Οι πολιτικοί συσχετισμοί το επιτρέπουν;
Του Κ. ΧρυσόγονουΟλα τα σενάρια, τα οποία παρουσίασε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την περαιτέρω εξέλιξη της Ένωσης, προσκρούουν σε μικρότερες ή μεγαλύτερες δυσχέρειες, διαφορετικές για το καθένα από αυτά. Η ρίζα των προβλημάτων βρίσκεται στο γεγονός ότι η ενοποιητική διαδικασία έχει προχωρήσει σε ορισμένους τομείς πάρα πολύ (π.χ. κοινό νόμισμα), χωρίς τούτο να στηρίζεται σε μια ισχυρή ευρωπαϊκή συλλογική ταυτότητα (δηλ. σε μία αίσθηση του «εμείς») και άρα χωρίς να υφίστανται οι πολιτικές προϋποθέσεις για την ένδειξη αλληλεγγύης σε επαρκή κλίμακα σε περιόδους κρίσεων και γενικά για αναδιανομή από τους έχοντες προς τους μη έχοντες, με τη μία ή την άλλη μορφή. Σε άλλους τομείς η ενοποίηση έχει προχωρήσει ελάχιστα ή καθόλου (π.χ. ανυπαρξία αποτελεσματικής κοινής εγγύησης των εξωτερικών συνόρων) και αυτό δημιουργεί ανισότητες και στρεβλώσεις. Στα χρόνια της κρίσης, άλλωστε, η ευρωπαϊκή συλλογική ταυτότητα αντί να ενισχύεται εξασθενεί περισσότερο, με αλληλοκατηγορίες μεταξύ κυβερνήσεων, ΜΜΕ κ.λπ., ενώ η ευρωφοβική ακροδεξιά ενισχύεται σε μια σειρά ευρωπαϊκών κρατών.
Γενικότερα η ευρωπαϊκή ενοποίηση επί δεκαετίες λειτουργούσε με τη λογική του ποδηλάτη, δηλ. με διαρκή κίνηση προς τα εμπρός (διευρύνσεις με νέα μέλη και αναθεωρήσεις των Συνθηκών προς την κατεύθυνση της εμβάθυνσης της ενοποίησης). Από την υπογραφή της Συνθήκης της Λισσαβόνας το 2007 και μετά επήλθε στασιμότητα σε θεσμικό επίπεδο, ενώ τον Ιούνιο του 2016 το δημοψήφισμα για το Brexit αποτέλεσε ένα πολύ ισχυρό πλήγμα, χωρίς ιστορικό προηγούμενο. Η παραπέρα εξέλιξη δεν μπορεί να προβλεφθεί τη στιγμή αυτή, αλλά είναι προφανές ότι το ενωσιακό οικοδόμημα κινδυνεύει με μερική ή ολική κατάρρευση τα επόμενα χρόνια, πράγμα που θα επιφέρει δραματική επιδείνωση του βιοτικού επιπέδου για όλες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ας ελπίσουμε ότι θα αποφύγουμε τα χειρότερα.
Τι σημαίνει Ευρώπη πολλών ταχυτήτων;Αυτή η Ευρώπη υφίσταται ως ένα βαθμό και σήμερα, αφού ούτε στην Ευρωζώνη μετέχουν όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η τυχόν επέκταση της «μεταβλητής γεωμετρίας» και σε άλλα ζητήματα θα εντείνει τις στρεβλώσεις της ευρωπαϊκής θεσμικής αρχιτεκτονικής. Οι ενισχυμένες συνεργασίες δεν στηρίζονται επαρκώς σε υπερεθνικές δομές, αλλά προσλαμβάνουν κυρίως διακυβερνητικό χαρακτήρα, με αποτέλεσμα τα ισχυρότερα κράτη-μέλη να αποκτούν στην πράξη επιρροή ακόμη πιο μεγάλη από όση θα τους αναλογούσε με βάση τον πληθυσμό τους. Έτσι π.χ. η Ευρωζώνη δεν διαθέτει δικά της όργανα, διαφορετικά και πιο ισχυρά από την άποψη των αρμοδιοτήτων τους από εκείνα της Ένωσης (Κομισιόν, Ευρωκοινοβούλιο, ΔΕΕ κλπ.).
Συνεπώς άτυπος «ηγεμόνας» της Ευρωζώνης καθίσταται το Eurogroup, δηλαδή πρακτικά ο υπουργός Οικονομικών της οικονομικά ισχυρότερης μεγάλης χώρας, πράγμα το οποίο ούτε δημοκρατικό είναι ούτε βιώσιμο μακροπρόθεσμα. Η μεταβλητή γεωμετρία ανακυκλώνει και μάλλον επιδεινώνει το αρχικό πρόβλημα που υποτίθεται ότι θα αντιμετώπιζε, δηλαδή την έλλειψη επαρκούς ευρωπαϊκής συλλογικής ταυτότητας (μιας αίσθησης του «εμείς» σε ευρωπαϊκό επίπεδο) και επαρκούς αποθέματος αλληλεγγύης μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών. Άρα το βασικό δίλημμα παραμένει: Ή θα πρέπει υπάρξει μια πιο στιβαρή Ένωση, με πολύ ισχυρότερες αρμοδιότητες για το Ευρωκοινοβούλιο και την Επιτροπή (και παράλληλη εισαγωγή περισσότερων στοιχείων εξάρτησής της από το Κοινοβούλιο), αξιόπιστη εγγύηση των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης, κοινή εξωτερική πολιτική, δημοσιονομικές μεταβιβάσεις από τους ισχυρότερους προς τους ασθενέστερους κ.ο.κ., ή διαφορετικά η ενοποιητική διαδικασία θα αντιστραφεί και ίσως καταλήξει σε μια απλή ζώνη ελεύθερων συναλλαγών.
