξεπεραστεί; Η κατάσταση στα νησιά φαίνεται απελπιστική, με χιλιάδες αποκλεισμένους ανθρώπους να περιμένουν για πολύ μεγάλο διάστημα την εξέταση του αιτήματός τους, από μια υπηρεσία, που παρά τις τελευταίες προσλήψεις παραμένει σημαντικά υποστελεχωμένη για το εύρος των εργασιών που πρέπει να καλύψει. Παράλληλα, η νομική βοήθεια στους αιτούντες κατά το δεύτερο βαθμό εξέτασης, αλλά και στον πρώτο για τις ευάλωτες ομάδες, δεν παρέχεται από το κράτος, αλλά καλύπτεται από ΜΚΟ, αποτελώντας μια προσωρινή λύση που δεν μπορεί να θεωρηθεί επαρκής. Το ζήτημα της στέγασης των προσφύγων δεν φαίνεται επίσης να έχει βελτιωθεί. Μπορεί το 2011 να ήταν ανύπαρκτη η σχετική κρατική μέριμνα, αλλά οι καταυλισμοί με ανθρώπους να διαμένουν σε σκηνές μες στο καταχείμωνο, σίγουρα δεν μπορεί να θεωρηθεί «πρόοδος», ούτε καν «εύθραυστη», όπως χαρακτηρίστηκε από τον επίτροπο.
Ο εγκλωβισμός σαν πρόοδοςΟ ίδιος δεν παρέλειψε και να αποτιμήσει θετικά την εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, λέγοντας πως λειτουργεί και κομίζει αποτελέσματα, αφού έχουν μειωθεί σημαντικά οι ροές, και κρίνοντας ως πρόβλημα το χαμηλό αριθμό επιστροφών. Αντίθετα, αναγιγνώσκει πρόοδο όσον αφορά τις επανεγκαταστάσεις από την Τουρκία και τις μετεγκαταστάσεις από την Ελλάδα και την Ιταλία, αν και πρέπει να αυξηθούν και αυτές, φθάνοντας για την ακρίβεια τις 2.000 το μήνα, γεγονός μάλλον απίθανο, αν κρίνουμε από τα σημερινά δεδομένα.
Εκτός από τον κυνικό χαρακτηρισμό σαν «προόδου» του εγκλωβισμού προσφύγων σε μια χώρα που δεν τηρεί τα ανθρώπινα δικαιώματα ούτε για τους πολίτες της, ούτε για τους εκπατρισμένους, αφού δεν αναγνωρίζει πλήρως τη συνθήκη της Γενεύης, σημειώνεται ότι οι επιστροφές από την Ελλάδα στην Τουρκία, σε διάστημα περίπου 9 μηνών ανέρχονται στους 1.960, ανάμεσά τους και σύριοι πρόσφυγες. Από την άλλη, οι μετεγκαταστάσεις από την Ελλάδα σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες στους 6.212 και από την Ιταλία στους 1.950, μέσα σε διάστημα, όμως, ενός 15 μηνών και ενώ μέχρι το Σεπτέμβρη του 2017 θα πρέπει να έχουν υλοποιηθεί σύνολο και 63.302 και 34.953 αντίστοιχα, με την ερμηνεία των στοιχείων να διίστανται ανάλογα τον πολιτικό στόχο του καθενός.
Η κριτική του ευρωκοινοβουλίου«Έχουμε περισσότερους πνιγμένους, παρά μετεγκατεστημένους», δήλωσε στην ολομέλεια ευρωβουλεύτρια της GUE, επικρίνοντας τη συμφωνία, αλλά και τη σύσταση για την επανέναρξη των επιστροφών στην Ελλάδα. Στο ίδιο μήκος κύματος και οι Πράσινοι έκριναν εσφαλμένη την πρόταση της Κομισιόν, όπως και οι Σοσιαλιστές, τονίζοντας όλοι την ανάγκη για τήρηση της συμφωνίας για μετεγκαταστάσεις.
«Η εφαρμογή του προγράμματος μετεγκατάστασης είναι στο 5%, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία. (…) Αντί για 400 ειδικούς που θα εξυπηρετούσαν τις διαδικασίες ασύλου, έχετε στείλει περίπου 40! Την ίδια ώρα, υπάρχει και η κατηγορία εναντίον της Ελλάδας και της Ιταλίας, ότι “δεν κάνουν αρκετά”. Από ποιους; Από την Ουγγαρία και την Πολωνία, που δεν έχουν πάρει ούτε έναν πρόσφυγα! Από τη Σλοβακία, που προεδρεύει κιόλας, και έχει πάρει μόνο 9! Από την Τσεχία που έχει πάρει 12! Αυτές οι χώρες θέλουν μια Ευρώπη α λα καρτ. Να τους δίνει κονδύλια για τους αγρότες τους, για τα έργα υποδομής, αλλά να αρνούνται να αναλάβουν τις ευρωπαϊκές τους υποχρεώσεις. Και σας ερωτώ: Οι προτάσεις σας για κυρώσεις προς αυτές τις χώρες, ή έστω για να συμμετέχουν οικονομικά στο κόστος αυτό, γιατί εξαφανίστηκαν;», τοποθετήθηκε στην ολομέλεια ο Δημήτρης Παπαδημούλης, ο αντιπρόεδρος του Ευρωκοινοβουλίου και επικεφαλής της ευρωομάδας του ΣΥΡΙΖΑ.
Το δόγμα των επιστροφώνΤου πού πέφτει το βάρος της προσοχής της ΕΕ όσον αφορά το προσφυγικό ζήτημα διαφάνηκε και από τα σχετικά συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κατά τη Σύνοδο Κορυφής, την Πέμπτη, με μια σύντομη αναφορά στο τέλος ότι «τα κράτη μέλη πρέπει να εντείνουν περαιτέρω τις προσπάθειές τους για την επιτάχυνση της μετεγκατάστασης, ιδίως των ασυνόδευτων ανηλίκων, και τα υπάρχοντα προγράμματα επανεγκατάστασης» και τις υπόλοιπες έξι παραγράφους να εστιάζουν στην τήρηση της συμφωνίας με την Τουρκία, την αντιμετώπιση της παράτυπης μετανάστευσης και των ροών, και καλωσορίζοντας την κύρωση και εφαρμογή αντίστοιχων συμφωνιών με αυτήν της Τουρκίας, με πέντε χώρες της Αφρικής.
Η Ευρώπη φαίνεται να έχει βάλει τα δυνατά της να ξεκαθαρίσει, πάντα με νομικά και πολιτικά προσχήματα, πως πρόσφυγες και μετανάστες δεν είναι ευπρόσδεκτοι στο έδαφός της, ακόμα και αν αυτό σημαίνει πως θα πληρώσει όλες τις γύρω χώρες να της κάνουν το μαντροφύλακα. Εκτός των συμφωνιών με την Τουρκία και τις πέντε αφρικανικές χώρες, τον Οκτώβριο συνυπέγραψε μέχρι και με το Αφγανιστάν σύμφωνο επιστροφής και επανεισδοχής αφγανών πολιτών που βρίσκονται στην ΕΕ, παρά το γεγονός ότι ακόμα και σήμερα μαστίζεται από ένοπλες συγκρούσεις και ενώ πριν από μόλις ένα χρόνο η ΕΕ τους έκανε δεκτούς ως πρόσφυγες, ως όφειλε, αφού η ζωή τους στο Αφγανιστάν βρίσκεται σε κίνδυνο.
Τζέλα Αλιπράντη