Η ακροδεξιά στην Αυστρία υπέστη πλήγμα, θα ήταν όμως λάθος να πιστέψουμεότι η δυναμική της εξουδετερώθηκε
Του Βάλτερ ΜπάγερΟ πρώην επικεφαλής του κόμματος των Πρασίνων, Βαν ντερ Μπέλεν, κέρδισε την προεδρία της Αυστρίας τον περασμένο μήνα, υπερισχύοντας του Νόρμπερτ Χόφερ, του εκπροσώπου της λαϊκιστικής ριζοσπαστικής δεξιάς, με ποσοστό 54% έναντι 46%. Η ξεκάθαρη αυτή νίκη έχει πολιτική και συμβολική σημασία, που ξεπερνά τα αυστριακά σύνορα. Το μήνυμα είναι σαφές: η άνοδος της ριζοσπαστικής, λαϊκίστικης δεξιάς μπορεί να αναχαιτιστεί.
Η νίκη του Βαν ντερ Μπέλεν ήταν αποτέλεσμα μια απίθανης εκλογικής συμμαχίας μεταξύ Πρασίνων, φιλελεύθερων, Σοσιαλδημοκρατών, Χριστιανών, μεσαίων συντηρητικών και αριστερών δυνάμεων (…) Κατάφερε την παράδοξη σύζευξη των διεθνιστικών, δημοκρατικών κινημάτων, τα οποία αναπτύχθηκαν τον περασμένο χρόνο με αφορμή την έλευση 90.000 προσφύγων στην Αυστρία, με το πολιτικό κατεστημένο του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPO) και του συντηρητικού Αυστριακού Λαϊκού Κόμματος (OVP), το οποίο έχει υιοθετήσει μέρος της ακροδεξιάς ατζέντας.
Η καταστροφική εκλογική κάθοδος για το SPO και το OVP, καθώς κανένας από τους υποψήφιούς τους δεν κατάφερε να συγκεντρώσει το 25% των ψήφων στον πρώτο γύρο του Απριλίου, σηματοδότησε το τέλος του κυβερνητικού συστήματος, όπως το γνωρίσαμε. Μονάχα, λοιπόν, ένας υποψήφιος της αντιπολίτευσης θα μπορούσε να αποκρούσει τη συνολική κατάρρευση του πολιτικού συστήματος (…)
Η ατζέντα του Κόμματος της ΕλευθερίαςΤο Κόμμα της Ελευθερίας (FPO) είναι ένα δεξιό εθνικιστικό κόμμα, που βρίθει ρατσιστικών θέσεων και προωθεί την ισλαμοφοβία. Ωστόσο, ο εθνικισμός που εκπροσωπεί αυτό το κόμμα διαφέρει σε ένα σημείο από άλλα εθνικιστικά κόμματα: δεν στηρίζεται στο αυστριακό έθνος. Εκπροσωπεί τη φιλογερμανική τάση της αυστριακής δεξιάς, η οποία επειδή στήριξε το ναζιστικό καθεστώς βρέθηκε για δεκαετίες στο περιθώριο της πολιτικής ζωής.
Το πρόγραμμα του Κόμματος της Ελευθερίας αναγνωρίζει τους Αυστριακούς γερμανόφωνους ως μέρος της «εθνικής, γλωσσικής και πολιτισμικής κοινότητας» (….) Ο αντιευρωπαϊσμός είναι η «κρυφή ατζέντα» του Κόμματος της Ελευθερίας, ο οποίος κρατά συμπαγή τον πυρήνα του κόμματος και έλκει διανοούμενους και ανθρώπους του πολιτισμού σε αυτόν.
Αυστρία: Μια ακροδεξιά χώρα;Όπως φάνηκε από τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών, η Αυστρία δεν επιβεβαιώνει την εικόνα μιας ακροδεξιάς χώρας που παρουσιάζουν συχνά (…) Οι δημοσκοπήσεις στην Αυστρία για τις προεδρικές εκλογές έδειχναν πως ο αντίπαλος υποψήφιος του Κόμματος της Ελευθερίας είχε επιρροή ως επί το πλείστον στις γυναίκες, τους απόφοιτους δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, τους υπαλλήλους λευκού περιλαίμιου και τους δημόσιους υπάλληλους. Στον αντίποδα, η δεξαμενή ψηφοφόρων του Χόφνερ προερχόταν από τους λιγότερο μορφωμένους άντρες εργάτες, οι οποίοι βλέπουν με απαισιοδοξία το βραχυπρόθεσμο και μεσοπρόθεσμο μέλλον τους. Και έχουν κάθε λόγο να αισθάνονται έτσι.
Η μακροπρόθεσμη μείωση των μισθών οδήγησε σε τέτοια επίπεδα κοινωνικής ανισότητας, που ήταν άγνωστα στη μεταπολεμική Αυστρία (…) Σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο, οι Αυστριακοί δηλώνουν δυσαρεστημένοι από την κατάσταση, ξεπερνώντας και τον ευρωπαϊκό μέσο όρο: το 54% των Αυστριακών δηλώνει πως «τα πράγματα κινούνται προς τη λάθος κατεύθυνση» (το ποσοστό που αφορά το σύνολο της ΕΕ κυμαίνεται στο 48%), το 62% δηλώνει πως «δεν έχει εμπιστοσύνη στην εθνική κυβέρνηση (66% στην ΕΕ) και το 43% εκφράζει «δυσαρέσκεια για τη δημοκρατία στη χώρα μου» (45% σε ολόκληρη την ΕΕ).
Θα ήταν λάθος, ωστόσο, να ερμηνεύσουμε την αύξηση της επιρροής της λαϊκίστικης δεξιάς ως «ταξική ψήφο» (…) Το Κόμμα της Ελευθερίας δεν είναι ένα κόμμα της εργατικής τάξης: χαίρει της στήριξης μεγάλης μερίδας των 10.000 πλουσιότερων πολιτών της Αυστρίας. Πρόκειται για ένα καλά κρυμμένο μυστικό, το οποίο κατά καιρούς αποκαλύπτεται (…)
Πώς ψήφισαν οι ΑυστριακοίΤα τρία ισχυρότερα κίνητρα ψήφου ήταν:
• Βαν ντερ Μπέλεν: «Θα εκπροσωπήσει με τον καλύτερο τρόπο την Αυστρία στο εξωτερικό» (67%), «φιλοευρωπαϊκή προσέγγιση» (65%), «κατανοεί καλύτερα τον τρόπο λειτουργίας της χώρας» (59%)
• Χόφερ: «κατανοεί τα προβλήματά μας» (55%), «είναι ικανός» (55%), «μπορεί να προκαλέσει σημαντικές αλλαγές» (54%)
Τα δύο πιο αδύναμα κίνητρα ψήφου ήταν:
• Βαν ντερ Μπέλεν: «κατανοεί τα προβλήματά μας» (28%), «μπορεί να προκαλέσει σημαντικές αλλαγές» (28%)
• Χόφερ: «θα εκπροσωπήσει με τον καλύτερο τρόπο την Αυστρία στο εξωτερικό» (35%), «μπορεί να συνεργαστεί με άλλα κόμματα» (31%)
Ένας στους δύο ψηφοφόρους πιστεύει ότι η δημοκρατία («η καλύτερη κατανόηση του τρόπου λειτουργίας της χώρας») και ο διεθνισμός («εκπροσώπηση της χώρας στο εξωτερικό») είναι καθοριστικοί παράγοντες, όπως επίσης και η κοινωνική ενσυναίσθηση («κατανοεί τα προβλήματά μας») και η αλλαγή (…)
Απαισιοδοξία για το μέλλονΜπορούμε να είμαστε εύλογα απαισιόδοξοι για όσα θα επακολουθήσουν. Ακόμα και για τους πιο αισιόδοξους της Αριστεράς, η νίκη του Βαν ντερ Μπέλεν μπορεί να ιδωθεί μονάχα ως μια ανάσα, παρά ως λύση της κρίσης της αυστριακής δημοκρατίας.
Το Κόμμα της Ελευθερίας έχει υποστεί πλήγμα, όμως θα ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι η δυναμική του εξουδετερώθηκε (…) Η άνοδος του Κόμματος της Ελευθερίας το τελευταίο τέταρτο του αιώνα αποκαλύπτει την ανεπάρκεια των στρατηγικών αποδυνάμωσής του. Από τον ακτιβισμό ομάδων της ριζοσπαστικής αριστεράς, για τις οποίες ο αγώνας ενάντια στο φασισμό ταυτίζεται με τον αγώνα ενάντια στο καπιταλιστικό κράτος, έως τους σοσιαλδημοκράτες, που υποτιμούν τον κίνδυνο ή ακόμα υιοθετούν την ξενοφοβική ατζέντα του FPO ή δαιμονοποιούν το κόμμα στον αστικό τύπο και επιχειρούν να ορθώσουν ένα τοίχος πολιτικής ορθότητας. Το τελευταίο έχει αποδυναμωθεί τόσο πολύ από την εκλογική επιτυχία του Κόμματος της Ελευθερίας, που ακόμα και οι Σοσιαλδημοκράτες σκέφτονται να συγκυβερνήσουν με το FPO, αντί της ξεθυμασμένης τους συνεργασίας με τους συντηρητικούς.