Τι σηματοδοτεί το Brexit και τι πρέπει να κάνει η αριστερά;Η έξοδος της Μεγάλης Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί σοβαρό πλήγμα στην υλοποίηση του οράματος για μια ισχυρή, συμπαγή και αλληλέγγυα Ευρώπη. Η βρετανική έξοδος από την Ευρωπαϊκή Ένωση τη δεδομένη στιγμή φαίνεται ότι σηματοδοτεί μεταβολές στους συσχετισμούς δυναμικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, είναι πολύ νωρίς για να εκτιμήσει κανείς με ασφάλεια το ακριβές βάθος, την ποιότητα και την κατεύθυνση αυτών των μεταβολών. Αυτό θα κριθεί από την πολιτική που θα επιλέξει να ακολουθήσει μεσοπρόθεσμα τόσο η Μεγάλη Βρετανία όσο και η Ευρωπαϊκή Ένωση, κάτι το οποίο δεν είναι απόλυτα σαφές ως τώρα.
Η στάση της Αριστεράς σε αυτή την κρίσιμη περίοδο οφείλει να είναι ψύχραιμη και νηφάλια. Η Αριστερά και οι ευρύτερες προοδευτικές δυνάμεις θα πρέπει να αποτελέσουν ακλόνητο ανάχωμα απέναντι στις διαλυτικές δυνάμεις του συντηρητισμού και της ακροδεξιάς, που στοχεύουν σε μια απομονωμένη Ευρώπη της ολιγαρχίας, του εθνικισμού, των κλειστών συνόρων και των διακρίσεων. Η Αριστερά οφείλει να αντισταθεί σθεναρά απέναντι σε πολιτικές που επιδιώκουν τη συγκρότηση μιας αντιδημοκρατικής και αδιαφανούς Ευρώπης, που δίνει προτεραιότητα στην εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων. Η Αριστερά οφείλει να σταθεί εμπόδιο σε κάθε εγχείρημα παραγκωνισμού των θεμελιωδών ευρωπαϊκών αξιών, όπως λ.χ. η κοινωνική ισότητα και δικαιοσύνη, η κοινωνική αλληλεγγύη, που αφορούν εν τέλει τη συντριπτική πλειοψηφία της ευρωπαϊκής κοινωνίας.
Η ευρωπαϊκή Αριστερά οφείλει να λειτουργήσει ως αντίβαρο στην εφαρμογή των σύγχρονων βάναυσων και απρόσωπων πολιτικών. Για το σκοπό αυτό οφείλει να κινηθεί συντονισμένα με συγκεκριμένη στρατηγική που θα αναδεικνύει πειστικά πολιτικές που θα τοποθετούν στο κέντρο τους τον πολίτη ως κοινωνικό και πολιτικό πρόσωπο. Έμφαση πρέπει να δοθεί στην κοινωνική αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην προάσπιση των απειλούμενων εργασιακών και γενικότερα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στην εξεύρεση ισορροπημένων λύσεων για την ελάφρυνση του μη βιώσιμου χρέους, καθώς και στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνοχής και αλληλεγγύης π.χ. μέσω της ισομερούς μεταφοράς πόρων προς τις αδύναμες περιφέρειες της Ευρώπης. Η Αριστερά σε συνεργασία με τις υπόλοιπες προοδευτικές δυνάμεις οφείλει και μπορεί να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο και στη διαμόρφωση μιας ευρωπαϊκής πολιτικής, που θα συντελέσει στην ισόρροπη αντιμετώπιση των αυξημένων προσφυγικών ροών λ.χ. μέσω της ταχύτερης και αποτελεσματικότερης εφαρμογής του προγράμματος μετεγκατάστασης προσφύγων σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναλόγως των δυνατοτήτων τους.
Η ανάδειξη της φωνής του ευρωπαίου πολίτη μέσω της διαφανούς, έγκυρης πληροφόρησης, της ανάπτυξης σύγχρονων εργαλείων που θα του επιτρέπουν να παρεμβαίνει ενεργά στις ευρωπαϊκές υποθέσεις που τον αφορούν, αλλά και της περαιτέρω ενίσχυσης του θεσμικού ρόλου του Ευρωκοινοβουλίου, αλλά και της δημοκρατικότερης λειτουργίας των υπόλοιπων οργάνων της Ένωσης (π.χ. μέσω της ενίσχυσης της λογοδοσίας αυτών) οφείλει επίσης να αποτελέσει προτεραιότητα των πολιτικών στοχεύσεων της Αριστεράς.
Οι ευρωπαίοι πολίτες αποζητούν σήμερα ίσως περισσότερο από ποτέ μια δικαιότερη, κοινωνικότερη και δημοκρατικότερη Ευρώπη. Η Αριστερά δεν πρέπει να τους διαψεύσει, αλλά να ανταποκριθεί βέλτιστα στις σύγχρονες απαιτήσεις των καιρών και των αδήριτων αναγκών της κοινωνίας των πολιτών.
•