Της Βιβής ΚεφαλάΗ Σαουδική Αραβία κατέχει το 1/5 των παγκόσμιων, βεβαιωμένων αποθεμάτων πετρελαίου, στο έδαφος της βρίσκονται οι δύο ιερότεροι τόποι του Ισλάμ, δηλαδή η Μέκκα και η Μεδίνα, και η σαουδαραβική μοναρχία θεωρεί τον εαυτό της ως το θεματοφύλακα της «αληθινής ισλαμικής πίστης», όπως εκφράζεται από το ουαχαμπιτικό δόγμα, το οποίο έχει υιοθετήσει από τα μέσα του 18ου αιώνα.
Αυτό σημαίνει ότι το πολιτικό καθεστώς της χώρας οφείλει να παραμείνει απαράλλακτο, ακολουθώντας την αυστηρότατη ουαχαμπιτική παράδοση, πράγμα το οποίο αποτελεί αυτό καθ΄ εαυτό μία τεράστια αντίφαση, καθώς το σαουδαραβικό καθεστώς είναι αναλλοίωτο, τουλάχιστον τυπικά, τη στιγμή που ο κόσμος αλλάζει, οι ισορροπίες αλλάζουν, τα πρότυπα και οι ιδεολογίες επίσης.
Οι αντιφάσεις του σαουδαραβικού καθεστώτοςΗ αντίφαση εντείνεται, αφού οι αλλαγές δεν αφορούν μόνο ένα αφηρημένο επίπεδο πίστης και καθημερινότητας, αλλά γίνονται χειροπιαστές αφενός από το γεγονός ότι ο πετρελαϊκός πλούτος της χώρας μετέτρεψε μία κοινωνία φυλών, μεγάλο μέρος των οποίων δεν είχε μόνιμη εγκατάσταση, σε αστικό πληθυσμό και αφετέρου από το γεγονός της δημιουργίας μίας αστικής τάξης, οι γόνοι της οποίας μορφώνονταν —και συνεχίζουν να μορφώνονται— σε πανεπιστήμια του εξωτερικού.
Επί πλέον, η Σαουδική Αραβία διέπεται από μία ακόμα μεγάλη αντίφαση, η οποία μπορεί να συνοψιστεί στο γεγονός ότι η χώρα αυτή, δηλαδή το κέντρο της ισλαμικής ορθοδοξίας, στηρίζεται σε μία αλλόθρησκη δυτική χώρα, δηλαδή τις ΗΠΑ, για την εξασφάλιση της ασφάλειας της, παραχωρώντας της μάλιστα στρατιωτικές βάσεις στο έδαφος της από το 1990.
Έκτοτε, οι αντιφάσεις αυτές όχι μόνο συνεχίζουν να υπάρχουν αλλά και εντείνονται: στην δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, στα πλαίσια του απολυταρχικού μοναρχικού πολιτεύματος της Σαουδικής Αραβίας, οι γυναίκες δεν έχουν σχεδόν κανένα δικαίωμα, η θρησκευτική αστυνομία συνεχίζει να ελέγχει τους πολίτες, η διαφθορά είναι ιδιαίτερα εκτεταμένη στα πλαίσια της βασιλικής οικογένειας —μέλη της οποίας κατέχουν υψηλά δημόσια αξιώματα—, ενώ η πρόσφατη μείωση των κρατικών εσόδων, λόγω της πολιτικής της διατήρησης χαμηλών τιμών πετρελαίου, οδήγησε σε μείωση των κρατικών παροχών προς τους πολίτες. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με το πρόβλημα της διαδοχής, δημιούργησαν μία έντονη δυσαρέσκεια σε τμήματα του κλήρου και της αστικής τάξης, η οποία αν και δεν εκφράζεται ανοικτά, λόγω του βάσιμου φόβου διώξεων, ωστόσο υπάρχει. Ταυτόχρονα, ένα τμήμα της σαουδαραβικής κοινωνίας υποστηρίζει τις ακραίες θέσεις της Αλ Κάιντα, την οποία το καθεστώς έχει λίγο πολύ εργαλειοποιήσει και χρησιμοποιήσει στην άσκηση της περιφερειακής του πολιτικής.
