Οι λόφοι Φιλοπάππου, έκτασης 700 στρεμμάτων, αποτελούν ένα σημαντικό αστικό βιότοπο, τον μεγαλύτερο μάλιστα της πόλης μας. Διακρίνονται εξαιτίας του ανάγλυφού τους, τη λειτουργικότητά τους για περίπατο και αναψυχή, όπως και τη γειτνίασή τους με άλλους αρχαιολογικούς χώρους, όπου το πράσινο είναι επίσης κυρίαρχο. Φιλοξενούν μικρά ερπετά της αθηναϊκής πανίδας, πλήθος πουλιών ως μόνιμοι και περαστικοί κάτοικοι και πλούσια χλωρίδα. Η σημερινή τους μορφή οφείλεται στις φυτεύσεις που μέχρι πριν κάποια χρόνια έκαναν φορείς όπως ο δήμος Αθηναίων, το ελληνικό κράτος, η Αρχαιολογική Εταιρεία κ.ά. Πιο γνωστές είναι οι φυτεύσεις Πικιώνη, που έγιναν από τον ίδιο τον αρχιτέκτονα στον ήδη κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο και είναι αναπόσπαστο μέρος των έργων Ακροπόλεως-Φιλοπάππου, που έχουν κηρυχθεί νεότερο μνημείο. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια το πράσινο βρίσκεται σε παρακμή και η ευθύνη βαραίνει το δήμο Αθηναίων, ο οποίος υιοθετεί μια σχεδόν άβουλη στάση απέναντι στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και έχει σχεδόν καταλήξει να ενεργεί κατ’ εντολή της σε ο,τιδήποτε αφορά το πράσινο στους λόφους του Φιλοπάππου.
Ορατή η παραίτησηΤα αποτελέσματα της ουσιαστικής παραίτησης του δήμου από την ευθύνη για το πράσινο των λόφων είναι δυστυχώς ορατά. Όπου στρέψουμε το μάτι μας θα δούμε ξερά δέντρα, ιδιαίτερα πεύκα και κυπαρίσσια. Επίσης, είναι πολύ μεγάλος ο αριθμός των πεύκων που έχουν σχεδόν ξεραθεί αφού επί χρόνια δεν γίνεται ψεκασμός για την πιτυοκάμπια και είχαμε σειρά από θερμές χρονιές [ο ψεκασμός των πεύκων είναι κάτι που μπορούσε να κάνει ο δήμος, χωρίς να ζητήσει την συγκατάθεση της Εφορίας Αρχαιοτήτων Αθηνών (ΕΦΑ)].
Ταυτόχρονα, οι κύριοι αγωγοί ομβρίων, ιδιαίτερα στην νότια κλιτύ του Φιλοπάππου, βουλώνουν με χώματα. Οι μικρότεροι αγωγοί που πηγαίνουν παράλληλα με τις οδεύσεις έχουν επιχωματωθεί σε σημείο εξαφάνισης σε όλη την έκταση του λόφου και στις διαμορφώσεις Πικιώνη. Η πτώση των χωμάτων οφείλεται στις επιθέσεις που έχει υποστεί η θαμνώδης βλάστηση που αδυνατεί πλέον να συγκρατήσει το έδαφος.
Απαξίωση του άλσους από την Αρχαιολογική ΥπηρεσίαΤα αίτια της εικόνας εγκατάλειψης ερμηνεύονται πολύ εύκολα αν αναζητήσουμε να δούμε γιατί οι λόφοι Φιλοπάππου μαραζώνουν. Η διοίκηση και η διαχείριση των λόφων, ήδη από το 1971 έχουν εκχωρηθεί από το υπουργείο Γεωργίας στο δήμο Αθηναίων. Μέχρι το 2012, στο πλαίσιο αυτών των αρμοδιοτήτων, ο δήμος φρόντιζε για την αναπλήρωση των απωλειών σε φυτική βιομάζα, που οφείλονται σε φυσική γήρανση ή σε ξήρανση των φυτών για διάφορους λόγους. Άλλωστε, οι φυτεύσεις αυτές είναι όρος ύπαρξης του άλσους, καθώς η φυσική αναγέννησή του είναι ανέφικτη λόγω των ετήσιων αποψιλώσεων για πρόληψη πυρκαγιάς. Μετά το 2012, η Αρχαιολογική Υπηρεσία παραγράφει το γεγονός ότι οι λόφοι είναι άλσος και τους αναγνωρίζει αποκλειστικά ως αρχαιολογικό χώρο, παραγράφοντας έτσι το νόημα των διαμορφώσεων Πικιώνη.
Αυτή η καινούργια πρακτική που εγκαινίασε η Αρχαιολογική Υπηρεσία τα τελευταία χρόνια, δηλαδή να είναι αρνητική σε οποιαδήποτε φύτευση σε οποιοδήποτε σημείο των λόφων, σηματοδοτεί ασφαλώς μια υπέρβαση των αρμοδιοτήτων της και μία σαφή αντίθεση με την απόφαση ΣτΕ 2034/2015 (σελ. 23), σύμφωνα με την οποία «ο χώρος εκτός από αρχαιολογικός έχει και την ιδιότητα του χώρου πρασίνου, περιπάτου και αναψυχής για τους κατοίκους της πόλης, τουλάχιστον κατά τον τελευταίο αιώνα, είναι δε διαμορφωμένος έτσι ώστε να επιτελεί αυτό το ρόλο».
Ο ρόλος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, όσον αφορά το πράσινο, είναι μόνο γνωμοδοτικός για τη συσχέτιση συγκεκριμένης βλάστησης –και κατά περίπτωση- με μνημεία ή αρχαιολογικά ευρήματα. Δεν έχει αρμοδιότητες διαχείρισης του πρασίνου, ούτε από τεχνική άποψη, διότι δεν έχει την απαραίτητη γνώση, αλλά ούτε και από θεσμική. Επομένως, δεν είναι αρμόδια για τη συντήρηση του άλσους και του οικοσυστήματος ούτε για τη συντήρησή του, ούτε επομένως για οποιαδήποτε επέμβαση στο πράσινο που περιλαμβάνεται στις διαμορφώσεις Πικιώνη, οι οποίες είναι κηρυγμένες νεότερο μνημείο και απαιτούν άλλες θεσμικές διαδικασίες.
Η άποψη της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αποτυπώνεται επιγραμματικά στα λόγια της διευθύντριας της ΕΦΑ, η οποία απαντώντας σε καταγγελίες κατοίκων δήλωσε επί λέξει «Ο λόφος του Φιλοπάππου είναι αρχαιολογικός χώρος και δεν είναι άλσος. Αν θέλετε άλση να πάτε στο δήμο Αθηναίων να γκρεμίσει οικοδομικά τετράγωνα και να φτιάξει άλση.» Γι’ αυτό οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια σε μαρασμό το πράσινο.
Ανοιχτή Πόλη