Πολύπλοκη η αραβική κρίση, αλλά όχι ανεπίλυτη
Τη συνέντευξη πήρε η Ιωάννα ΔρόσουΤις τελευταίες μέρες είμαστε μάρτυρες μιας όξυνσης των σχέσεων των χωρών της Μέσης Ανατολής. Να επιχειρήσουμε μια πρώτη ανάγνωση;Όσον αφορά την κρίση που εξελίσσεται στο Κατάρ και τις σχέσεις του μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, θα πρέπει να σημειώσουμε τα εξής: Οι αραβικές εξεγέρσεις, αυτό που ονομάζουμε συνολικά Αραβική Άνοιξη, δημιούργησαν τρία μπλοκ στην περιοχή, ορισμένα εκ των οποίων προϋπήρχαν. Το πρώτο είναι το μπλοκ των καθεστώτων που ήθελαν να διατηρηθεί το status quo όπως υπήρχε, και εμπεριέχει την Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο του Σίσι, μετά δηλαδή το πραξικόπημα και την πτώση του Μόρσι, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Ιορδανία και το Μαρόκο. Το δεύτερο είναι το αυτοαποκαλούμενο «μπλοκ της αντίστασης», το οποίο περιλαμβάνει το Ιράν και τους συμμάχους του, δηλαδή το καθεστώς Άσαντ στην Συρία, την λιβανική Χεζμπολάχ, τις οργανώσεις των ιρακινών σιιτών στο Ιράκ και βεβαίως τους Χούτι στην Υεμένη και την πλειονότητα του πληθυσμού στο Μπαχρέιν, που είναι και αυτοί σιίτες. Όμως, διαμορφώνεται και ένα τρίτο μπλοκ, το οποίο μας διαφωτίζει περισσότερο για όσα συμβαίνουν στην περιοχή. Αυτό αποτελείται από το Κατάρ, την Τουρκία και τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Στόχος του είναι να αυξήσει την περιφερειακή επιρροή του Κατάρ και της Τουρκίας, με μοχλό την πολιτική επικράτηση των Αδελφών Μουσουλμάνων σε πολλά αραβικά κράτη, όπως η Αίγυπτος, η Τυνησία ή η Ιορδανία. Αυτά τα μπλοκ ανταγωνίζονται μεταξύ τους για να κερδίσουν επιρροή, όπως είδαμε να συμβαίνει με ανάγλυφο τρόπο στην κρίση της Συρίας. Το μπλοκ του status quo ή σαουδαραβικό μπλοκ ήρθε αντιμέτωπο και με το Ιράν και με το Κατάρ. Όταν, λοιπόν, ο Τραμπ πήγε στην περιοχή, ζήτησε από εκείνους να αγοράσουν οπλικά συστήματα από τις ΗΠΑ και ως αντάλλαγμα θα τύχουν της προστασίας του από τα άλλα δύο μπλοκ.
Η διακοπή των διπλωματικών σχέσεων και ο αποκλεισμός τι σημαίνει για την περιοχή; Άλλωστε, δεν είναι πρώτη φορά που συμβαίνει. Το ζήσαμε και το 2014.Βέβαια, τότε δεν είχε αποφασιστεί και αποκλεισμός. Σημαντική διαφορά είναι πως τώρα συμμετέχουν πολλές περισσότερες χώρες, οι οποίες αποσύρουν τους διπλωματικούς εκπροσώπους τους από το Κατάρ. Επίσης, η κρίση αυτή έρχεται σε μια φάση που οι σχέσεις ΗΠΑ, Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ με το Ιράν οξύνονται και πάλι, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το συριακό δεν έχει ακόμα κριθεί. Αυτοί, λοιπόν, οι παράγοντες κάνουν εξαιρετικά πολυπλοκότερη την κρίση σήμερα, χωρίς να σημαίνει ότι δεν είναι δυνατόν αυτή να επιλυθεί, ιδιαίτερα μεταξύ Κατάρ και Σαουδικής Αραβίας. Αυτό που επιθυμούν είναι να σταματήσει το Κατάρ να αποτελεί πόλο ενός άλλου μπλοκ και να προσχωρήσει στο μπλοκ της Σαουδικής Αραβίας.
Πώς θα συμβεί αυτό;Θα πρέπει πρώτα να αποδεχθεί τον ηγετικό ρόλο της Σαουδικής Αραβίας, πράγμα που θεωρώ δύσκολο, και στη συνέχεια να γίνει αγοραστής μιας μεγάλης παρτίδας όπλων από τις ΗΠΑ.
Γεωπολιτικές μεταβολέςΜε αυτά τα δεδομένα, αλλάζει ο γεωπολιτικός χάρτης; Σύμφωνα με τον υπουργό Εξωτερικών του Κατάρ «με αυτές τις κινήσεις απειλείται ευρύτερα η σταθερότητα στον Κόλπο και τη Μέση Ανατολή».Μπορεί να αλλάξει ο γεωπολιτικός χάρτης, με την έννοια ότι αν δεν επιλυθεί γρήγορα αυτή η απειλή απέναντι στο Κατάρ, είναι πιθανό αυτό να αναζητήσει συμμάχους προς το Ιράν. Βέβαια, μια τέτοια εξέλιξη είναι εξαιρετικά δύσκολη, με δεδομένο ότι υπάρχουν περισσότεροι από 10.000 αμερικανοί στρατιώτες στο Κατάρ. Η δική μου ανάγνωση είναι πως ενδέχεται να δούμε εξελίξεις στο εσωτερικό του.
