Με σύν­θη­μα την αυ­το­νο­μία

Σύ­ντο­μη πε­ριή­γη­ση στα γυ­ναι­κεία κι­νή­μα­τα και τους χώ­ρους, τη δε­κα­ε­τία του ’70 στην Ιτα­λία



Βι­βλιο­πω­λείο Γυ­ναι­κών Μι­λά­νου

Το 1969, μια ο­μά­δα φοι­τη­τριών του τμή­μα­τος Κοι­νω­νιο­λο­γίας του Πα­νε­πι­στη­μίου του Τρέ­ντο, στη Β. Ιτα­λία, α­πο­φα­σί­ζει να εκ­πο­νή­σει μια δι­πλω­μα­τι­κή ερ­γα­σία με θέ­μα τις δια­κρί­σεις σε βά­ρος των γυ­ναι­κών, α­κο­λου­θώ­ντας ό­χι μό­νο τους κα­νό­νες της κοι­νω­νιο­λο­γι­κής με­θό­δου αλ­λά χρη­σι­μο­ποιώ­ντας και μαρ­τυ­ρίες γυ­ναι­κών, σε πρώ­το πρό­σω­πο, γυ­ναί­κες οι ο­ποίες εί­χαν προ­σκλη­θεί και στην υ­πο­στή­ρι­ξη της δι­πλω­μα­τι­κής. Πα­ρό­λο που το Πα­νε­πι­στή­μιο στην Ιτα­λία, α­πό τις αρ­χές του ’60, εί­χε χά­σει σε με­γά­λο βαθ­μό τον ε­λίτ χα­ρα­κτή­ρα του, η με­τα­τρο­πή της η­μέ­ρας της πα­ρου­σία­σης των δι­πλω­μα­τι­κών ερ­γα­σιών σε ε­ξέ­γερ­ση/συ­νέ­λευ­ση ή­ταν πρω­το­φα­νής: «Το κοι­νό δεν ε­πι­τρέ­πε­ται να πα­ρεμ­βαί­νει», εί­χε α­ντι­δρά­σει ο πρό­ε­δρος της ε­πι­τρο­πής, α­πει­λώ­ντας ό­τι θα α­κυ­ρώ­σει τη δια­δι­κα­σία. «Δεν εί­μα­στε κοι­νό, συμ­με­τέ­χου­με με το λό­γο και τις πρά­ξεις μας, η ε­πι­στή­μη έως τώ­ρα μι­λού­σε εξ ο­νό­μα­τός μας, τώ­ρα ε­μείς α­πο­κτά­με συ­νεί­δη­ση και το κά­νου­με σε πρώ­το πρό­σω­πο» εί­χαν α­πα­ντή­σει αυ­τές.

Της Σο­φίας Ξυ­γκά­κη

Το πα­ρα­πά­νω, πι­θα­νό­τα­τα, δεν εί­ναι το πρώ­το «ε­πει­σό­διο» ε­ξέ­γερ­σης και προ­φα­νώς ού­τε το μο­να­δι­κό, ό­μως εί­ναι εν­δει­κτι­κό της με­γά­λης αλ­λα­γής που ε­πήλ­θε στη διάρ­κεια της δε­κα­ε­τίας του ’60: για­τί, πα­ρά τη χει­ρα­φέ­τη­ση της, στη διάρ­κεια του πο­λέ­μου, το κοι­νω­νι­κά α­πο­δε­κτό μο­ντέ­λο της Ιτα­λί­δας, στις αρ­χές της δε­κα­ε­τίας, ή­ταν α­κό­μα ε­κεί­νο της συ­ζύ­γου και μη­τέ­ρας, και μά­λι­στα το οι­κο­νο­μι­κό μπουμ τη πε­ρίο­δο ’60-’63, στο βιο­μη­χα­νι­κό Βορ­ρά, η α­στά­θεια, οι με­γά­λες κοι­νω­νι­κές α­νι­σό­τη­τες και συ­γκρού­σεις που ε­πέ­φε­ρε, εί­χαν ε­νι­σχύ­σει το ρό­λο της ως «στα­θε­ρά» της οι­κο­γέ­νειας.
Με­τά το ’68, ω­στό­σο, εκ­δη­λώ­θη­κε ε­πι­θε­τι­κά η α­νά­γκη να μη μι­λούν άλ­λοι «εξ ο­νό­μα­τός της», και να προσ­διο­ρί­σει η ί­δια το ρό­λο της στην οι­κο­γέ­νεια και στην κοι­νω­νία.
 