Αντιμέτωπος με όλα αυτά τα προβλήματα, τα οποία δυναμιτίζουν την πολιτική νομιμοποίηση του καθεστώτος —αφού μειώνεται η αποδοχή του από τους πολίτες— ο βασιλιάς Σαλμάν, απέκλεισε τον ανιψιό του από την σειρά διαδοχής και ανακήρυξε πανηγυρικά τον Ιούνιο ως διάδοχό του τον τριανταδυάχρονο γιο του, Μωχάμεντ, στα χέρια του οποίου ήδη βρίσκονταν σημαντικές πολιτικές και οικονομικές εξουσίες. Η επιλογή αυτή αποτελεί μία ρήξη με την παράδοση τόσο λόγω του νεαρού της ηλικίας του διαδόχου όσο και λόγω των σχεδίων του για βαθιές μεταρρυθμίσεις στην χώρα.
Το Όραμα 2030Ήδη από τον Ιούνιο του 2016 ο πρίγκιπας Μωχάμεντ μπίν Σαλμάν είχε ανακοινώσει το σχέδιο του, το «Όραμα 2030», για την εφαρμογή ριζικών μεταρρυθμίσεων στην οικονομία της χώρας, στο οποίο προβλέπονται αποκρατικοποιήσεις, στα πλαίσια των οποίων θα πωληθεί και τμήμα του πετρελαϊκού κολοσσού Saudi Aramco, ο οποίος μάλιστα αναμένεται ότι θα εισαχθεί στο χρηματιστήριο. Οι αποκρατικοποιήσεις θεωρείται ότι θα αποφέρουν τεράστια χρηματικά ποσά στα κρατικά ταμεία, πόροι οι οποίοι σύμφωνα με το «Όραμα 2030» θα χρησιμοποιηθούν για την δημιουργία μίας οικονομίας που δεν θα εξαρτάται αποκλειστικά από τις πωλήσεις πετρελαίου, όπως συμβαίνει σήμερα, και στα πλαίσια της οποίας θα είναι ευπρόσδεκτες οι ξένες επενδύσεις. Επίσης, περιλαμβάνονται σχέδια για την μετατροπή της Σαουδικής Αραβίας σε εμπορικό κόμβο, προβλέπεται η ευκολότερη είσοδος ξένων στη χώρα, η οποία σήμερα είναι πολύ δύσκολη ιδίως για τους μη μουσουλμάνους, αλλά και η προώθηση του μη θρησκευτικού τουρισμού στην χώρα.
Τα σχέδια αυτά στόχο έχουν την εξυγίανση της οικονομίας του σαουδαραβικού βασιλείου, η οποία επλήγη βαθύτατα από την προσπάθεια του Ριάντ να καταστήσει μη βιώσιμη την εκμετάλλευση του σχιστολιθικού πετρελαίου, πρωτίστως στις ΗΠΑ, κρατώντας τις τιμές εξαιρετικά χαμηλά. Επίσης, μεσοπρόθεσμος στόχος είναι και η μετατροπή της Σαουδικής Αραβίας από «κράτος εισοδηματία» σε «κράτος επενδυτή» στα πλαίσια μίας σύγχρονης, ανοιχτής οικονομίας. Ωστόσο, αυτού του είδους οι ριζικές οικονομικές μεταβολές προϋποθέτουν βαθιές θεσμικές και κοινωνικές αλλαγές, αλλαγές που αποκτούν την μορφή ανατροπής για οποιαδήποτε κοινωνία, πόσο μάλλον για την σαουδαραβική, η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα υπό ασφυκτικούς περιορισμούς. Ήδη, οι γυναίκες άρχισαν να αποκτούν κάποια ελάχιστα δικαιώματα, όπως αυτό της οδήγησης αυτοκινήτου, ενώ σύντομα θα μπορούν να πηγαίνουν και σε στάδια για να παρακολουθήσουν αθλητικές εκδηλώσεις. Παρά ταύτα, οι αντιδράσεις ακόμα και σε αυτά τα ελάχιστα δικαιώματα είναι έντονες, όπως προκύπτει από την σύλληψη, που έγινε τον περασμένο μήνα, γυναίκας που οδηγούσε αυτοκίνητο.
