Η Ευρώπη του 2015 δεν είναι ίδια με το 2012 
Δύο είναι τα επίδικα, κατά τον καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Τάκη Καφετζή, σε αυτές τις εκλογές: «Το ένα είναι ποια θα είναι η διαφορά μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου κόμματος και αν θα επιτευχθεί αυτοδυναμία και το δεύτερο είναι ποιο θα είναι το τρίτο κόμμα». Αναλύοντας τον πολιτικό χάρτη, όπως έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, επισημαίνει τα χαρακτηριστικά στοιχεία του νέου δικομματισμού.
Τη συνέντευξη πήρε η Ιωάννα Δρόσου
Η κρίση διέρρηξε το δικομματισμό, με το ΠΑΣΟΚ να κατακερματίζεται και τη Νέα Δημοκρατία να χάνει σημαντικό κομμάτι της δύναμής της. Σήμερα διαμορφώνεται ένας νέος δικομματισμός; Μέχρι τις εκλογές του 2012 παρατηρούσαμε μια δικομματική εναλλαγή στην εξουσία, με τα δύο μεγάλα κόμματα να συγκεντρώνουν αθροιστικά έως και το 80% των ψήφων. Ήταν ένα κλασικό δικομματικό μοντέλο, το οποίο συναντούμε και σε άλλες χώρες, που παρέπεμπε πολιτισμικά σε ένα βαθύτερο φαινόμενο, το διπολισμό. Το τελευταίο ίχνος αυτής της δικομματικής εναλλαγής στην εξουσία το είχαμε στις τελευταίες εκλογές του 2009. Έκτοτε, έγινε μία δίδυμη κίνηση στο εκλογικό σώμα και στο πολιτικό σύστημα. Από τη μία πλευρά, είδαμε φαινόμενα κατάρρευσης των παραδοσιακών πολιτικών οικογενειών και, από την άλλη, είχαμε μια τεράστια κρίση του πολιτικού συστήματος. Ουσιαστικά πρόκειται για μια πραγματική κρίση εκπροσώπησης των μέχρι τότε κοινωνικών δυνάμεων. Δεν είναι τυχαίο ότι στις εκλογές του Μαΐου του 2012 τα δύο κόμματα εξουσίας συγκέντρωσαν αθροιστικά μόλις 32%. Οι εκλογές του Ιουνίου του 2012 έδειξαν ότι τα κέντρα ισορροπίας των εκπροσωπήσεων, άρα και του πολιτικού συστήματος, έχουν αρχίσει να μετατοπίζονται. Και αυτό συνεχίστηκε τα επόμενα χρόνια. Σήμερα, λοιπόν, έχουμε έναν δικομματισμό όχι στα μεγέθη του κλασικού δικομματισμού των σαράντα χρόνων της μεταπολίτευσης και οπωσδήποτε με διαφορετικά περιεχόμενα στον πολιτικό ανταγωνισμό.
Νέος δικομματισμός
Ποιος ήταν ο καταλύτης για τη δημιουργία αυτού του νέου δικομματισμού; Η κρίση πολιτικής εκπροσώπησης που παρατηρήθηκε στο πολιτικό σύστημα μπήκε σε μια περίοδο βαθιάς κρίσης. Και αυτό το φαινόμενο σημειώθηκε σε όλες ανεξαιρέτως τις χώρες που εφάρμοσαν προγράμματα λιτότητας, το καθ’ ημάς μνημόνιο. Αυτά τα προγράμματα διέλυσαν την πολιτική σφαίρα, καθώς και τη δημοσιονομική και κατ’ επέκταση πολιτική-λαϊκή κυριαρχία. Επιπλέον, το γεγονός ότι το πολιτικό σύστημα ετεροπροσδιορίζεται οδήγησε τους πολίτες στο να επιλέξουν άλλες κατευθύνσεις.