Χώ­ροι και έ­ντυ­πα

Έτσι, το αί­τη­μα για α­νά­πτυ­ξη του προ­σω­πι­κού λό­γου και ταυ­τό­χρο­να η α­νά­γκη για συ­νύ­παρ­ξη με τις άλ­λες γυ­ναί­κες, με ό­ρους που δεν προσ­διο­ρί­ζο­νταν α­πό τις υ­πάρ­χου­σες δο­μές, οι­κο­γέ­νεια, σχο­λείο, εκ­κλη­σία κτλ., δη­μιούρ­γη­σαν την α­νά­γκη νέων χώ­ρων «στέ­γα­σης».
Να α­να­φερ­θού­με σε ό­λα τα φε­μι­νι­στι­κά κι­νή­μα­τα, τους χώ­ρους και τα έ­ντυ­πα που δη­μιουρ­γή­θη­καν, έ­στω ε­πι­γραμ­μα­τι­κά, θα α­παι­τού­σε πολ­λές δε­κά­δες σε­λί­δες. Ενδει­κτι­κά: τη δε­κα­ε­τία του ’70, μό­νο στη Ρώ­μη και την πε­ρι­φέ­ρεια, δη­μιουρ­γή­θη­καν του­λά­χι­στον 100 γυ­ναι­κείες ο­μά­δες σε πα­νε­πι­στή­μια, σχο­λεία, χώ­ρους ερ­γα­σίας και γει­το­νιές, ε­νώ ση­μα­ντι­κή ή­ταν και η πα­ρα­γω­γή ε­ντύ­πων -α­πό τα πιο γνω­στά το Quotidiano Donna-, κα­θώς και η συμ­βο­λή του ρα­διο­φω­νι­κού σταθ­μού Radio Donna, στον ο­ποίο συμ­με­τεί­χε δυ­να­μι­κά και η Κο­λε­κτί­βα των οι­κο­κυ­ρώ­ν, γυ­ναί­κες που δεν ή­ταν σε θέ­ση να ερ­γα­στούν αλ­λά ή­θε­λαν να α­κου­στεί η φω­νή τους. Πά­ρα πολ­λές οι θε­μα­τι­κές ο­μά­δες, ό­πως: Ομά­δα Θεά­τρου οι Μά­γισ­σες, Γυ­ναί­κες και Σι­νε­μά, Ομά­δα Ιστο­ρία, που με­λε­τού­σε την ι­στο­ρία α­πό τη πλευ­ρά των γυ­ναι­κών.
Την ί­δια ε­πο­χή, που διαρ­κώς φε­μι­νι­στι­κές αυ­το­νο­μί­στι­κες ορ­γα­νώ­σεις πα­ρου­σιά­ζο­νται, πολ­λές γυ­ναί­κες του Udi, της Ένω­σης Γυ­ναι­κών που έ­χει συ­στα­θεί το 1944 και πρό­σκει­ται στο ΙΚ­Κ, συ­γκρούο­νται με το κόμ­μα τους και α­πο­χω­ρούν, ε­νώ το ι­στο­ρι­κό πε­ριο­δι­κό του Udi, Noi Donne, κυ­κλο­φο­ρού­σε μέ­χρι πέ­ρυ­σι και σή­με­ρα μό­νο στην η­λεκ­τρο­νι­κή μορ­φή.
Eξαι­ρε­τι­κά ση­μα­ντι­κή για το ρι­ζο­σπα­στι­κό φε­μι­νι­σμό και το σε­πα­ρα­τι­σμό υ­πήρ­ξε η δη­μιουρ­γία του Zanzibar, τον Μάρ­τιο του 1978, ο πρώ­τος χώ­ρος στην Ιτα­λία μό­νο για γυ­ναί­κες, στον ο­ποίο συμ­με­τέ­χουν πολ­λές λε­σβια­κές ο­μά­δες, με έ­ντο­νο πο­λι­τι­κό και πο­λι­τι­στι­κό πρό­γραμ­μα.
Η κα­τάρ­γη­ση του α­δι­κή­μα­τος της μοι­χείας το 1970 και η ψή­φι­ση του δια­ζυ­γίου το 1974, που ε­πη­ρέ­α­σε ση­μα­ντι­κά την α­ντί­λη­ψη για την οι­κο­γέ­νεια και τις σχέ­σεις ο­δή­γη­σε, το 1975, στη δη­μιουρ­γία των consultori, δια­γνω­στι­κών κέ­ντρων, σε ό­λες τις ι­τα­λι­κές πό­λεις που, ε­κτός α­πό τον οι­κο­γε­νεια­κό προ­γραμ­μα­τι­σμό, προ­σέ­φε­ραν δω­ρεάν ή με μια συμ­βο­λι­κή ε­τή­σια συμ­με­το­χή, γυ­ναι­κο­λο­γι­κές ε­ξε­τά­σεις, πα­ρο­χή ψυ­χο­λο­γι­κής υ­πο­στή­ρι­ξης της γυ­ναί­κας και της έ­φη­βης, συμ­βου­λές α­ντι­σύλ­λη­ψης, μα­θή­μα­τα αυ­το­ε­ξέ­τα­σης, με­τα­ξύ άλ­λων, συμ­βάλ­λο­ντας στην αυ­το­νό­μη­ση α­πό οι­κο­γε­νεια­κούς για­τρούς κτλ.
Το 1975 δη­μιουρ­γεί­ται το Libreria delle donne, το Βι­βλιο­πω­λείο Γυ­ναι­κών του Μι­λά­νου, το ο­ποίο γεν­νή­θη­κε α­πό την α­νά­γκη να α­να­δει­χθεί ο λό­γος και το γρά­ψι­μο των γυ­ναι­κών. Το βι­βλιο­πω­λείο στο ο­ποίο τώ­ρα δρα­στη­ριο­ποιού­νται μό­νι­μα πε­ρισ­σό­τε­ρες α­πό 40 γυ­ναί­κες, και α­πό το 1991 εκ­δί­δει τρι­μη­νιαίο πε­ριο­δι­κό, ορ­γα­νώ­νει εκ­δη­λώ­σεις, συ­ζη­τή­σεις, προ­βο­λές ται­νιών, λει­τουρ­γούν ο­μά­δες α­νά­γνω­σης γυ­ναι­κών ε­νώ την ί­δια χρο­νιά γεν­νιέ­ται και ο εκ­δο­τι­κός οί­κος Edizioni delle donne La Tartaruga, που εκ­δί­δει βι­βλία μό­νο γυ­ναι­κών.
Το 1977 α­νοί­γει το Βι­βλιο­πω­λείο γυ­ναι­κώ­ν της Ρώ­μης, στην πιά­τσα Φαρ­νέ­ζε, που θα κλεί­σει, ελ­λεί­ψει πό­ρων, το 1995. Το 1980, το Βι­βλιο­πω­λείο Γυ­ναι­κώ­ν της Φλω­ρε­ντίας, το ο­ποίο μέ­χρι σή­με­ρα βρί­σκε­ται στον ί­διο χώ­ρο, ό­που υ­πάρ­χει και το Αρχείο Γυ­ναι­κών της Το­σκά­νης και α­πο­τε­λεί κέ­ντρο α­να­φο­ράς για την πό­λη, διορ­γα­νώ­νο­ντας εκ­θέ­σεις, ο­μά­δες α­νά­γνω­σης και δη­μιουρ­γι­κής γρα­φής, πο­λι­τι­κές και πο­λι­τι­στι­κές εκ­δη­λώ­σεις, βι­βλιο­πα­ρου­σιά­σεις, σύμ­φω­να με τα αι­τή­μα­τα των γυ­ναι­κών που συμ­με­τέ­χουν.

