Ποιοι είναι αυτοί οι νέοι αναθρεμμένοι στην Ευρώπη που ασπάζονται τον τζιχαντισμό, συχνά χωρίς καμιά προηγούμενη θρησκευτική παράδοση, και στρατεύονται στο Ισλαμικό Κράτος; Είναι τα παιδιά που έζησαν τις διακρίσεις και τους αποκλεισμούς στο πετσί τους, είναι οι νέοι που βίωσαν την απαξίωση της πολιτικής και ιδεολογικής διαπάλης, είναι τα γεννήματα των μεταποικιακών κοινωνιών, που ποτέ δεν έκαναν τον κόπο του απολογισμού της αποικιακής πολιτικής τους. Για αυτά συζητάμε με την Βίκυ Σκούμπη, αρχισυντάκτρια του περιοδικού αληthεια, γνώστρια της γαλλικής κοινωνίας, αφού διαμένει εκεί μεγάλο διάστημα.
Πιστεύεις, έχοντας διαβάσει και το κείμενό σου στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 18/1 [www.efsyn.gr/arthro/oi-galloi-tromokrates-o-ellin-prothypoyrgos-kai-o-paratypos-metanastis-apo-mali], ότι το ζήτημα όσων στρατεύονται στο Ισλαμικό Κράτος είναι κοινωνικό και όχι θρησκευτικό ή πολιτισμικό;
Είναι ένα συνολικό ζήτημα που ξεπερνάει αυτές τις κατηγορίες: πρόκειται για ένα σύμπτωμα της Δύσης έτσι όπως έχει επιβληθεί ως ένα παγκόσμιο μοντέλο «πολιτισμού». Οι περισσότεροι από τους νέους που εγκαταλείπουν την Ευρώπη για να στρατευθούν στο Ισλαμικό Κράτος δεν μετείχαν σε θρησκευτικές πρακτικές στην προηγούμενη ζωή τους. Μάλιστα, ένα σημαντικό ποσοστό των Γάλλων προσήλυτων του Τζιχάντ, 22% από αυτούς δεν είχαν κανένα πρότερο δεσμό, οικογενειακό ή άλλο, με το Ισλάμ. Οι προσήλυτοι του διαδικτύου ή της φυλακής που ριζοσπαστικοποιούνται σε χρόνο ρεκόρ είναι τα παιδιά του κενού νοήματος μιας ακραίας μορφής μετανεωτερικότητας. Στην εποχή του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού η μοναδική οικουμενική ιδέα είναι η γενικευμένη ισοδυναμία και η ολοκληρωτική εμπορευματική ανταλλαξιμότητα. Αυτά τα παιδιά περνάνε, χωρίς ενδιάμεσο στάδιο από το ένα άκρο στο άλλο: από τη σαγήνη ενός ευδαιμονικού καταναλωτισμού και τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις, του, στον φονταμενταλισμό. Και από εκεί, μέσα από τη συνάντηση με την υπερβατικότητα του Απόλυτου που ενσαρκώνει ο μεγάλος Άλλος, στον τζιχαντισμό. Γι' αυτό ακριβώς η απάντηση δεν μπορεί να συνίσταται σ' έναν υπερθεματισμό αστυνόμευσης και επιτήρησης, αλλά απαιτεί πολιτική, κοινωνική και ιδεολογική αντιμετώπιση.