Ποιος είναι ο ρόλος της Τουρκίας; Ο Ερντογάν ήδη υπέγραψε την αποστολή στρατευμάτων στην περιοχή.Η Τουρκία βρίσκεται στο ίδιο μπλόκο με το Κατάρ, όπως προείπαμε, προκειμένου να αυξήσει το γεωπολιτικό της ρόλο στην περιοχή, εις βάρος της Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου. Ο Ερντογάν κατανοεί ότι αν το Κατάρ προσχωρήσει στο σαουδαραβικό μπλοκ, τότε θα υποχρεώσει την Τουρκία να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο και να χάσει την πρωτοβουλία κινήσεων.
Γίνεται από τις ΗΠΑ μια προσπάθεια σύνδεσης της ισλαμιστικής τρομοκρατίας με τις εξελίξεις στον Κόλπο. Είναι δύο αλληλένδετα στοιχεία;Δεν υπάρχει καμία σύνδεση μεταξύ του Ιράν, που οι ΗΠΑ θεωρούν βασικό τους εχθρό και αντίπαλο, με την τρομοκρατία του ISIS. Τέτοιου είδους τζιχαντιστικές οργανώσεις είναι ορκισμένοι εχθροί του Ιράν και των σιιτών του. Το 95% των επιθέσεων που έχουν γίνει σε ευρωπαϊκό ή σε δυτικό έδαφος συνδέονται, σύμφωνα με το αγγλικό κέντρο αντιτρομοκρατίας, του πανεπιστημίου του Λονδίνου, με την Σαουδική Αραβία και όχι με το Ιράν. Οι σύμμαχες οργανώσεις με το Ιράν ή το ίδιο το Ιράν έχουν να επιχειρήσουν τέτοιου είδους ενέργειες στην Ευρώπη από τη δεκαετία του ’80.
Σοβαρή η επίθεση στο ΙρανΑνάμεσα στα μέτρα που έχουν λάβει οι χώρες εναντίον του Κατάρ, η Σαουδική Αραβία ποινικοποίησε την έκφραση συμπαράστασης μέσω των social media, προβλέποντας ποινή πέντε ετών φυλάκισης σε όποιον παραβιάζει το νόμο…Για τη Σαουδική Αραβία δεν μας προκαλεί μεγάλη έκπληξη η απόφαση αυτή. Πρόκειται για μια χώρα που εφαρμόζει τη θανατική ποινή, τις μαστιγώσεις, που καταπατά τα δικαιώματα των γυναικών και όσων δεν είναι μουσουλμάνοι. Επομένως, αυτή η πολιτική μόνο εντύπωση δεν μας κάνει. Εδώ ακολουθείται από άλλες χώρες, που τις θεωρούσαμε πιο «δημοκρατικές», όπως είναι η Τουρκία.
Αναφερθήκαμε αποσπασματικά στο Ιράν. Την προηγούμενη εβδομάδα το Κοινοβούλιο του Ιράν δέχτηκε επίθεση από το Ισλαμικό Κράτος. Τι εξελίξεις μπορεί να πυροδοτήσει αυτή;Αυτού του είδους οι επιθέσεις που γίνονται από το Ισλαμικό Κράτος είναι πιο σοβαρές από ότι θεωρούμε. Και αυτό όχι τόσο για τα θύματα, που είναι μια τραγική εξέλιξη, αλλά γιατί αυτή η επίθεση ήρθε τη στιγμή της εκλογικής νίκης του Ρουχανί και κανείς θα περίμενε ένα άνοιγμα της κοινωνίας και της οικονομίας του Ιράν προς τον έξω κόσμο. Πολύ φοβάμαι ότι αυτές οι επιθέσεις θα δημιουργήσουν το αντίθετο αποτέλεσμα, με το πρόσχημα ότι η χώρα δέχεται επίθεση από έναν εσωτερικό εχθρό, ο οποίος κινείται από το εξωτερικό και πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Η διπλή ανάγνωση της αιγυπτιακής εμπιστοσύνης στην Ελλάδα
Πώς ερμηνεύετε το γεγονός ότι η Ελλάδα ανέλαβε τη διπλωματική εκπροσώπηση της Αιγύπτου;Υπάρχουν δύο τρόποι να το αναγνώσει κανείς. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι η Αίγυπτος δεν ζητά από άλλη αραβική χώρα, που δεν απέσυρε την πρεσβεία της, όπως είναι η Αλγερία, η Τυνησία ή το Μαρόκο. Αυτό δείχνει μια πιθανή καχυποψία της Αιγύπτου προς άλλες αραβικές χώρες. Το δεύτερο είναι πως αποδεικνύει και αντανακλά τις εξαιρετικές σχέσεις που έχει η Ελλάδα αυτή τη στιγμή με την Αίγυπτο. Και παράγοντας προς αυτή την απόφαση ήταν το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν έχει συμβάλει στις πιέσεις που δέχεται το καθεστώς Σίσι, όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, ούτε στις ευρωπαϊκές πιέσεις που δέχεται το καθεστώς για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και για ζητήματα ασφάλειας στην ανατολική Μεσόγειο. Νομίζω πως αυτή η εξέλιξη δίνει τη δυνατότητα στην Ελλάδα να παίξει έναν επιβοηθητικό διαμεσολαβητικό ρόλο σε αυτή την κρίση, που θα ήταν καλό για τη θέση της χώρας.
* Κέντρο Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών (ΚΕΜΜΙΣ). Ο Σωτήρης Ρούσσος είναι επίσης αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.