Τα σπί­τια γυ­ναι­κώ­ν

Το­μή για το αυ­τό­νο­μο φε­μι­νι­στι­κό κί­νη­μα στην Ιτα­λία υ­πήρ­ξε η δη­μιουρ­γία των Σπι­τιών Γυ­ναι­κών, Case delle Donne, στις πε­ρισ­σό­τε­ρες πό­λεις του Βορ­ρά και στη Ρώ­μη.
Το 1978 κλεί­νουν τα ψυ­χια­τρεία. Η νο­ση­λεία γί­νε­ται κα­τ’ οί­κον, σύμ­φω­να με την πο­λι­τι­κή ε��­σω­μά­τω­σης των «α­σθε­νών» στην κοι­νω­νία. Το 1979, στο Το­ρί­νο, οι κο­λε­κτί­βες και οι ο­μά­δες που συ­να­πο­τε­λού­σαν το το­πι­κό φε­μι­νι­στι­κό κί­νη­μα, ε­πι­θυ­μώ­ντας έ­ναν κοι­νό χώ­ρο, έ­να Σπί­τι, κά­νουν κα­τά­λη­ψη στο πρώην Δη­μό­σιο Ψυ­χια­τρείο Γυ­ναι­κών, που α­πό εμ­βλη­μα­τι­κό κτί­ριο διά­κρι­σης και ο­δύ­νης, για πολ­λές γυ­ναί­κες, με­τα­τρέ­πε­ται σε χώ­ρο ε­λευ­θε­ρίας, κι αυ­τό α­πο­τυ­πώ­νει συμ­βο­λι­κά τη βα­θιά ε­πι­θυ­μία και α­νά­γκη για αλ­λα­γή του κό­σμου. Το Σπί­τι, που α­πο­τε­λεί μέ­χρι σή­με­ρα βα­σι­κή πο­λι­τι­κή α­να­φο­ρά στην πό­λη, συ­ντη­ρεί­ται μέ­σω των πολ­λών ο­μά­δων και των συ­νε­ται­ρι­σμών που συμ­με­τέ­χουν, πά­ντα στην πα­ρά­δο­ση του σε­πα­ρα­τι­σμού. Από το 1980, συ­στε­γά­ζε­ται και το φε­μι­νι­στι­κό ρεύ­μα υ­πέρ της ει­ρή­νης, με την ο­νο­μα­σία Donne in luoghi difficili (Γυ­ναί­κες σε δύ­σκο­λους τό­πους) που, το 1988, θα με­το­νο­μα­στεί σε Donne in nero (Μαυ­ρο­φο­ρε­μέ­νες Γυ­ναί­κες): δη­μιουρ­γή­θη­κε στο Ισραή­λ, ε­νά­ντια στον ε­θνι­κι­σμό, την ο­πλο­κρα­τία και τον εκ­φο­βι­σμό, και τώ­ρα δρα πα­ντού, προ­σφέ­ρο­ντας υ­πο­στή­ρι­ξη και έ­μπρα­κτη αλ­λη­λεγ­γύη σε γυ­ναί­κες στις ε­μπό­λε­μες ζώ­νες.
Το 1976, τo MLD, το Κί­νη­μα για την Απε­λευ­θέ­ρω­ση της Γυ­ναί­κας, κά­νει κα­τά­λη­ψη σε κτί­ριο της Via del Governo Vecchio, στο κέ­ντρο της Ρώ­μης, κι έ­τσι ι­δρύε­ται το πρώ­το Σπί­τι Γυ­ναι­κώ­ν, στο ο­ποίο δη­μιουρ­γού­νται, την ί­δια χρο­νιά, δια­γνω­στι­κό κέ­ντρο, νη­πια­κός σταθ­μός και η Κο­λε­κτί­βα ε­νά­ντια στη βία κα­τά των γυ­ναι­κώ­ν η ο­ποία και θα ε­πε­ξερ­γα­στεί, το 1979, τον α­ντί­στοι­χο Νό­μο. Εν μέ­σω πολ­λών συ­γκρού­σεων με τις αρ­χές, το 1978, γί­νε­ται κα­τά­λη­ψη δύο α­κό­μη ο­ρό­φων του κτι­ρίου, και δη­μιουρ­γού­νται, με­τα­ξύ πολ­λών άλ­λων, ο ρα­διο­φω­νι­κός σταθ­μός Radio Donna, το έ­ντυ­πο Quotidiano donna με τι­ράζ 80 χι­λιά­δες φύλ­λα, ο ξε­νώ­νας μό­νο για γυ­ναί­κες.
Το 1979, στο ί­διο κτί­ριο ι­δρύε­ται α­πό τρεις συλ­λο­γι­κό­τη­τες τo Πα­νε­πι­στή­μιο Γυ­ναι­κών Βιρτ­ζί­νια Γουλ­φ, το ο­ποίο, μέ­σα α­πό σε­μι­νά­ρια που πε­ρι­λάμ­βα­ναν με­γά­λη γκά­μα θε­μά­των, θεω­ρη­τι­κά και πο­λι­τι­κά, ερ­γα­στή­ρια α­νά­γνω­σης και δη­μιουρ­γι­κής γρα­φής, στα ο­ποία συμ­με­τεί­χαν γυ­ναί­κες δια­φο­ρε­τι­κής η­λι­κίας, προέ­λευ­σης και μόρ­φω­σης, στό­χο εί­χε να αμ­φι­σβη­τή­σει την πα­ρού­σα κουλ­τού­ρα και να πα­ρά­ξει νέες ερ­μη­νείες που θα προέρ­χο­νταν α­πό τη γυ­ναι­κεία ε­μπει­ρία.