Στη Γαλλία, οι περισσότεροι από αυτούς τους νέους είναι παιδιά δεύτερης, τρίτης ή τέταρτης γενιάς μεταναστών, που όλη τους τη ζωή είναι μια συσσωρευμένη μνήμη ταπεινώσεων, διακρίσεων και αποκλεισμών. Οι αρχές, οι θεσμοί αλλά και ένα μέρος της κοινωνίας, τους αντιμετωπίζουν ως παρείσακτους ξένους και όχι ως Γάλλους. Ο ίδιος ο Βαλς χαρακτήρισε τα προάστια «ένα χωροταξικό, κοινωνικό κι εθνικό απαρτχάιντ». Άρθρο της Μοντ, με αφορμή την απόδοση ιθαγένειας στον Λασανά Μπατιλί,1 αναφέρει ότι όσοι γεννήθηκαν στην Γαλλία και κατάγονται από το Μάλι ενσωματώνονται δυσκολότερα στην γαλλική κοινωνία απ' ότι οι νεόφερτοι μετανάστες όπως ο Λασανά. Γιατί, ενώ είναι γάλλοι πολίτες, αντιμετωπίζουν καθημερινά απόρριψη και διακρίσεις. Είναι οι εσωτερικοί «ξένοι», δεύτερης και τρίτης γενιάς που πουθενά δεν δικαιούνται να αισθανθούν σπίτι τους. Τα παιδιά αυτά αιωρούνται σε ένα απόλυτο κενό ταυτότητας. Στα δεινά τους προστίθεται σήμερα και η ραγδαία άνοδος κάθε μορφής εθνικισμού και ρατσισμού (Λεπέν, Πεγκίντα.). Αυτό ακριβώς το έλλειμμα ταυτοτικών ερεισμάτων έρχεται να αναπληρώσει μια εξτρεμιστική υπερεθνική θρησκευτική ταύτιση. Ουσιαστικά η περιθωριοποίηση που υφίστανται αντιστρέφεται, καθώς επανασημασιοδοτείται σε διεκδικούμενο ιδεώδες που στεγανοποιεί τον διαχωρισμό όχι σε εθνότητες αλλά σε «πιστούς» και «απίστους».
Πρόκειται για μια ταυτότητα «ύστατης καταφυγής» σε έναν κόσμο απόλυτου ατομοκεντρισμού και πολλαπλών αποκλεισμών. Η θρησκεία, όταν λειτουργεί σαν μια ταυτότητα-καταφύγιο, ανοίγει τον δρόμο για μια επανασυγκρότηση του θρυμματισμένου συλλογικού αποκαθιστώντας την αίσθηση του συνανήκειν σε μια συναδελφωμένη κοινότητα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις φονταμενταλιστικές μορφές θρησκειών, για σέχτες και φυσικά για το Ισλαμικό Κράτος. Είναι αποκαλυπτικό ότι οι τζιχαντιστές αποκαλούν ο ένας τον άλλον αδελφό. Κι όσοι φεύγουν για να καταταγούν στο Ισλαμικό Κράτος ή σε παρακλάδια της Αλ Κάιντα, επιχειρούν να συμπαρασύρουν το φιλικό και συγγενικό τους περιβάλλον. Τελικά αυτό το φαινόμενο μπορεί να ιδωθεί σαν μια αντεστραμμένη όψη του κυριάρχου δυτικού ατομικισμού.
Τι κλίμα επικρατεί τώρα στη Γαλλία; Τελικά είμαστε όλοι Σαρλί;
Η λαϊκή κινητοποίηση στους δρόμους της Γαλλίας την Κυριακή 11 Γενάρη ήταν πραγματικά εντυπωσιακή. Κατά τη γνώμη μου, δηλώνει όχι μόνο τη βούληση προάσπισης θεμελιωδών ελευθεριών, αλλά και τη θέληση κοινής ζωής χωρίς αποκλεισμούς, θρησκευτικές ή φυλετικές διακρίσεις. Δεν θα επεκταθώ εδώ στην επαίσχυντη εκμετάλλευση της γενικευμένης συγκίνησης από τους ηγέτες που είχαν το θράσος να εμφανιστούν ως μαχητές της ελευθερίας και των δικαιωμάτων που καταπατούν συστηματικά στις χώρες τους. Γνωρίζουμε ότι οι περισσότεροι αν όχι όλοι από αυτούς έχουν διακριθεί για τις επιδόσεις τους σε διώξεις δημοσιογράφων και αντιφρονούντων.