Ο νέος δικομματισμός διακρίνεται σε Αριστερά-Δεξιά ή είναι άλλα πλέον τα κριτήρια πολιτικής επιλογής; Για πάρα πολλά χρόνια, με διάφορες εκδοχές, το ερμηνευτικό σχήμα που φαινόταν επαρκές για να κάνει κανείς ανάλυση των πολιτικών εκπροσωπήσεων και του πολιτικού συστήματος ήταν η διάκριση Αριστερά-Δεξιά. Το περιεχόμενο του αναδυόμενου νέου δικομματισμού υπακούει σε ένα άλλο διπολικό σχήμα: Μνημόνιο-Αντιμνημόνιο. Αυτό το σχήμα τέμνει εγκάρσια όλο το φάσμα των πολιτικών δυνάμεων και φαίνεται να διεκδικεί πλέον την ερμηνευτική επάρκεια για να εξηγήσει τι συμβαίνει στις πολιτικές εκπροσωπήσεις σε μια περίοδο ριζικής κρίσης με εφαρμογή μνημονιακών πολιτικών. Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι έχει επέλθει ανθρωπιστική κρίση και ότι έχει καταστραφεί ο κοινωνικός ιστός από τη στιγμή που καταργήθηκε η εργασία. Χωρίς αυτή τη θεμελιώδη δραστηριότητα, χωρίς δηλαδή εργατική τάξη, εύλογα αναρωτιόμαστε σε ποιον άξονα μπορεί να συγκροτηθεί η κοινωνική ταυτότητα. Με αυτή την παρατήρηση μπορεί να ερμηνευτεί, για παράδειγμα η επικράτηση της Χρυσής Αυγής στα λαϊκά προάστια. Όπως, επίσης, μπορεί να ερμηνευτούν οι απευθείας μετατοπίσεις από τη Χρυσή Αυγή στον ΣΥΡΙΖΑ και τούμπαλιν, φαινόμενα που ποτέ ξανά δεν παρατηρήθηκαν.
Η ΝΔ βρίθει αντιθέσεων
Η Νέα Δημοκρατία προσπαθεί να προωθηθεί ως η μεταμνημονιακή δύναμη, στηρίζοντας τις μνημονιακές της επιλογές. Φαίνεται σαν να μην έχει μια διαμορφωμένη ταυτότητα. Πώς ερμηνεύετε τη στρατηγική της; Η Νέα Δημοκρατία βρίθει αντιθέσεων στο εσωτερικό της, καθώς βλέπει να αναπτύσσονται αυτόνομες δυνάμεις προς τα δεξιά και προς το κέντρο του χώρου της. Ο κατακερματισμός που βιώνει είναι πρωτόγνωρος για τη δεξιά. Από την αλλαγή της ηγεσίας της το 2009, έχουμε μια στροφή του επίσημου λόγου της προς πιο συντηρητικά μονοπάτια, τα οποία την απομάκρυναν από αυτό το οποίο εξέφραζε η λεγόμενη καραμανλική παράδοση, δηλαδή τον κοινωνικό φιλελευθερισμό. Σήμερα, προσπαθεί να διεκδικήσει μερίδιο από το λεγόμενο μεσαίο πολιτικό χώρο. Φυσικά, δεν το πετυχαίνει αυτό με την υποψηφιότητα του κ. Οικονόμου και της κ. Γκερέκου, που μόνο ως γραφικότητες μπορούν να χαρακτηριστούν. Ταυτόχρονα, διεκδικεί το μεγαλύτερο μερίδιο της κατακερματισμένης δεξιάς παράταξης υιοθετώντας πολλά αξιώματα της άκρας δεξιάς (ασφάλεια, θρησκεία, κ.λπ.). Ωστόσο, δεν πιστεύω ότι καταφέρνει να αποκτήσει μία πιο σταθερή περπατησιά. Και ο βασικός λόγος, κατά τη γνώμη μου, οφείλεται στο γεγονός ότι όταν ένα πολιτικό σύστημα ετεροπροσδιορίζεται από τους εταίρους και τους δανειστές -και μάλιστα από μια ηγέτιδα δύναμη στον ευρωπαϊκό χώρο, την Χριστιανοδημοκρατική Συμμαχία της κ. Μέρκελ, που είναι ακραία νεοφιλελεύθερη και αυταρχική- καταλαβαίνετε ότι δημιουργούνται πρόσθετα προβλήματα στην απόκτηση ταυτότητας.
