Του Στράτου ΚερσανίδηΜετά από το δημοψήφισμα της περασμένης Κυριακής, με το γνωστό εκλογικό αποτέλεσμα, η Τουρκία φαίνεται πως αλλάζει και οι επιπτώσεις στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας θα γίνουν εμφανείς τους επόμενους μήνες. Μπροστά σε ένα νέο τοπίο βρίσκεται, λοιπόν, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Κωνσταντινούπολης και κανείς μας δεν γνωρίζει κατά πόσο αυτό θα επηρεαστεί από τη νέα κατάσταση.
Πάντως το φετινό 36ο Φεστιβάλ διέθετε όλη εκείνη τη ζωντάνια, την τόλμη και το δημοκρατικό πνεύμα το οποίο είχε κατακτήσει τα προηγούμενα χρόνια και που ευχόμαστε να διατηρηθεί και στο μέλλον.
Το παλιό και το νέοΗ ταινία «Κίτρινος πυρετός» (Sari Sicak) του Φικρέτ Ρεϊχάν, κέρδισε τη Χρυσή Τουλίπα στο Εθνικό Διαγωνιστικό Τμήμα και για καλή μου τύχη ήταν ανάμεσα σε εκείνες που κατάφερα να δω.
Η ταινία πραγματεύεται τη μάχη ανάμεσα στο παλιό και το νέο, όπου το νέο δεν ταυτίζεται απαραίτητα πάντα με το καλό. Έτσι βλέπουμε το νεαρό Ιμπραήμ να προσπαθεί να επιβιώσει κάνοντας διάφορες δουλειές για να βοηθήσει την οικογένειά του. Ο πατέρας του, ο Νετζίπ Αγά, είναι αγρότης και αγωνίζεται να κρατήσει τη γη που καλλιεργεί και το σπίτι του, απέναντι στην επερχόμενη εκβιομηχάνιση της περιοχής αλλά και τον εκμοντερνισμό της παραγωγής. Δέσμιος ενός συστήματος διανομής και πώλησης των προϊόντων, ο Νετζίπ Αγά αντιμετωπίζει το φάσμα της καταστροφής. Όμως ο Ιμπραήμ έχει όνειρα, θέλει να βγάλει επαγγελματικό δίπλωμα οδήγησης και να εργαστεί σε μια εταιρεία με νταλίκες. Θέλοντας να πραγματοποιήσει το όνειρό του αλλά και να βοηθήσει τον πατέρα του θα παραβιάσει τους κανόνες και θα έρθει σε σύγκρουση με τα συμφέροντα.
Πολύ δυνατό φιλμ το οποίο προσεγγίζει ρεαλιστικά τις φεουδαρχικού τύπου συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι αγρότες στην Τουρκία. Ο σκηνοθέτης με λιτότητα, σαφήνεια και διεισδυτικότητα σκιαγραφεί τους ήρωές του, τοποθετώντας τους μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό περιβάλλον. Η κοινωνική του τοποθέτηση σαφής, ενώ τα εκφραστικά του μέσα φλερτάρουν με το νεορεαλισμό έχοντας όμως έντονο το τοπικό πολιτισμικό στοιχείο.
Βλέποντας την ταινία «Ο γλάρος» (Marti) του Ερκάν Τουντς, διαπίστωσα για μια ακόμη φορά πως το τουρκικό σινεμά δεν φοβάται να κολυμπήσει σε βαθιά νερά. Σε ένα πτηνοτροφείο εργάζεται ο Γιακούπ, παντρεμένος με την Μεντία. Όταν έρχεται ένας βοηθός, ο Ερσίν ή Ριζά με τη γυναίκα του Νουργκούλ, η ζωή τους θα αλλάξει. Με στοιχεία θρίλερ που θυμίζει αμερικανικό σινεμά χωρίς όμως να μιμείται, ο σκηνοθέτης μας οδηγεί σε ένα ανατρεπτικό φινάλε.
Το ίδιο συνέβη και με την «Ανησυχία» (Kaygi), του Τζεϊλαν Ιζγκιούν Ιζτσελίκ, με ηρωίδα τη Χασρέτ, μια νεαρή δημοσιογράφο, η οποία βλέπει εφιάλτες οι οποίοι σχετίζονται με το θάνατο των γονιών της ενώ, ερευνά μια υπόθεση που σχετίζεται με ένα μεγιστάνα του χρήματος. Μοντέρνα ματιά αλλά και πολιτικές αιχμές για τη σύγχρονη Τουρκία.
Στο «Μουρταζά» του Ιζγκιούρ Σεβιμλί, ένας ηλικιωμένος άνδρας που ζει με την τυφλή γυναίκα του σε κάποιο χωριό, μαθαίνει πως η κόρη του στην Κωνσταντινούπολη πεθαίνει ξαφνικά. Ο Μουρταζά -αυτό είναι το όνομα του-, προσπαθεί να κρύψει από τη γυναίκα του το τραγικό γεγονός.
Για τα ΣεπτεμβριανάΣτο φύλλο της προηγούμενης Κυριακής έκανα αναφορά στο ντοκιμαντέρ «Μάνα μου, Ιστανμπούλ» της Νιχάν Αρισόι, το οποίο αναφέρεται στα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν στην Πόλη στις 6 και 7 Σεπτεμβρίου 1955, γνωστά ως Σεπτεμβριανά.
Η σκηνοθέτιδα δίνει το λόγο σε ανθρώπους που τα έζησαν και σήμερα ζουν είτε στην Ελλάδα είτε στην Κωνσταντινούπολη. Η πρόθεσή της είναι σαφής και ξεκάθαρη. Θέλει να τονίσει τα εγκληματικά αδιέξοδα του εθνικισμού, του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας και να αναδείξει την ειρηνική συμβίωση. Αλλά πιο πολύ θέλει να αναδείξει την έννοια της ταυτότητας και την αίσθηση του ανήκειν, αυτό δηλαδή που απώλεσαν οι Ρωμιοί οι οποίοι αναγκάστηκαν να φύγουν από την πατρίδα τους ως ξένοι και να αναζητήσουν καταφύγιο κάπου, που τους θεωρούσαν ξένους.
Από τις συγκλονιστικές μαρτυρίες των 17, αν μέτρησα σωστά, ανθρώπων σταχυολόγησα κάποια λόγια τα οποία μεταφέρω. Λέει, λοιπόν, κάποιος από τους αφηγητές, πως «ο εθνικισμός καταστρέφει το παρελθόν και κρατά μόνον ό,τι εξυπηρετεί το αφήγημά του», ενώ κάποιος άλλος λέει πως «αν χτυπήσεις το διαφορετικό χτυπάς τον ίδιο σου τον εαυτό».
Συγκινητικές αφηγήσεις και σπάνιο -αν και περιορισμένο- φωτογραφικό υλικό, συνθέτουν ένα ντοκιμαντέρ το οποίο εξερευνά σε βάθος τα αίτια των γεγονότων εκείνης της «νύχτας των κρυστάλλων» για τον ελληνισμό της πόλης αλλά και των απελάσεων του 1964-65. Όλα αυτά ξεκινούν από το 1908, από το κίνημα των Νεότουρκων, λέει κάποιος από τους αφηγητές, οι οποίοι επιθυμούσαν τη δημιουργία ενός σύγχρονου εθνικού κράτους αλλά μέσα σε όλα αυτά «ήθελαν να ξεμπερδεύουν με τις μειονότητες τις οποίες χαρακτήριζαν καρκινώματα».
Για την ιστορία αναφέρω πως τη Χρυσή Τουλίπα στο Διεθνές Διαγωνιστικό Τμήμα κέρδισε η ταινία «Ο ορνιθολόγος» (O Ornitόlogo) του Ζοάο Πέντρο Ροντρίγκεα από την Πορτογαλία.
strakersan@gmail.comkersanidis.wordpress.com