Με αφορμή μια παράσταση Αριστοφάνη με προσφυγόπουλα, μιλάμε με τη θεατροπαιδαγωγό Μαρία Σκούπα Τη συνέντευξη πήρεη Μαρώ ΤριανταφύλλουΠριν από μερικά χρόνια η ηθοποιός και θεατροπαιδαγωγός Μαρία Σκούπα είχε παρουσιάσει στο θέατρο Βαφείο μια ωραία παράσταση Αριστοφάνη για παιδιά αλλά και για το ενήλικο κοινό, μια σύνθεση πάνω στους Αχαρνής και τους Όρνιθες («Εποχή», 17.12.2012). Φέτος, πιο πολύ με την ιδιότητα της θεατροπαιδαγωγού, επέστρεψε στον Αριστοφάνη εκ νέου. Αυτή τη φορά πάνω στη σκηνή δεν ήταν επαγγελματίες ηθοποιοί, ήταν παιδιά από τα τρία δημοτικά σχολεία στα οποία δούλεψε (10ο Δάφνης, 64ο και 51ο Αθήνας). Τρεις πολύ όμορφες δουλειές από αυτές που βλέπουμε να πληθαίνουν στα σχολειά μας, δίνοντας ένα διαφορετικό νόημα στην παιδεία, δείχνοντας πόσο σημαντική είναι η καλλιτεχνική δημιουργία για την ψυχή και τη φαντασία των παιδιών και των εφήβων, τι σπουδαίους δρόμους για άλλες, γονιμότερες προσεγγίσεις της γνώσης μπορούμε να βρούμε.
Από τις τρεις αυτές παραστάσεις, θα σταθούμε σε μία, λόγω μιας ιδιαιτερότητας: πάνω στη σκηνή ανέβηκαν 160 προσφυγάκια και μεταναστάκια του 51ου Δημοτικού Σχολείου Αθήνας που με τα στραμπουλιγμένα ελληνικά τους έφεραν τον κόσμο του Αριστοφάνη κοντά μας. Έδειξαν, επίσης, το ρόλο του θεάτρου στον πληθυντικό κόσμο μας, στην ομαλή κοινωνική και γλωσσική ένταξη, την ανάγκη της τέχνης στην εκπαίδευση και -ας μου επιτραπεί, τιμώ όλες τις τέχνες και όλες τις θεωρώ απαραίτητες για την ανάπτυξη νου και ψυχής- ιδιαιτέρως του θεάτρου. Και νιώθω μεγάλο θυμό με την υποβάθμιση των καλλιτεχνικών μαθημάτων στο ελληνικό σχολείο. Εξακολουθούν να θεωρούνται πάρεργο, χαμένος χρόνος, συμπλήρωση ωραρίου -παρόλο που καμαρώνουμε τα αποτελέσματα των ωραίων εργαστηρίων που διευθύνονται από ειδικούς στην καλλιτεχνική αγωγή, με γνώση του αντικειμένου αλλά και γνώση του τρόπου που θα φέρουν τα παιδιά στην τέχνη. Αντί, λοιπόν, το Υπουργείο -όπως ήταν υπεσχημένο στο πρόγραμμα του κυβερνώντος κόμματος- να απλώσει τέτοιες ώρες δημιουργίας και ανάτασης και στα Λύκεια, τις απαλείφει από το πρόγραμμα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και απομακρύνει τους ειδικούς για την πραγματοποίησή τους (που, ειρήσθω εν παρόδω, δεν αποτελούν δημοσιονομική επιβάρυνση γιατί πληρώνονται από ΕΣΠΑ). Δεν μπορεί να είναι αυτό του σχολείο του 21ου αιώνα στην Ελλάδα, όποιες κι αν είναι οι μνημονιακές μας υποχρεώσεις.
