Τη συνέντευξη πήρεο Παύλος ΚλαυδιανόςΔημοσιεύτηκαν τα στοιχεία της Κομισιόν για την ελληνική οικονομία, τι εικόνα διαμορφώνουν;Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Κομισιόν ο ρυθμός μεγέθυνσης για το 2017 θα είναι 1,6%. Αυτό το αποδίδει στο ότι, τουλάχιστον έως και το πρώτο εξάμηνο που υπάρχουν στοιχεία, έχουμε μικρότερη επέκταση της ιδιωτικής κατανάλωσης και μια καθυστέρηση, ειδικά το δεύτερο τρίμηνο, των επενδύσεων. Η προηγούμενη πρόβλεψή της, τον Μάρτιο του 2017, ήταν 2,1%. Δεδομένου ότι και η Κομισιόν στηρίζεται στις εκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ, θεωρώ ότι αν κρίνουμε τις εξελίξεις με το μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα που κατέθεσε η κυβέρνηση έως το 2020, είναι πιο κοντά οι προβλέψεις τους. Το μεσοπρόθεσμο προβλέπει 1,8% το 2017, μεγέθυνση της ιδιωτικής κατανάλωσης 1,3% και αύξηση των επενδύσεων κατά 5,9%. Και είμαστε πολύ πιο μακριά από τον Προϋπολογισμό για το 2017, που κατέθεσε η κυβέρνηση πριν έναν, περίπου, χρόνο. Όπου εκεί ο ρυθμός μεγέθυνσης ήταν 2,7% για το 2017, αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης κατά 1,8% και αύξηση των επενδύσεων κατά 9,1%.
Οι διαφορετικές εκτιμήσεις, αντανακλούν και τις διαφορετικές χρονικές στιγμές που έγιναν.
Ακριβώς, όσο πλησιάζουμε, δηλαδή, προς το τέλος κάθε εξεταζόμενης περιόδου και έχουμε τα διαθέσιμα στοιχεία πιο κοντά στην πραγματικότητα, τόσο οι εκτιμήσεις αντανακλούν την πραγματικότητα. Αν κάναμε, λοιπόν, μια εκτίμηση αυτή τη στιγμή θα λέγαμε ότι ο ρυθμός μεγέθυνσης του ΑΕΠ το 2017 θα έχει κέντρο το 1,5%, ανεξάρτητα αν πάει 1,6% ή 1,7% ή 1,4%. Το ερώτημα, όμως, είναι το εξής: εκτιμάται οικονομικά το θέμα αυτό; Τι άλλο έχουμε να εξετάσουμε σε σχέση με τον προϋπολογισμό και το μεσοπρόθεσμο; Το πρωτογενές πλεόνασμα ήταν προορισμένο να πάει στο 1,75% το 2017, ενώ, πιθανόν, να πάει στο 2,8% και γεννάται το ερώτημα κατά πόσο αυτό συνδέεται με την επίδοση αύξησης του ΑΕΠ. Κατά πάσα πιθανότητα συσχετίζονται αρνητικά, γιατί παίρνει πόρους από την οικονομία, αφαιρεί ζήτηση. Δεν είναι ο μόνος παράγοντας, είναι και η παράταση της αξιολόγησης και οι συναφείς αβεβαιότητες. Μην ξεχνάμε ότι η ιδιωτική κατανάλωση αποτελεί το 70% στον προσδιορισμό του ΑΕΠ. Από τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ είδαμε ότι το διαθέσιμο εισόδημα μειώθηκε το 2016, όπως και τα δυο πρώτα τρίμηνα του 2017.
Μείωση του διαθέσιμου εισοδήματοςΠιθανότατα, λοιπόν, να έχουμε μείωση του διαθεσίμου εισοδήματος και το 2017;Ναι, σίγουρα. Να δούμε τι θα γίνει και το 2018 (πιθανότατα θα συνεχιστεί η μείωση), διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται σε δημοσιονομική προσαρμογή. Και το 2018, και το 2019, και το 2020 έχουμε συγκεκριμένα μέτρα που πρέπει να παρθούν. Δηλαδή υπάρχει ακόμη η διαδικασία της δημοσιονομικής προσαρμογής.