Μετριοπάθεια μέσω διώξεωνΠροσπαθώντας να προλάβει τις αναμενόμενες έντονες αντιδράσεις μελών της —μάλλον εκτεταμένης— βασιλικής οικογένειας, αλλά και του κλήρου, ο διάδοχος Μοχάμεντ δημιούργησε επιτροπή κατά της διαφθοράς, της οποίας ετέθη επί κεφαλής. Σχεδόν αμέσως μετά, στις 4 Νοεμβρίου, συνέλαβε πλήθος πριγκίπων και κρατικών αξιωματούχων με την κατηγορία της διαφθοράς και επέβαλε στον κλήρο να υπερασπιστεί δημόσια τις διώξεις αυτές, μια και η διαφθορά στο σαουδαραβικό βασίλειο αποτελεί αδίκημα αλλά και κοινό μυστικό.
Παράλληλα, σε μία προσπάθεια αποδυνάμωσης του κλήρου, ο διάδοχος του σαουδαραβικού θρόνου αφαίρεσε από τη θρησκευτική αστυνομία το δικαίωμα να συλλαμβάνει τους κατά την άποψη της παραβάτες του ισλαμικού νόμου, ενώ σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες έχουν συλληφθεί και αρκετοί κληρικοί. Οι κινήσεις αυτές φαίνεται να εντάσσονται στην γενικότερη προσπάθεια αλλαγής της φυσιογνωμίας του σαουδαραβικού βασιλείου, προς το μετριοπαθέστερο, όπως προανήγγειλε τον Οκτώβριο ο διάδοχος μιλώντας σε οικονομικό φόρουμ στο Ρυάντ, τασσόμενος υπέρ ενός μετριοπαθούς Ισλάμ και υπέρ του διαλόγου των θρησκειών.
Ριζικές αλλαγές, έντονες ανταράξειςΠώς μπορούν να αξιολογηθούν αυτές οι κινήσεις; Μπορούν να αποδώσουν και πού θα οδηγήσουν την χώρα; Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά δεν είναι εύκολη. Ήδη ορισμένοι κατηγορούν το διάδοχο του θρόνου για υπέρμετρη φιλοδοξία και για εκμετάλλευση της συγκυρίας, ώστε να ενισχύσει την θέση του. Άλλοι φοβούνται ότι θα φύγει από το προσκήνιο πριν προλάβει καν βασιλεύσει, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι οι εσωτερικές αντιδράσεις θα είναι τόσο ισχυρές ώστε θα αναγκαστεί να υπαναχωρήσει.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τόσο ριζικές και καταιγιστικές αλλαγές θα προκαλέσουν έντονες εσωτερικές αναταράξεις σε όλα τα επίπεδα, καθώς θίγουν πολλά και παγιωμένα συμφέροντα και επιχειρούν να ανατρέψουν ριζωμένες αντιλήψεις, ιδίως αναφορικά με τον τομέα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων των γυναικών. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο, όμως, δεν υπάρχουν μόνο οι αρνητές των αλλαγών αλλά και οι υπέρμαχοι τους, δηλαδή όλοι εκείνοι και εκείνες που βιώνουν το χάσμα ανάμεσα σε αυτά που ισχύουν στην σαουδαραβική κοινωνία και αυτά που ισχύουν στον υπόλοιπο κόσμο.
Σε κάθε περίπτωση, δεν θα πρέπει κανείς να περιμένει ότι οι αλλαγές αυτές, εάν και εφόσον προχωρήσουν, θα μετατρέψουν το σαουδαραβικό βασίλειο σε Μέκκα της δημοκρατίας. Είναι μια προσπάθεια που θα αποδώσει σε βάθος χρόνου και ταυτόχρονα μια προσπάθεια απολύτως αναγκαία για την επιβίωση του σαουδαραβικού βασιλείου στον σύγχρονο κόσμο.
•