Στις εκλογές του 2012, τα ΜΜΕ και η ευρωπαϊκή ελίτ πήραν σαφή θέση εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ. Σε αυτή την εκλογική αναμέτρηση, παρότι η Νέα Δημοκρατία προσπάθησε να χρησιμοποιήσει το Grexit, δεν είχε την ίδια στήριξη, με πολλούς ευρωπαίους αξιωματούχους να δηλώνουν εμπιστοσύνη στην κρίση των πολιτών και τα ΜΜΕ να κάνουν σαφή στροφή εναντίον της κυβέρνησης. Πώς ερμηνεύετε αυτή την αλλαγή; Η σχέση της Νέας Δημοκρατίας με τις δυναμικές ομάδες πίεσης έχει σαφώς συρρικνωθεί. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον τελευταίο καιρό δεσπόζοντα μέσα ενημέρωσης παίρνουν αποστάσεις από τη Νέα Δημοκρατία και, κυρίως, από την ηγετική της ομάδα. Σας θυμίζω ότι πριν ενάμισι μήνα, ο πρόεδρος της τράπεζας Πειραιώς δήλωσε ότι δεν διακρίνει κάποιο πρόβλημα στην περίπτωση κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ αρκεί να τηρηθούν δύο πράγματα: ο σεβασμός στη δημοκρατία και ο σεβασμός στις αγορές.
Και να μην ξεχνάμε ότι ο όμιλος Πειραιώς είναι από τους ωφελημένους της κυβέρνησης. Αυτά τα δύο παραδείγματα αποδεικνύουν ότι ο κ. Σαμαράς δεν μπορεί να συνεχίσει να εκπροσωπεί αυτή τη μεγάλη και ιστορική παράταξη διατηρώντας μόνο επιλεκτικές σχέσεις με κάποιους φίλους επιχειρηματίες, όπως ο κ. Μελισσανίδης. Όσον αφορά τη στρατηγική του φόβου, η ομάδα πολιτικής επικοινωνίας της Νέας Δημοκρατίας φαίνεται πως δεν έχει κατανοήσει ότι η Ευρώπη του 2015 δεν είναι η Ευρώπη του 2012. Σήμερα, όλο και περισσότερες φωνές κορυφαίων αξιωματούχων στέλνουν το μήνυμα ότι είναι οι Έλληνες που αποφασίζουν, κάτι που δεν έλεγαν το 2012, ενώ αφήνουν να εννοηθεί ότι θα δουν πώς θα εξελιχθεί μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, κάτι που επουδενί δεν έλεγαν το 2012. Όμως, η ομάδα επικοινωνίας επιμένει στο παιχνίδι του φόβου μπας και μπορέσουν να δώσουν στη ΝΔ κάποια πρώτη ύλη στη διαμόρφωση ταυτότητας, τουλάχιστον σε μεσοπρόθεσμο χρόνο.
Ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να βρει συμμάχους
Απέναντι στο φόβο, ο ΣΥΡΙΖΑ προτάσσει την ελπίδα. Ποια ζητήματα πιστεύετε ότι πρέπει να αναδείξει ως κυβέρνηση; Πριν από μήνες ο κ. Βαρουφάκης είπε το εξής απλό: Αν ο ΣΥΡΙΖΑ νικήσει τις εκλογές και δεν εφαρμόσει ή δεν έρθει σε σύγκρουση ή δεν έρθει σε σκληρή διαπραγμάτευση για όσα λέει δεν έχει λόγο να νικήσει. Το ζήτημα που τίθεται για τον ΣΥΡΙΖΑ είναι πρωτίστως ηθικής και αξιακής τάξεως. Ότι, δηλαδή, θα κάνει αυτά που λέει. Προεκλογικά επιμένει στο πρόγραμμα της ΔΕΘ, που όμως είναι βραχυπρόθεσμο. Μετά την εφαρμογή αυτού, τι θα κάνει; Υποτίθεται ότι έπεται ένα μεσοπρόθεσμο σχέδιο ανασυγκρότησης της χώρας. Και για να το υλοποιήσει οφείλει να βρει συμμάχους, και δεν εννοώ μόνο πολιτικούς, αλλά κυρίως κοινωνικούς. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να έχει όσο το δυνατόν ενιαία φωνή. Δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι είμαστε στη μετακομματική εποχή. Όπως έχει πει ο Κώστας Δουζίνας, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν καπέλωσε τα κινήματα που ξεπήδησαν από τα κάτω, συμπορεύτηκε μαζί τους χωρίς να τα χειραγωγήσει. Όταν ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ λέει «σας θέλουμε δίπλα μας», αυτό είναι ένα προσκλητήριο σε μια –ανάλογα με τις εξελίξεις- ανά πάσα στιγμή ετοιμότητα μαζικής κινητοποίησης, χωρίς βέβαια τον υλικό σκελετό που παλιότερα θα ήταν οι κομματικές βάσεις.
Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ δεν σημαίνει ότι οι ιδέες της Αριστεράς έγιναν αποδεκτές από την πλειοψηφία του κόσμου. Τι πρέπει να κάνει μια κυβέρνηση της αριστεράς για να διαδώσει τις ιδέες αυτές; Μιλάτε για κυβέρνηση της Αριστεράς. Όμως πρέπει να δούμε το περιεχόμενό του όρου Αριστερά, ώστε να φτάσουμε σε αυτό το συμπέρασμα. Όπως έχει πει πολλές φορές ο ΣΥΡΙΖΑ, «το πρόγραμμα της ΔΕΘ δεν είναι αυτό που θέλουμε, αλλά αυτό που μπορούμε». Το πρόγραμμα έχει σαφώς κοινωνικό στίγμα, όμως θα έλεγα ότι είναι μια πολιτική τυπικά κεϋνσιανής σοσιαλδημοκρατικής έμπνευσης. Αυτό που ορίζουμε ως «αριστερά», θα έλεγα ότι πρέπει να ξανασκεφτούμε το τι εννοούμε. Η ανακοίνωση που έβγαλε ο ΣΥΡΙΖΑ μετά τις μαζικές δολοφονίες στο Charlie Hebdo έκανε ρητή αναφορά στο διαφωτισμό. Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι η αλλαγή προς τον πολιτικό φιλελευθερισμό (αποκατάσταση των θεσμών του κοινοβουλίου, της αξιοκρατίας, της διαφάνειας) δηλαδή όσα όριζαν την έννοια κράτος δικαίου είναι πρωτοφανής για την Αριστερά. Ωστόσο, μετά τις εκλογές του 2012, οπότε και η χώρα κυβερνάται υπό καθεστώς έκτακτης ανάγκης, η αριστερά ξαναδιαβάζει πράγματα που δεν ανήκουν στην ιστορική πολιτική της κουλτούρα.
Εντός και επί τα αυτά
Το ΚΚΕ βρίσκεται σε ένα ιστορικό μονοπάτι. Ή να στηρίξει τον ΣΥΡΙΖΑ και την προοπτική μιας κυβέρνησης της αριστεράς ή να περιχαρακωθεί. Ποια είναι η εκτίμησή σας; Το ΚΚΕ, εκατό χρόνια μετά την ίδρυσή του, έχει μείνει αναλλοίωτο επειδή έχει ένα χρυσό κανόνα, την περιχαρακωμένη αναπαραγωγή του. Αυτός ο κανόνας του εξασφαλίζει ότι θα κρατήσει το μηχανισμό του. Και ο μηχανισμός αυτός είναι η ίδια η ουσία του όποιου κομμουνιστικού κόμματος. Ουσιαστικά μιλάμε για τον σιδερένιο νόμο της γραφειοκρατίας. Και έτσι μπόρεσε να επιβιώσει. Εάν πάρω σαν σημείο αναφοράς τις ευρωεκλογές φαίνεται ότι θα επιβιώσει σε αυτή την τάξη των ποσοστών του. Ήδη είχε διαρροές προς τον ΣΥΡΙΖΑ και όσο πλησιάζει η Κυριακή οι πιέσεις από τον κόσμο του μπορεί να αυξηθούν. Όμως φαίνεται ότι βασική επιλογή του είναι να μείνουμε εντός και επί τα αυτά.
Επίδικο η αυτοδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ
Αν τολμούσατε μια εκτίμηση του εκλογικού αποτελέσματος, ποια θα ήταν αυτή; Φαίνεται πως μέχρι σήμερα δεν ανατρέπεται το προβάδισμα του ΣΥΡΙΖΑ. Από εκεί και πέρα, δύο είναι τα επίδικα ζητήματα. Το ένα είναι ποια θα είναι η διαφορά μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου κόμματος και αν θα επιτευχθεί αυτοδυναμία και το δεύτερο είναι ποιο θα είναι το τρίτο κόμμα. Αν είναι η Χρυσή Αυγή, το πρώτο κόμμα θα υποχρεωθεί να κάνει τα πάντα να μην μπει από την κλούβα του Κορυδαλλού στο προεδρικό μέγαρο ο Ν. Μιχαλολιάκος. Μια τέτοια εξέλιξη θα έστελνε ένα μήνυμα σε όλη την Ευρώπη. Αν καταλάβει οποιοδήποτε άλλο κόμμα την τρίτη θέση, τότε όλα τα πιθανά σχήματα είναι μπροστά μας. Όπως και να έχει πιστεύω ότι πάμε σε μεγάλη πόλωση και αυτό θα είναι εις βάρος των ενδιάμεσων μικρότερων δυνάμεων.