Συνέντευξη με τον Φώτο Λαμπρινό

Ο Οκτώβρης δεν ήταν πραξικόπημα

Ο γνωστός σκηνοθέτης μιλά για την ταινία του “Η μεγάλη ουτοπία”



Η νέα ταινία ντοκιμαντέρ του Φώτου Λαμπρινού, «Η μεγάλη ουτοπία» (The great utopia), με θέμα της την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, αφού έκανε την πρεμιέρα της στο 19ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, προβάλλεται από την περασμένη Πέμπτη στους κινηματογράφους.

Τη συνέντευξη πήρε
ο Στράτος Κερσανίδης

Γιατί κάνατε αυτήν την ταινία η οποία αναφέρεται σε γεγονότα από τα οποία τα περισσότερα είναι γνωστά;
Τα περισσότερα είναι γνωστά, όχι όμως όλα, όπως για παράδειγμα η τεχνητή πείνα, ο λιμός του 1932-33. Εγώ που σπούδασα στη Μόσχα από το 1964 ως το 1970, και πήγαινα πάρα πολύ συχνά μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1990, δεν είχα ιδέα για τα εκατομμύρια των θυμάτων του λιμού.
Εκ των υστέρων έμαθα κάτι που χωρίς να το έχω επιβεβαιώσει νομίζω ότι είναι αλήθεια, ότι μέχρι το 1985 επί Γκορμπατσόφ υπήρχε άρθρο στον ποινικό κώδικα επί ποινή θανάτου, για τη δημόσια ή γραπτή αναφορά σε αυτό το θέμα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι μαρτυρίες που έχω στην ταινία από επιζήσαντες, έχουν γυριστεί η μία το 1985 και η άλλη το 1989. Πριν από το 1985 απαγορευόταν αυστηρά. Επίσης απαγορευόταν αυστηρά τότε η φωτογράφιση και η κινηματογράφηση των γεγονότων. Οι φωτογραφίες που έχω είναι από έναν αμερικανό δημοσιογράφο, ο οποίος βρέθηκε τυχαία στις αγροτικές περιοχές της Ουκρανίας, και τράβηξε κρυφά φωτογραφίες οι οποίες έχουν γίνει πια κοινός τόπος, ενώ τα φιλμικά κομμάτια που έχω είναι από το λιμό του 1921. Δεν υπάρχει αποτυπωμένος σε φιλμ ο λιμός στη νότια Ρωσία και την Ουκρανία με τα 5 εκατομμύρια θύματα.
Όταν το έμαθα αυτό, σκέφτηκα αμέσως ότι υπάρχει ήδη ένας δραματουργικός πυρήνας, κάτι που είναι απαραίτητο για να κάνεις μια ταινία. Όφειλα λοιπόν να κάνω μια δραματουργική σύνθεση, για να γίνει ένα αφήγημα. Γιατί το ντοκιμαντέρ, σας το λέω και πάλι, είναι μυθοπλασία με άλλα μέσα. Άλλο είναι το ρεπορτάζ κι άλλο είναι το ντοκιμαντέρ. Αυτός, λοιπόν, ο δραματουργικός πυρήνας λέει ότι εδώ έχουμε ένα όραμα, μια ελπίδα, όχι μόνον της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και των λαών της, αλλά και της ανθρωπότητας, που ήταν ίσως ο σοσιαλισμός. Η επανάσταση, οι Μπολσεβίκοι, ισότητα, κοινωνικές αλλαγές κ.λπ. Αλλά έχουμε και μια τραγωδία, άρα υπάρχει δραματουργία, υπάρχει σύγκρουση. Έτσι αποφάσισα να αφηγηθώ από τη μια μεριά την έξαρση, το όνειρο, την ελπίδα και την ουτοπία κι από την άλλη μια πραγματικότητα τραγική και σκληρή.



«Δίκη λαού» του Σολομών Νικρίτιν

Γιατί η ταινία σταματά το 1934;
Γιατί με το λιμό του 1932-33 και με τον πίνακα που έχω στο φινάλε της ταινίας που φιλοτεχνήθηκε από τον Σολομών Νικρίτιν το 1934, κατά την άποψή μου τελειώνει το έργο, τελειώνει η ιστορία του οράματος και της τραγωδίας. Από εκεί και πέρα αρχίζει μια άλλη ιστορία, μέχρι το 1991 που διαλύεται η Σοβιετική Ένωση, η οποία, κατά την άποψή μου -και μπορώ να το στοιχειοθετήσω αυτό-, δεν έχει σχέση με την ουτοπία και συνιστά μια διαφορετική υπόθεση.

Ο πίνακας στο τέλος, «Δίκη λαού» του Νικρίτιν, απεικονίζει το δικαστή στη μέση και γύρω οι συνδικαστές.
Είναι τέσσερα άτομα με θολά τα πρόσωπα και τα βλέμματα τους στραμμένα στο άπειρο, ενώ η εικόνα του δικαστή είναι σαφέστατη, σαν φωτογραφία, και κοιτάζει ακριβώς μπροστά, έχεις το βλέμμα του απέναντί σου. Αν κάτσεις μπροστά στον πίνακα, όπως κάθισα εγώ στην Τρετιακόφ στη Μόσχα, σε κοιτάει στα μάτια. Αυτή είναι όλη η αίσθηση, «ποιος είναι ο κατηγορούμενος;». Την ίδια αίσθηση έχει και ο θεατής στην ταινία.

Θεωρείτε πως η ουτοπία αρχίζει και παίρνει χαρακτηριστικά εφιάλτη από την εποχή που ο Στάλιν παίρνει την εξουσία ή από τότε που ο Λένιν πήρε την εξουσία, όχι και τόσο δημοκρατικά, από την Εθνοσυνέλευση;
Από τη στιγμή που καταργείται η Νέα Οικονομική Πολιτική του Λένιν. Δηλαδή, από τη στιγμή που ο Στάλιν αποφασίζει πως θα χτίσει το σοσιαλισμό σε μια μόνο χώρα. Πού πήγε, λοιπόν, η παγκόσμια επανάσταση; Όπως λέω στην ταινία, ο Τρότσκι εξορίζεται ντυμένος στα λευκά, ο Στάλιν ανεβαίνει τα σκαλιά της εξουσίας ντυμένος επίσης στα λευκά αλλά επίσης στα λευκά, ως παρθένος νύφη, ενταφιάζεται και η παγκόσμια επανάσταση. Με την ίδρυση της Κομιντέρν, ένας από τους σκοπούς των κατά τόπο ιδρυθέντων κομουνιστικών κομμάτων, είναι η στήριξη της Μητέρας Πατρίδας. Άρα τα κόμματα αυτά ταυτίζονται με το σοβιετικό κόμμα, η μοίρα τους είναι αλληλένδετη, όπως και έγινε. Άρα λοιπόν γιατί σοσιαλισμός σε μια μόνο χώρα; Αυτό το στήριξε ο Στάλιν στην εκβιομηχάνιση, αλλά ήθελε συνάλλαγμα και αποφάσισε να το αποκτήσει μέσω του σιταριού. Η πολιτική αυτή έφερε το λιμό και την καταστροφή.

Να σταθούμε στην προσωπικότητα του Λένιν, ο οποίος κερδίζει την εξουσία με τον τρόπο που την κερδίζει.
Να το ξεκαθαρίσουμε, επειδή υπάρχει η άποψη μετά το 1991 πως ο Οκτώβρης ήταν πραξικόπημα. Ο Οκτώβρης δεν ήταν πραξικόπημα. Μπορεί να μην το πήραν χαμπάρι αλλά ήταν επανάσταση και είχε μαζί της τον κόσμο. Το πραξικόπημα γίνεται όταν διαλύεται η Βουλή, καταστέλλεται με όπλα η διαδήλωση υπέρ της Βουλής και κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος. Λέει πως κάθε υποστήριξη στη συντακτική συνέλευση, η οποία προέκυψε από εκλογές που οι Μπολσεβίκοι προκήρυξαν, συνιστά κρατική προδοσία. Αυτό είναι πραξικόπημα. Με αυτήν τη λογική μπορούμε να κρίνουμε τα πράγματα.

Στη συνέχεια, ο Λένιν ακολουθεί ένα δρόμο και φτάνει στη Νέα Οικονομική Πολιτική αποδεικνύοντας πως είναι ένας μεγάλος ηγέτης.
Ναι, γιατί αναγνώρισε και το λέει: «σύντροφοι, ηττηθήκαμε κατά κράτος». Σπάσαμε τα μούτρα μας με τον πολεμικό κομουνισμό, με την απόλυτη εφαρμογή των σοσιαλιστικών προταγμάτων, δηλαδή όχι χρήματα, όχι τράπεζες, όχι ελεύθερο εμπόριο. Γιατί όταν θέλεις να δελεάσεις, να φέρεις κοντά σου τους αγρότες που είναι το 80% του πληθυσμού, τα τρία διατάγματα είναι «ειρήνη», «όλη η εξουσία στα σοβιέτ» και «όλη η γη στους αγρότες». Δεν μπορείς να προσθέσεις μετά, «η σοδειά στο κράτος». Έτσι το 1921, ένα χρόνο μετά το τέλος του Εμφυλίου, πέθαιναν οι άνθρωποι στους δρόμους. Και αλλάζει πολιτική. Έγιναν καυγάδες φοβεροί γι’ αυτό, τον κατηγόρησαν πως επιχειρεί αλλοίωση του μαρξισμού και τέτοια. Ο Λένιν τους έπεισε τελικά και αποδείχτηκε πως αυτή η αλλαγή έφερε τεράστια άνθηση για τα επόμενα 6 χρόνια τουλάχιστον, σε όλους τους τομείς. Όχι μόνο στην τέχνη, αλλά και στους κοινωνικούς τομείς, όπως είναι η εκπαίδευση, ο ρόλος της γυναίκας, το διαζύγιο, η έκτρωση. Όλα αυτά ήταν άγνωστα στη Δύση και έγιναν για πρώτη φορά. Η εκπαίδευση πάει μέ��ρι την Κεντρική Ασία. Με εθελοντές δασκάλους, μπαίνει ο κόσμος στο παιχνίδι, συγκλονιστικά, πρωτόγνωρα πράγματα και ελπιδοφόρα για όλη την ανθρωπότητα. Ανεξαρτήτως εάν τα όνειρά πνίγηκαν στα κανάλια του Βερολίνου όπου ρίχτηκαν τα πτώματα της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Καρλ Λίμπνεχτ. Αλλά, παρόλα αυτά, όλη η ανθρωπότητα εκεί ελπίζει.

Έρχεται και δένει η ταινία με τα 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Ναι, άλλωστε είναι αφιερωμένη στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Αλλά δεν τελειώνει. Οι αιώνες δεν ορίζονται από το ημερολόγιο. Ο 19ος αιώνας τελείωσε το 1918 και ο 18ος τελείωσε νωρίτερα το 1889 και ο 20ός τελείωσε πριν από λίγο καιρό, όταν πέθανε ο Φιντέλ Κάστρο κι από την επανάσταση έμεινε μόνον η εικονογραφία. Ένα μέρος αυτής της εικονογραφίας είναι και η ταινία μου.

Πιστεύετε πως έτσι όπως είναι η κατάσταση σήμερα έχουμε περιθώρια για μεγάλες επαναστάσεις;
Είναι μεταφυσική ερώτηση και σε μεταφυσικές ερωτήσεις δεν απαντάω. Όπως δεν θέλω να έχω σχέση και με μεταφυσικά κόμματα. Έχουμε στην Ελλάδα τέτοιο κόμμα.