Θα ήθελα όμως να επιστήσω την προσοχή σ' ένα λεπτό σημείο. Στις πορείες της 10 και 11 Γενάρη στην Γαλλία παρατηρήθηκε εντυπωσιακή λαϊκή, όχι όμως πραγματικά παλλαϊκή συμμετοχή. Τα προάστια της τρίτης και τέταρτης γενιάς μεταναστών ελάχιστα αντιπροσωπεύτηκαν. Σ' αυτό συνέβαλλε το σύνθημα «Είμαι κι εγώ Σαρλί», που προβλήθηκε σαν έμβλημα εθνικής ομοψυχίας. Το συγκεκριμένο σύνθημα αναπαράγει τη διχαστική λογική της αποκλειστικής διάζευξης. Ή είσαι ή δεν είσαι Σαρλί, δεν υφίσταται άλλη επιλογή. Κάτι τέτοιο υπονοεί ότι όποιος δεν μπορεί να ταυτιστεί πλήρως με το πνεύμα ενός σατιρικού περιοδικού που έστρεφε συστηματικά τα πυρά του ενάντια στα σύμβολα του Ισλάμ, θέτει εκ των πραγμάτων τον εαυτό του εκτός της δημοκρατικής κοινότητας. Επομένως αυτός που δεν αυτοπροσδιορίζεται ως Σαρλί θεωρείται εν δυνάμει ύποπτος συνενοχής με τους τρομοκράτες. Το σύνθημα λοιπόν που υιοθέτησε η επίσημη πολιτεία και αναρτήθηκε σε δημόσια κτίρια, αναπαράγει την σχάση ανάμεσα σε οικείους και ξένους πολίτες. Ουσιαστικά το «Είμαι κι εγώ Σαρλί» αντιστρατεύεται την αρχή της οικουμενικότητας εκτοπίζοντας όσους αδυνατούν να συνταχθούν με αυτό σε μια ετερότοπη ζώνη εσώτερης εξωτερικότητας. Και καταλήγει να σημαίνει την ταύτιση με την Δύση και την υποτιθέμενη δημοκρατικότητά της. Πρόκειται για την «εκδημοκρατισμένη» εκδοχή της λογικής που πρυτανεύει στον Ιερό Πόλεμο όπου, όποιος δεν είναι «δικός μας» θεωρείται αυτόματα εχθρός και, ενδεχομένως, θανάσιμος εχθρός.
Είναι γνωστό ότι τα τρομοκρατικά χτυπήματα δημιουργούν πάντα πρόσφορο έδαφος για την επιβολή η ενός κράτους εκτάκτου ανάγκης που, στο όνομα της ασφάλειας των πολιτών, αίρει δικαιώματα και ελευθερίες. Τις τελευταίες μέρες παρατηρείται στη Γαλλία ένας υπερθεματισμός σε μέτρα ασφάλειας και επιτήρησης - τόσο σε επίπεδο λόγου όσο και πράξεων. Ψυχικά πάσχοντες σε οξεία παραληρηματική έξαρση που αυτοκαταγγέλλονται στην αστυνομία ως οπαδοί του Αμεντί Κουλιμπαλί καταδικάζονται σε πολύμηνη φυλάκιση για τρομοκρατική προπαγάνδα! Παράλληλα καλλιεργείται ένα κλίμα φόβου και πολεμικής εκστρατείας που επιβάλλει την εθνική συστράτευση ενάντια στην τρομοκρατική απειλή σαν όρο επιβίωσης της δημοκρατίας. Συγκαλύπτονται έτσι οι διαφορές στο εσωτερικό της κοινωνίας και απονομιμοποιούνται ως αθέμιτες οι όποιες αντιθέσεις και συγκρούσεις. Ίσως τελικά η περιώνυμη εθνική ενότητα να έχει πάντα ως τίμημα όχι μόνο την χάραξη εξωτερικών ορίων αλλά και τον εσωτερικό αποκλεισμό συγκεκριμένων κατηγοριών πολιτών. Στον κυρίαρχο λόγο της εποχής της παγκοσμιοποίησης επικρατεί η αρνητική οροθεσία ενάντια στο εξωτερικό εχθρό σαν μια μορφή υπεραναπλήρωσης της χαμένης κυριαρχίας των κρατών-εθνών. Για παράδειγμα, οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές παρουσιάζονται ως εξωτερική απειλή και οι μετανάστες ως επιδρομείς που επιβουλεύονται την εθνική κυριαρχία και υποσκάπτουν το δυτικό πολιτισμό. Κι αυτό την στιγμή όπου οι στρατιωτικές εισβολές στο Ιράκ και την Λιβύη εμφανίζονται ως εκστρατείες προάσπισης της δημοκρατίας ενάντια στην βαρβαρότητα. Παράλληλα όμως εντός των συνόρων συντελείται ο αποκλεισμός εκείνων που στιγματίζονται σαν εσωτερικοί φορείς ετερότητας και αντιμετωπίζονται ως πολίτες τρίτης κατηγορίας. Εντός και εκτός της μεθοριακής γραμμής, αυτοί που στοχοποιούνται ως «περιττοί πληθυσμοί» υπάγονται σ' ένα καθεστώς εξαίρεσης και αποκλείονται από τις οικουμενικές αρχές δικαίου.