Ο ρόλος της ΑριστεράςΗ λύση σε αυτή την κρίση βρίσκεται μακριά από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα. Αυτό που απαιτείται είναι η οικοδόμηση και η ανάπτυξη μιας εναλλακτικής πολιτικής δύναμης (…) Δυστυχώς, δεν διαφαίνεται μια τέτοια προοπτική σήμερα.
Η ανάπτυξη μιας νέας δύναμης απαιτεί κριτική επισκόπηση της στρατηγικής της Αριστεράς, όχι μόνο στην Αυστρία αλλά διεθνώς, οπουδήποτε η ριζοσπαστική δεξιά αυξάνει τις δυνάμεις της, μετατοπίζοντας την αντιπαράθεση από την ηθική καταδίκη στην πολιτική πάλη (…)
Συχνά λέγεται πως το καθοριστικό πεδίο αντιπαράθεσης με την άκρα δεξιά είναι η αντιμετώπιση της μαζικής ανεργίας και της επισφάλειας της εργασίας και διαβίωσης. Η Αριστερά δεν πρέπει μονάχα να αναδείξει αυτά τα αιτήματα, αλλά να διαμορφώσει υλοποιήσιμες στρατηγικές. Αυτό σημαίνει να προκαλέσει ρήξη στο εθνικό, αλλά και στο ευρωπαϊκό, σύστημα: να καταφέρει τον κοινωνικοοικονομικό μετασχηματισμό.
Πρέπει να αντιπαρατεθούμε στον ισχυρισμό της λαϊκίστικης δεξιάς πως είναι «αντισυστημική». Η εδραίωση ενός απολυταρχικού «χιτλερικού κράτους» αντί της φιλελεύθερης δημοκρατίας, στην πραγματικότητα στοχεύει στην αποδυνάμωση της αντίστασης σε μια λαϊκή δημοκρατία διαστρεβλωμένη και εξαθλιωμένη από το πολιτικό κατεστημένο (…)
Η πιο ισχυρή απάντηση στην ακροδεξιάΕίναι προφανές ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση στη σημερινή της μορφή αποτελεί μέρος του προβλήματος και όχι τη�� λύσης. Ωστόσο, είναι ψευτοδίλημμα η επιλογή ανάμεσα στη δημοκρατικοποίηση του έθνους κράτους και την ενδυνάμωση της διακρατικής δημοκρατίας. Η πιο ισχυρή απάντηση στη ριζοσπαστική δεξιά θα είναι ένα ενωσιακό πρόγραμμα εγκαθίδρυσης της δημοκρατίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με σεβασμό στον αυτοπροσδιορισμό των εθνικών συνιστωσών (…)
Η μάχη ενάντια στην ακροδεξιά πρέπει, επομένως, να πάρει τη μορφή πολιτιστικής επανάστασης, μιας «κάθαρσης», όπως την εννοούσε ο Γκράμσι στα «Τετράδια της Φυλακής». Οι κοινωνίες της Ευρώπης μπορούν να χειραφετηθούν μόνο υπό την αιγίδα μιας νέας κοινής αντίληψης, χωρίς την οποία είναι αδύνατον να υπάρξει πρόοδος, ενώ η αταβιστική οπισθοδρόμηση, στην οποία στοχεύει η άκρα δεξιά, είναι αναπόφευκτη.
Ο σημερινός αγώνας ενάντια στη λαϊκίστικη ριζοσπαστική δεξιά είναι πόλεμος αξιών. Ο υποψήφιος της ριζοσπαστικής δεξιάς ηττήθηκε σε μια μικρή ευρωπαϊκή χώρα. Δεν είναι το τέλος του πολέμου, ωστόσο μας γεμίζει με ελπίδα πως μπορούμε να τον κερδίσουμε.
* Ο Βάλτερ Μπάγερ είναι οικονομολόγος στη Βιέννη και συντονιστής του δικτύου transform Europe! Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Jacobin (13/12/2016).
Μετάφραση: Ιωάννα Διαλεισμά