Θα υπάρξουν, όμως, και τα αντίμετρα.
Ναι θα υπάρξουν, αλλά την τελική ισορροπία θα τη δούμε τότε. Αλλά πάντως θα υπάρξει πίεση στο διαθέσιμο εισόδημα και τότε. Υπάρχει και ένα μεγάλο θέμα με μια παράμετρο, η οποία αποτελεί θεμελιώδες μέγεθος της οικονομίας και αυτή είναι η αποταμίευση. Το διαθέσιμο εισόδημα ισούται με την κατανάλωση μείον την αποταμίευση. Δεδομένου ότι το διαθέσιμο εισόδημα μειώνεται με μεγαλύτερο ρυθμό από αυτόν της κατανάλωσης, αυτό σημαίνει ότι μειώνονται με μεγαλύτερο ρυθμό οι αποταμιεύσεις. Από το 2012 η αποταμίευση έχει περάσει σε αρνητικά ποσοστά, δεν επιβραδύνεται απλώς, μειώνεται με αυξανόμενο ρυθμό.
Θετικό κλίμαΜε όλα τα διαθέσιμα δεδομένα που έχουμε και με βάση το ότι αβεβαιότητες που υπήρξαν το 2017, αίρονται βαθμιαία, μπορούμε να πούμε ότι η ανάκαμψη έχει αρχίσει, ότι υπάρχει μια δυναμική;Όπως βλέπουμε και η Κομισιόν στηρίζει τις εκτιμήσεις της με βάση το πώς θα εξελιχθούν ορισμένοι παράγοντες. Περιμένει, για παράδειγμα, αυξημένες επενδύσεις. Να δούμε, λοιπόν, πώς θα κλείσουν οι επενδύσεις το 2017 και αν αυτό σηματοδοτεί σταθερότερη πορεία μεγέθυνσης τους. Το δεύτερο είναι να δούμε αν και το 2018 έχουμε μια αύξηση της κατανάλωσης μέσω της μείωσης της ανεργίας, να δούμε πόσο θα είναι αυτό. Η Κομισιόν προβλέπει περαιτέρω μείωση στη στατιστική ανεργία, προβλέπεται να μειωθεί κατά 1,4 μονάδες το 2018. Ένας παράγοντας που επηρεάζει όλα, σχεδόν, τα μεγέθη είναι και ο τουρισμός. Κάποια στιγμή, βέβαια, αυτό θα πιάσει ταβάνι, αλλά αν το 2018 έχουμε την άνοδο του 2017 είναι πολύ σημαντικό, διότι επηρεάζει και την απασχόληση και την κατανάλωση, άρα βοηθά τη μεγέθυνση του ΑΕΠ. Από την άλλη μεριά, δεν βλέπω να μειώνεται η φορολογική επιβάρυνση το 2018. Λοιπόν, εάν η ανάπτυξη είναι 1,5% - 1,6% το 2017, τότε οι προβλέψεις της Κομισιόν για 2,5% το 2018 και επίσης 2,5% το 2019 είναι ρεαλιστικές, αλλά συγχρόνως είναι και πολύ νωρίς να το πούμε με σιγουριά, διότι είναι πολλοί οι παράγοντες που θα παίξουν ρόλο. Το κλίμα, βέβαια, θα είναι σαφώς θετικότερο. Θα κλείσει η αξιολόγηση, η μείωση των κόκκινων δανείων, η συζήτηση σε θετικότερο κλίμα για το χρέος κ.ά., θα είναι μερικά, ακόμη, ευνοϊκά δεδομένα. Νομίζω ότι η κατάσταση γενικά όπως εξελίσσεται, με την άνοδο στην οικονομία της Ευρώπης, αλλά και τη στάση των δανειστών που αντανακλά ευνοϊκή θέση έναντι της ελληνικής οικονομίας (δηλαδή δεν δυσκολεύουν τα πράγματα όπως προηγουμένως – το ΔΝΤ δεν πιέζει, πλέον, διότι πρόκειται, κατά την άποψή μου, να αποχωρήσει –) δείχνει ότι από την ευρωπαϊκή πλευρά, ως οικονομικό περιβάλλον, είναι καλύτερη.