Η Ευρώπη έχει ζήσει μισαλλοδοξίες θρησκευτικού τύπου στην ιστορία της -όπως οι διώξεις των Εβραίων- που δεν εξηγούνται βέβαια με την ανάδειξη του μουσουλμανισμού ως του απόλυτου κακού. Φαίνεται να μη θέλουμε να διδαχτούμε από αυτήν την εμπειρία.
Έχεις απόλυτο δίκιο. Δεν νομίζω, όμως, ότι πρέπει να παραμείνουμε μόνο σε αυτό το επίπεδο. Χρειάζεται να δούμε ότι οι κοινωνίες για τις οποίες μιλάμε είναι μετααποικιακές. Διαμορφώνουν στο εσωτερικό τους περιφερειακές ζώνες εγκλεισμού των «αλλοεθνών» που κατάγονται από πρώην αποικίες τους. Η Δύση ουδέποτε έκανε έναν έντιμο απολογισμό του ζοφερού αποικιακού της παρελθόντος. Στη Γαλλία διαιωνίζονται ένοχες σιωπές σχετικά με τον πόλεμο της Αλγερίας. Παράλληλα συντελείται μια μετάλλαξη του αποικιακού μοντέλου εκμετάλλευσης. Ο Μπαντιού μιλά για έναν ιμπεριαλισμό της αποδιοργάνωσης ως τη σύγχρονη μορφή ιμπεριαλισμού, σε αντίθεση με την κλασική μορφή της αποικιοκρατίας. Πρόκειται για μια συνολική στρατηγική του παγκόσμιου κεφαλαίου που στοχεύει στην εξασθένηση ή και στην πλήρη διάλυση του κράτους, και στην κατάτμηση της επικράτειας σε ζώνες, με θύλακες υπό τη δικαιοδοσία ιδιωτικών στρατών, ή τοπικών συμμοριών, άμεσα εξαρτημένων από μεγάλες εταιρείες ή διεθνή τραστ. Στην Ευρώπη σε λιγότερο οριακό επίπεδο, έχουν δημιουργηθεί στο Νότο ειδικές οικονομικές ζώνες, με ακραίο υπόδειγμα την Ελλάδα, όπου το κράτος απογυμνώνεται από κάθε άλλη λειτουργία εκτός της κατασταλτικής και οι μνημονιακές κυβερνήσεις δεν διαδραματίζουν αποφασιστικό αλλά καθαρά διεκπεραιωτικό ρόλο.