Διε­θνές Σπί­τι Γυ­ναι­κών Ρώ­μης

Σα­ρά­ντα συλ­λο­γι­κό­τη­τες -έ­ντε­κα εξ αυ­τών έ­χουν δη­μιουρ­γή­σει Κοι­νο­πρα­ξία- συμ­με­τέ­χουν στο Διε­θνές (πλέ­ον) Σπί­τι Γυ­ναι­κών Ρώ­μης, το ο­ποίο στε­γά­ζε­ται α­πό το 2002 σε εκ­κο­σμι­κευ­μέ­νο μο­να­στή­ρι στο κέ­ντρο της Ρώ­μης και, αν και α­νε­ξάρ­τη­το ως δο­μή, συ­γκα­τα­λέ­γε­ται στα έρ­γα του προ­γράμ­μα­τος του Δή­μου της Ρώ­μης RomaCapitale. Σε αυ­τό ερ­γά­ζο­νται ε­παγ­γελ­μα­τι­κά πά­νω δέ­κα γυ­ναί­κες, πα­ρέ­χει δο­μές στή­ρι­ξης σε κα­κο­ποιη­μέ­νες γυ­ναί­κες, διορ­γα­νώ­νει σε­μι­νά­ρια, δια­λέ­ξεις, προ­βο­λές, στη­ρί­ζει καλ­λι­τε­χνι­κές δη­μιουρ­γίες, λει­τουρ­γούν ο­μά­δες αυ­το­γνω­σίας, ε­νώ ε­δώ έ­χει με­τα­φερ­θεί και η βι­βλιο­θή­κη του ι­στο­ρι­κού βι­βλιο­πω­λείου της Ρώ­μη, η ο­μά­δα της ο­ποίας διορ­γά­νω­σε το τριή­με­ρο συ­νέ­δριο για την Carla Lonzi, στην ο­ποία θα εί­ναι α­φιε­ρω­μέ­νο το άρ­θρο της ε­πό­με­νη βδο­μά­δας, κα­θώς και στη Rivolta Femminile, το ση­μα­ντι­κό­τε­ρο κί­νη­μα της ε­πο­χής που ε­κεί­νη ε­μπνεύ­στη­κε.