Οι προβλέψεις της Κομισιόν για τα δημοσιονομικά μεγέθη είναι πιο θαρραλέες. Καλύπτουν τις προβλέψεις της κυβέρνησης και για το 2018 και για το 2019. Πώς τις κρίνεις; Τις επηρεάζει η υπεραπόδοση το 2016 και το 2017, η προβλεπόμενη άνοδος του ΑΕΠ, άλλα δεδομένα;
Αν το 2017 κλείσουμε με ένα πλεόνασμα περί το 2,8% είναι, όντως, μια καλή βάση και για το 2018. Υποθέτει ότι η εισπραξιμότητα των φόρων που επιτεύχθηκε το 2017 θα συνεχίσει και ότι η μεγέθυνση του ΑΕΠ θα δώσει νέα δυνατότητα είσπραξης φόρων. Έχω την πεποίθηση ότι η Κομισιόν είναι πεπεισμένη ότι το 2018 μπορεί να πιαστεί το 3,5% πρωτογενές πλεόνασμα. Μένει να το δούμε. Πάντως η Κομισιόν αν διστάζει σε κάτι, όπως φαίνεται, το ξεπερνά πολιτικά.
Πιο ρεαλιστικές ρυθμίσεις για τα κόκκινα δάνειαΒρίσκονται ξανά στο επίκεντρο της συζήτησης τα κόκκινα δάνεια. Πού βρισκόμαστε;Οι τοποθετήσεις από την ΕΚΤ, αλλά όπως μαθαίνω και από την Κομισιόν, είναι κατηγορηματικές, πρέπει να μειωθούν τα κόκκινα δάνεια το γρηγορότερο. Αυτό αντανακλά και η δήλωση Τσακαλώτου για τις 300.000 κτλ, διότι διαφορετικά δεν θα μπορέσει να κλείσει η αξιολόγηση. Υπήρξε και η νομοθετική παρέμβαση Κοντονή. Δεν είναι καθόλου θετικό για τις τράπεζες να διαιωνίζεται αυτό το πρόβλημα. Αν γίνει κάτι στραβό με τα stress tests, αυτομάτως αλλάζουν όλα τα δεδομένα για την οικονομία, δεν είναι κάτι απλό. Είναι εξάλλου ένας κρίσιμος παράγοντας, όπως ξέρουμε, για τη χρηματοδότηση της οικονομικής δραστηριότητας. Το λάθος από την αρχή ήταν ότι καθορίστηκε μια πολιτική για τη μείωση του δημόσιου χρέους και όχι παράλληλα και του ιδιωτικού χρέους. Αυτό πληρώνεται τώρα. Έπρεπε να τεθεί αλλιώς το πρόβλημα. Δυστυχώς δεν έγινε αυτό. Οι τράπεζες προσπάθησαν να κάνουν ρυθμίσεις, αλλά πάντοτε με τα κριτήρια τα δικά τους. Τώρα τελευταία υπάρχει μια σχετική αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης των κόκκινων δανείων, στις ρυθμίσεις. Έχουμε, πχ, τα νέα προγράμματα της Εθνικής. Μ’ αυτά ο δανειολήπτης αναλαμβάνει την εξυπηρέτηση ενός τμήματος του δανείου, που είναι εφικτό και προσδιορίζεται με συμφωνία, και το υπόλοιπο παγώνει. Προβλέπεται και κάποιο κούρεμα του παγωμένου, καθώς αποπληρώνεται το δάνειο. Γίνεται, δηλαδή, μια προσπάθεια τελευταία με πιο ρεαλιστικές ρυθμίσεις και όχι, όπως γινόταν, ανάλογα με τις προβλέψεις που είχαν για την τράπεζα και δεν απέδιδαν.