Η υποβάθμιση έως και απαξίωση της πολιτικής και ιδεολογικής διαπάλης αφήνει τελικά ως μόνο πεδίο νοηματοδότησης του κόσμου τη θρησκεία;
Η συνολική έκλειψη του πολιτικού ως συγκρουσιακού πεδίου και μηχανισμού νοηματοδότησης του κόσμου προάγει την θρησκεία σε κατ' εξοχήν πεδίο ταυτοτικής συγκρότησης. Αυτή, στις ακραίες εκφάνσεις της, ενσωματώνει όλες τις όψεις της ζωής περιχαρακώνοντας τον πιστό σε μια ολιστική παγκόσμια ταυτότητα. Κάτι που δεν ισχύει για την πλειοψηφία των θρησκευόμενων. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα 9/10 των θυμάτων των φονταμενταλιστών είναι μουσουλμάνοι. Μετά την πτώση του Τείχους και το υποτιθέμενο τέλος της Ιστορίας, επικρατεί η δοξασία ότι δεν υφίσταται πλέον κανένας ορίζοντας ετερότητας. 'Ότι δεν υπάρχει καμία δυνατότητα ρήξης και πρόσβασης σε ένα ανασχεδιασμένο μέλλον. Έτσι η θρησκεία στις φονταμενταλιστικές της όψεις αντιπροσωπεύει μια κύρια πηγή νοηματοδότησης του κόσμου και παρουσιάζεται ως θεματοφύλακας της ύστατης μορφής Απόλυτου. Η θεοκρατική υπερβατικότητα εμφανίζεται ως η μοναδική ιδέα που κανένα κύκλωμα ανταλλαγής δεν μπορεί να απορροφήσει. Έτσι η θρησκεία σφετερίζεται και εργαλειοποιεί τις διαθέσεις εξέγερσης που ο χρηματιστηριακός καπιταλισμός αναπόφευκτα επάγει. Ταυτόχρονα η υποτιθέμενη αδυναμία να αλλάξουμε όχι μόνο τον κόσμο αλλά οτιδήποτε υπαρκτό, θεμέλιος λίθος του κυρίαρχου λόγου, ακυρώνεται μέσα από την ταύτιση με μια φονική, καθαρτήρια παντοδυναμία η οποία ανάγει σε κύριο σημαίνον τον θάνατο.
Επομένως είναι σημαντικό να πιστεύουμε ότι μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο.
Είναι το κρίσιμο ζήτημα. Εδώ θα ήθελα να τονίσω ότι θεωρώ αναγκαία την αυτοδυναμία για να τεθεί ο Σύριζα προ των ευθυνών του. Για μια κυβέρνηση της αριστεράς και όχι για μια κυβέρνηση «εθνικής σωτηρίας» με παρά φύσιν συμμαχίες. Αναγκαίος όρος για να μη βρεθεί μια κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ όμηρος δυνάμεων της αντίδρασης είναι η αυτοδυναμία. Επαρκής όμως είναι η ανάδειξη της ίδιας της κοινωνίας σε πρωταγωνιστή της ιστορίας. Ενάντια στη λογική της ανάθεσης, ας πάρουμε τις ζωές μας στα χέρια μας.
Σημείωση
1. Ο Λασσανά Μπατιλύ είναι ο νεαρός από το Μάλι που έσωσε δέκα ομήρους στην Βενσέν. Πρόκειται για ένα φωτεινό σύμβολο της οικουμενικής ισχύος πανανθρώπινων αξιών. Ένας μετανάστης από το Μάλι διέσωσε ανθρώπινες ζωές με κίνδυνο της δικής του, περισώζοντας έτσι και κάτι από την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Η χειρονομία του αποτελεί από μόνη της, αποστομωτική απάντηση σε οποιανδήποτε απόπειρα συλλήβδην καταδίκης των ξένων και των 'αλλοεθνών' Γάλλων. Ο Λασσανά Μπατιλύ, το παιδί χωρίς χαρτιά που το 2009 διασώθηκε από επικείμενη απέλαση χάρις στην κινητοποίηση του Δικτύου Εκπαίδευση χωρίς Σύνορα, έγινε την περασμένη Τρίτη Γάλλος πολίτης. Το διαδικτυακό κάλεσμα που απαιτούσε να του δοθεί υπηκοότητα και συνέλεξε σε τρεις μέρες 300.000 δεν άφησε πολλά περιθώρια στις γαλλικές αρχές. Αρκετοί σχολιαστές είπαν ότι ο Μπατιλύ άξιζε την υπηκοότητα γιατί προάσπισε έμπρακτα τις θεμελιώδεις αξίες του Διαφωτισμού. Προσωπικά θα έλεγα ότι ο Λασσανά δεν προάσπισε κάποιο αποκλειστικό κεκτημένο του δυτικού κόσμου αλλά πανανθρώπινες αξίες. Η χειρονομία του δεν εγγράφεται μόνο στον ανθρωπισμό αλλά και στην ιδιαίτερη παράδοση αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας αφρικανικών κοινοτήτων , όπου είναι αδιανόητο να μην μοιράζεσαι τα προς το ζην με τον γείτονα, όταν αυτός δεν έχει να φάει.