Πολλοί μιλούν για ιστορική καμπή, για ανατροπή και τομή χαρακτηρίζοντας την περίοδο που άνοιξε με τη νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές και την ορκωμοσία της νέας κυβέρνησης. Ο Χρ. Χατζηιωσήφ, με τη ματιά του ιστορικού, επιχειρεί μια ψύχραιμη και επιχειρηματολογημένη αξιολόγηση της νέας περιόδου που ήδη διανύουμε.
Τη συνέντευξη πήρε
ο Παύλος Κλαυδιανός
Μπορούμε να πούμε ότι σήμερα διερχόμαστε μια ιστορική καμπή; Ένας ιστορικός πώς θα θεμελίωνε την απάντησή του στο ερώτημα; Θα επέλεγα έναν όρο της φυσικής· στις 25 Ιανουαρίου είχαμε μια μεγάλη δόνηση που συντάραξε το πολιτικό εποικοδόμημα και απελευθέρωσε ενέργεια στη βάση της κοινωνίας. Η συνέχεια θα δείξει, αν αυτό που ζούμε αυτές τις μέρες θα αποτελέσει καμπή ή τομή.
Η τομή εμπεριέχει και το στοιχείο της ανατροπής; Δεν νομίζω ότι η κατάργηση των μνημονιακών θεσμών και ρυθμίσεων αρκεί για να μιλάμε για ανατροπή. Η πρώτη φάση θα είναι αναγκαστικά περίοδος αποκατάστασης θεσμών και δικαιωμάτων.
Πώς δεν θα ξαναγυρίσουμε στο προ της κρίσης καθεστώς, το οποίο εξέθρεψε και τις ενδογενείς αιτίες της κρίσης. Η αποκατάσταση θεσμών και δικαιωμάτων δεν σημαίνει επιστροφή στο προ της κρίσης καθεστώς. Αυτή είναι αδύνατη. Ας μην ξεχνάμε ότι τομή θα έχουμε οπωσδήποτε στην περίπτωση αποτυχίας της σημερινής προσπάθειας. Τότε δεν θα έχουμε, όπως ορισμένοι ελπίζουν, επαναφορά της προηγούμενης κατάστασης, αλλά κάτι από όλες τις απόψεις πολύ χειρότερο.
Από τι θα εξαρτηθεί η επιτυχία ή η αποτυχία της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ; Σε μια πρώτη φάση, μέσα στις επόμενες μέρες, θα εξαρτηθεί από το ποια συμφωνία θα φέρει με τους ξένους δανειστές του ελληνικού δημοσίου. Η επίτευξη μιας ανεκτής για την ελληνική κοινωνία συμφωνίας δεν εξαρτάται μόνο από την ελληνική κυβέρνηση και τους χειρισμούς της, αλλά εξίσου και από το πολιτικό σύστημα και τους θεσμούς των δανειστών. Η ευθύνη είναι μοιρασμένη. Στη μετέπειτα φάση η ευθύνη θα βαρύνει κατά κύριο λόγο την ελληνική κυβέρνηση και την ελληνική κοινωνία.
Πώς κατά τη γνώμη σου, στον ιστορικό χρόνο, θα επηρεάσει τις εξελίξεις και τον ΣΥΡΙΖΑ, ως κόμμα, το γεγονός ότι έχει ψηφιστεί μαζικά από πολίτες που δεν είναι ή δεν υπήρξαν αριστεροί, αλλά ήταν ταυτόχρονα απολύτως ενήμεροι ότι ψήφιζαν Αριστερά; Μάλλον βρισκόμαστε σε μια συγκυρία ανάλογη με αυτήν της Κατοχής, κατά την οποία καταστράφηκε οικονομικά ένα μεγάλο μέρος της μικροαστικής και μεσοαστικής τάξης και τα μέλη τους ριζοσπαστικοποιήθηκαν και για ένα διάστημα έδειξαν έτοιμα να βαδίσουν σε νέους δρόμους. Τα παράθυρα τέτοιων ευκαιριών μένουν ανοικτά για μικρό χρονικό διάστημα. Μέσα σε αυτό πρέπει να εφαρμοσθούν πολιτικές που θα σταθεροποιήσουν την κοινωνική συναίνεση και θα εκμεταλλευθούν την απελευθερωθείσα δυναμική, για να επιφέρουν μείζονες κοινωνικές αλλαγές.
Η διαφορά της σημερινής συγκυρίας με την κατοχική είναι ότι η καταστροφή της μικροϊδιοκτησίας δεν αποτέλεσε παράπλευρη απώλεια, αλλά προγραμματικό στόχο των πολιτικών που εφαρμόσθηκαν. Αυτό πρέπει να γίνει σαφές, να καταδειχθεί στην κοινωνία, ώστε να παραμείνει το παράθυρο της ευκαιρίας ανοικτό για περισσότερο χρόνο. Ζητείται πρόγραμμα και πάνω στο πρόγραμμα θα στηθούν οι συμμαχίες και θα διεξαχθούν οι συγκρούσεις με δυνάμεις στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Το χρέος ήταν το μέσο και όχι ο στόχος. Αν δεν το είχαμε κατανοήσει, το βλέπουμε στις παρεμβάσεις που θεωρήθηκαν ότι ήταν υπέρ των ελληνικών θέσεων – Ομπάμα, Ρέντσι κλπ. Ναι, να μειωθεί η λιτότητα, αλλά οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να γίνουν. Και ως μεταρρυθμίσεις δεν εννοούν την πάταξη της φοροδιαφυγής και τη δικαιότερη κατανομή των φορολογικών βαρών, αλλά την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και τις ιδιωτικοποιήσεις. Αν ξεπουλούσαμε όλη τη δημόσια περιουσία και είχαμε επιστρέψει στην εποχή του λίθου στις εργασιακές σχέσεις, πιθανόν να είχαμε ευνοϊκότερη αντιμετώπιση στο ζήτημα του δημόσιου χρέους, αλλά τότε δεν θα υπήρχε πολιτισμένη κοινωνία σε αυτόν τον τόπο.
Ποια θα έλεγες ότι είναι η ευθύνη του ΣΥΡΙΖΑ ως κόμμα της αριστεράς; Μεγάλη. Όσοι πέρασαν την πολιτική έρημο και άντεξαν επί δεκαετίες στο περιθώριο της κεντρικής πολιτικής σκηνής δεν πρέπει να πιστέψουν ότι τώρα δικαιώθηκαν. Η νίκη δεν ήταν μόνο δική τους, αλλά κυρίως του πλήθους που θέλησε να αναζητήσει μαζί τους διέξοδο από τη γενικότερη κρίση. Ο ΣΥΡΙΖΑ δεν πρέπει να συμπεριφερθεί σαν κόμμα της πρωτοπορίας και να προσπαθήσει να επιβάλει το δικό του αξιακό σύστημα, ιδεολογία, όραμα και προοπτική. Δεν χρειάζεται να τα εγκαταλείψει, αν τα διαθέτει, αλλά να τα χωνέψει μαζί με τα οράματα και τις προοπτικές των νέων ψηφοφόρων του.
* Ο Χρήστος Χατζηιωσήφ είναι καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στο τμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του πανεπιστημίου Κρήτης και διευθύνει το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας.