Οταν η είδηση για τη βύθιση του πετρελαιοφόρου «Αγία Ζώνη ΙΙ» έξω από τη Σαλαμίνα και η ρύπανση που προκάλεσε στον Σαρωνικό έκανε το γύρο της Ελλάδας, το πρώτο πράγμα που σκέφτηκαν όλοι, ήταν το προφανές: ότι ένας ακόμη μεγάλος μπελάς ήρθε να προστεθεί στην πλάτη της κυβέρνησης. Ηταν λίγα εικοσιτετράωρα μόνο από τη θορυβώδη ανακοίνωση της «Ελντοράντο Γκολντ» ότι θα αναστείλει την επένδυσή της στη Χαλκιδική, μια ανακοίνωση που είχε σπεύσει να εκμεταλλευτεί στο έπακρο και ανεπιφύλακτα η αξιωματική αντιπολίτευση. Αυτό το προφανές είχε συλλάβει, προφανώς, και η ηγεσία της.
Το κακό είναι πως την ίδια σκέψη, όπως φαίνεται, έκανε και το κυβερνητικό επιτελείο, που έσπευσε να ανταποκριθεί απλώς στις τρέχουσες ανάγκες ενός βραχυχρόνιου χειρισμού, προκειμένου να αποφευχθούν όσο γίνεται περισσότερο οι προφανείς απώλειες στο επικοινωνιακό πεδίο. Οχι ότι δεν χρειάζονταν τα μέτρα άμεσης αντίδρασης ή οι οδηγίες που δόθηκαν για γενικότερους ελέγχους αξιοπλοιας με παρέμβαση του πρωθυπουργού. Αυτά, όμως, δεν είναι αρκετά για μια κυβέρνηση, που είναι από το χαρακτήρα της υποχρεωμένη να σχεδιάζει τις πολιτικές παρεμβάσεις της σε βάθος χρόνου και να υποβοηθάει μ’ αυτές την προώθηση διαρθρωτικών αλλαγών, τη στιγμή ακριβώς που η συγκυρία τις ευνοεί.
Η κατάλληλη στιγμήΓια να γίνει σαφέστερο τι εννοούμε, να θυμίσουμε τι ακριβώς συνέβαινε εκείνες τις μέρες. Η ΝΔ, ακολουθώντας την πάγια αντιπολιτευτική τακτική της, σε αγαστή συνεργασία με τα συστημικά μίντια, είχε καταγγείλει ως υπεύθυνη για την αντίδραση της «Ελντοράντο» την κυβέρνηση, που με τις ιδεοληψίες της (διάβαζε, ενδιαφέρον, έστω διστακτικό, για την προστασία του περιβάλλοντος) διώχνει τις επενδύσεις. Δεν φρόντισε, μάλιστα, ούτε για μια στιγμή, ούτε με μια λέξη να δηλώσει κάποια επιφύλαξη ή κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις τής περίφημης επένδυσης. Σε αντίθεση με τη στάση που επέδειξε λίγα εικοσιτετράωρα αργότερα, όταν το μαζούτ διέρρεε από το βυθισμένο σκάφος και η κατάσταση προσφέρονταν για μια ακόμη αντιπολιτευτική επίθεση. Τότε, σ’ εκείνη την περίπτωση, δεν δίστασε να εμφανιστεί με ιδιαίτερη ευαισθησία στα ζητήματα της προστασίας του περιβάλλοντος, υποβαθμίζοντας τον κίνδυνο να φανεί ανακόλουθη. Το προφανές βραχυχρόνιο όφελος δεν της άφηνε περιθώριο για δεύτερες και βαθύτερες σκέψεις.
Αυτή ακριβώς η στιγμή ήταν η καταλληλότερη για την κυβέρνηση να προχωρήσει σε μια μείζονος σημασίας πρωτοβουλία για μια θεσμική παρέμβαση ανασυγκρότησης του νομικού πλαισίου προστασίας του περιβάλλοντος. Ηταν η στιγμή που από κατηγορούμενη για υπερβολική ευαισθησία, καταγγελόταν για ολιγωρία. Η αυξημένη και πραγματική ευαισθησία που χαρακτηρίζει την αντίδραση του συνόλου σχεδόν του πληθυσμού, αλλά και οι υψηλοί τόνοι της αντιπολίτευσης της επέτρεπαν –και της επιτρέπουν – μια τέτοια κίνηση. Είναι δικαιολογημένη στα μάτια τής τεράστιας πλειονότητας, αντιστοιχεί στις προσδοκίες των κινημάτων και , λόγω συγκυρίας, θα έφερνε σε δύσκολη θέση τους αντιπάλους κάθε τέτοιας ιδέας.
Αλλαγή συνειδήσεωνΝομίζω ότι έχει γίνει ήδη κατανοητό πως δεν μιλάμε για την τρέχουσα αντιμετώπιση, αλλά για μια θεσμική παρέμβαση, που πρέπει να εξαγγελθεί άμεσα και να σχεδιαστεί με σοβαρότητα, ωστε τα αποτελέσματά της να είναι αντίστοιχα με τα αποτελέσματα της μεταρρύθμισης του οικογενειακού δικαίου, για παράδειγμα. Θα μπορούσε να πάρει τη μορφή ενός οιονεί «κώδικα» προστασίας του περιβάλλοντος, που δεν θα στοχεύει μόνο στη συγκέντρωση και συστηματοποίση του σχετικού νομικού πλαισίου ή τη συμπλήρωση και βελτίωσή του, αλλά και στην αλλαγή των συνειδήσεων. Πράγμα που δεν μπορεί να γίνει από τη μια μέρα στην άλλη και, κυρίως, δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς τη συμβολή ενός κινήματος, που μπορεί να βρίσκεται σε υποχώρηση αυτή την περίοδο, υπάρχει όμως και έχει δείξει τη ζωντάνια του, την απήχηση και την ισχύ του πολλές φορές .
Μέσα σε μια τέτοια διαδικασία θα φανούν οι πραγματικές προθέσεις όλων. Θα διαμορφωθούν συμμαχίες και νέες αντιπαλότητες. Θα διαπιστωθούν διαχωριστικές γραμμές και συμπτώσεις. Και με λίγη παραπάνω προσπάθεια θα μπορέσουμε ίσως να εκπαιδευτούμε όλοι στη λογική της βιώσιμης διεύρυνσης της παραγωγικής ικανότητας. Δηλαδή στη λογική της ικανοποίησης των κοινωνικών αναγκών και όχι της τυφλής υπακοής στις απαιτήσεις της «αγοράς».
Τα μικρά και τα μεγάλαΤι μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά, όταν μπροστά μας βρίσκονται σε εξέλιξη οι Σκουριές, το Ελληνικό, η ρύπανση στο Σαρωνικό...Πεδία, δηλαδή, όπου έχουμε ήδη υποστεί υποχωρήσεις και απώλειες. Σημαίνουν ότι αν δεν βρεις την κατάλληλη στιγμή για να υπερασπιστείς ένα κοινό αγαθό, τότε μπορεί στο μέλλον , κάνοντας τον θλιβερό απολογισμό, να διαπιστώσεις ότι πάρα πολλά μικρά «Ελληνικά» και μικρές «Σκουριές», που θα μπορούσαν να σωθούν, πέρασαν απαρατήρητα, είτε γιατί το μεμονωμένο μέγεθος καθενός δεν ενεργοποιούσε τη συνείδησή μας, είτε γιατί η δημοσιότητα που τους δόθηκε δεν ήταν με τίποτα αυτή που άξιζε η σοβαρότητά τους.
Τέλος, εκτός από τις ιδεοληψίες που διώχνουν τάχα τις επενδύσεις, υπάρχουν κάτι άλλες ιδεοληψίες, που αφήνουν δεκαετίες τώρα στο απυρόβλητο μια πολύ σοβαρή πηγή κινδύνων για το περιβάλλον και άμεσης ρύπανσής του: η ναυτιλία με τα ορατά και αόρατα πεδία δράσης της. Αν και οι δικές της δραστηριότητες ενταχθούν σε ένα αυστηρό πλαίσιο προστασίας του περιβάλλοντος, το όφελος δεν θα είναι καθόλου ασήμαντο. Από το μικρό παράθυρο που άνοιξε η επικαιρότητα του ναυαγίου στη Σαλαμίνα, είδαμε μόνο ένα μικρό κομμάτι της ανεπέρκειας που χαρακτηρίζει την προστασία και την πρόληψη στον τομέα αυτό.
Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι ζητάμε πολλά από μια κυβέρνηση που ίσως έχει υπερβεί τις δυνατότητές της. Δεν είναι έτσι. Δεν πρόκειται για μια πρωτοβουλία που πρέπει να έρθει αύριο στη Βουλή. Αντίθετα, χρειάζεται χρόνο για να έχει αποτέλεσμα. Αρκεί να μην παραπεμφθεί στις ελληνικές καλένδες. Είναι, επίσης, πρωτοβουλία που μπορεί να κινητοποιήσει δυνάμεις πέρα από τις κυβερνητικές. Το μόνο που χρειάζεται να διαπιστωθεί, είναι αν υπάρχει η σχετική θέληση.
Χ. Γεωργούλας