Ασχολείστε χρόνια με το θέατρο για παιδιά και με το θέατρο με παιδιά, αλλά αυτή η παράσταση είχε μια ιδιαιτερότητα. 160 προσφυγόπουλα και μεταναστόπουλα να παίζουν Αριστοφάνη ήταν πρωτόγνωρο και εξαιρετικά συγκινητικό. Πώς μαζεύτηκαν όλ’ αυτά τα παιδιά;Είναι όλα μαθητές του 51ου Δημοτικού Σχολείου στην Πλατεία Βάθης. Παιδιά από 27 εθνικότητες, το φαντάζεστε; Καθένα με την ιστορία του και με τα βάσανά του… Δεν είναι παιδιά δεύτερης γενιάς, γι’ αυτό και δεν μιλούν καλά ελληνικά. Είναι προσφυγόπουλα που ήρθαν τους τελευταίους μήνες στη Ελλάδα από τη Συρία και αλλού και μένουν σε ξενώνες, σε άσυλα ή σε σπίτια που τους παρέχουν ΜΚΟ, άλλα έχουν οικογένειες, άλλα ζουν μόνο με τον ένα γονιό γιατί ο άλλος βρίσκεται στο εξωτερικό, άλλα είναι ορφανά και τα φροντίζει κάποιο πρόσωπο συγγενικό ή είναι αυτό που ονομάζουμε «ασυνόδευτα». Δίπλα τους μεταναστόπουλα που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχιας ή σε δύσκολα οικογενειακά περιβάλλοντα. Σ’ αυτό το σχολείο υπάρχει ένας φωτισμένος διευθυντής, ο Δημήτρης Κρητικός, με ωραίες σπουδές αλλά κυρίως με το γνοιάξιμο του πραγματικού δάσκαλου. Να σκεφτείτε πως βγαίνει εφημερία στα διαλείμματα, παίρνει παιδιά στο γραφείο του και τους κάνει μάθημα, είναι δίπλα στο κάθε παιδί. Το κλίμα είναι πολύ υποστηρικτικό για διδάσκοντες και μαθητές και ανοιχτό σε κάθε είδους δραστηριότητες που θα βοηθήσουν τα παιδιά, Ελληνάκια και ξένα, να αναπτυχθούν διανοητικά και ψυχικά.
Δεν φοβηθήκατε πως θα ήταν δύσκολος ο Αριστοφάνης;Όχι… Δεν είναι η πρώτη φορά που κάνω Αριστοφάνη με παιδιά και κάθε φορά βλέπω με τι φαντασία και ευρηματικότητα τον αντιμετωπίζουν. Ακούω πολλές φορές τα παράπονα για το γλωσσικό επίπεδο των παιδιών κι όμως η γλωσσική ανάπτυξη έχει να κάνει και με τον τρόπο που προσεγγίζεις την γλώσσα. Έχω ανεβάσει «Οδύσσεια» με παιδιά των πρώτων τάξεων του δημοτικού στην οποία έχω εντάξει στίχους από το πρωτότυπο που τους δουλέψαμε και τα παιδιά έμαθαν να τους καταλαβαίνουν, «Ερωτόκριτο» στο πρωτότυπο, δραματοποιήσαμε Παπαδιαμάντη, «Το μοιρολόι της φώκιας»… Δεν σας λέω ότι τα παιδιά αυτά μπορούσαν πια να κατανοούν την αρχαία γλώσσα ή την καθαρεύουσα αλλά σκεφτείτε ότι όταν την ξαναδούν δεν θα την πλησιάσουν με φόβο ή με εξαρχής απόρριψη, χώρια που έμαθαν να ψάχνουν τη γλώσσα… Για να ολοκληρώσω, όμως, ήταν μια φοβερή εμπειρία για όλους μας. Η παράσταση λέγεται «Αριστοφάνης Junior» και ήταν σύνθεση από τους «Όρνιθες», τον «Πλούτο» και τους «Αχαρνής» σε διασκευή δική μου και μουσική του Νίκου Χατζηελευθερίου. Δουλέψαμε, αρχικά, με θεατρικές ασκήσεις που δεν στηρίζονται στο λόγο, μέχρι να αποκτήσουν τα παιδιά αυτοπεποίθηση, να νιώσουν ότι μπορούν. Καλλιεργήθηκε ένα κλίμα εμπιστοσύνης και αγάπης που βοήθησε να μάθουν τα λόγια και να ανεβούν στη σκηνή. Βελτιώθηκαν δε σε όλα τα μαθήματα. Βέβαια, πρέπει να σας πω, ότι την παράσταση την ανέβασα και στα τρία σχολεία που δούλεψα φέτος με τα ίδια αποτελέσματα και οφείλω να ευχαριστήσω τους συναδέλφους δασκάλους και τους διευθυντές τους για τη συμπαράστασή τους.
Έχουμε δει τα τελευταία χρόνια πολύ ωραίες δουλειές στην υποχρεωτική εκπαίδευση απότοκες της θεατρικής αγωγής, δεν θα πω του μαθήματος της θεατρικής αγωγής, γιατί πρόκειται για κάτι τελείως διαφορετικό, χρήσιμο, απαραίτητο και δημιουργικό…Αχ, γιατί βάζετε τώρα το μαχαίρι στην πληγή… Είμαι δασκάλα θεατρικής αγωγής. Φέτος δούλεψα σε τρία σχολεία: 1ο Δαφνης, 64ο Αθήνας στον Βοτανικό και 51ο Αθήνας στη Βάθης. Όλο αυτό, για το οποίο μιλήσαμε, και πολλές άλλες δραστηριότητες σε άλλα σχολεία εδώ και χρόνια, για τις οποίες ο κόσμος μιλά με θαυμασμό και τα αποτελέσματα στα παιδιά είναι άμεσα ορατά στο οικογενειακό τους περιβάλλον, έγιναν στο πλαίσιο της θεατρικής αγωγής.
Είναι ένα μάθημα που υπάρχει σε όλα τα σχολεία της υποχρεωτικής εκπαίδευσης;Ξέρουμε όλοι πια την αλλαγή που έκανε ο Φίλης: κατάργηση των σχολείων διευρυμένου ωραρίου και όλα τα σχολεία ενιαία. Αυτό είναι καλό γενικά, όμως έβγαλε από την πέμπτη και την έκτη δημοτικού τη θεατρική αγωγή, την οποία άφησε στις άλλες τάξεις.
Δεν ξέρω με τι παιδαγωγικά ή δημοσιονομικά κριτήρια το έκανε. Θέλω να διευκρινίσω κάτι: ακούω συχνά από εκπαιδευτικούς, γονείς, πολιτικούς τη φράση «θεατρικό παιχνίδι» και εκνευρίζομαι. Δεν λέμε «μουσικό παιχνίδι», «εικαστικό παιχνίδι»… Το θέατρο είναι παιχνίδι από μόνο του. Ό,τι έχει να κάνει με μικρά παιδιά πρέπει να είναι μια διαδικασία ευχάριστη και διασκεδαστική. Πρόκειται για θέατρο, λοιπόν, τόσο απλά. Βέβαια, τρία σχολεία ταυτόχρονα, σου βγαίνει η ψυχή.
Είπατε όμως ότι στις δυο τελευταίες τάξεις του δημοτικού η δραστηριότητα αυτή κόπηκε φέτος…Ναι, και το θεωρώ απαράδεκτο που κόπηκε σε μια τόσο ευαίσθητη ηλικία όσο η προεφηβεία. Επίσης υπάρχει άλλο ένα σοβαρό ζήτημα: με εγκύκλιο περί το Πάσχα πέρυσι δίνει το μάθημα στους δασκάλους για συμπλήρωση ωραρίου.
Ήταν στο πλαίσιο αυτού που ο Φίλης ως υπουργός Παιδείας είπε «να αποφύγουμε την γυμνασιοποίηση του δημοτικού» και μείωσε τις ειδικότητες;Οι ειδικότητες είναι στα δημοτικά εδώ και 20 περίπου χρόνια με λαμπρά αποτελέσματα συνήθως. Αν δούμε τα καλλιτεχνικά μαθήματα ως ζήτημα συμπλήρωσης ωραρίου, δημιουργείται μεγάλος κίνδυνος. Οι δάσκαλοι -και ξέρετε εγώ είμαι δασκαλοπαίδι και αγαπώ και τιμώ ιδιαίτερα τον δάσκαλο και τη δουλειά του- αλλά δεν έχουν την απαραίτητη εκπαίδευση. Σαφώς και θα υπάρξουν φωτισμένοι και δημιουργικοί δάσκαλοι, όμως θα υπάρξουν και πάρα πολλοί που θα χρησιμοποιούν ήδη την ώρα για να κάνουν αριθμητική και γλώσσα ή που βγάζουν τα παιδιά στην αυλή για ομαδικά παιχνίδια. Το χειρότερο είναι ότι κάνουν πράγματα -καλοπροαίρετα, δεν λέω- που οδηγούν τα παιδιά να μισήσουν το θέατρο, π.χ. ορθοφωνία. Επίσης το θέατρο έχει μια δυσκολία, να βρεις τρόπο να εντάξεις όλα τα παιδιά, και αυτά που ντρέπονται και αυτά που δεν μιλάνε και τα άλλα που θέλουν να προβάλλονται και να τους διδάξεις συνεργασία και συνέπεια...
Εσείς δουλεύετε με όλη την τάξη;Οφείλω… πρέπει να βρίσκουμε τρόπους να εντάξουμε όλα τα παιδιά, αυτό είναι το διακύβευμα. Για να επιστρέψω στο προηγούμενο θέμα, μην θεωρήσετε ότι κόπτομαι -κι εγώ και οι συνάδελφοί μου- απλώς για να μη χαθούν θέσεις θεατρολόγων. Με ενοχλεί ότι 20 χρόνια κανείς επίσημος φορέας δεν έλεγξε, δεν αξιολόγησε, για να χρησιμοποιήσω τον όρο που ακούμε συνέχεια, τη δουλειά που γίνεται στα σχολεία, τι κέρδισε το σχολείο από τη θεατρική αγωγή. Ξέρω πολύ καλά ότι η ΔΟΕ θα στηρίξει τους δασκάλους που πρέπει να συμπληρώσουν ωράριο, όμως να θυμηθούμε όλοι την άριστη συνεργασία που είχαμε τόσα χρόνια και πόσο άλλαξε το σχολείο και οι σχέσεις μέσα σ’ αυτό με την παρουσία της θεατρικής αγωγής. Δεν είμαστε πολυτέλεια μέσα στην κρίση. Να μην ξεχνάμε ότι τα παιδιά έχουν και συναισθηματική μνήμη.
maro33@otenet.gr