Σα­ρία, η αρ­χή του τέ­λους

Του Ανδρέα Νο­τα­ρά*

Την πε­ρα­σμέ­νη Τρί­τη, με την ευ­και­ρία του α­να­πτυ­ξια­κού συ­νε­δρίου της πε­ρι­φέ­ρειας Ανα­το­λι­κής Μα­κε­δο­νίας και Θρά­κης που πραγ­μα­το­ποιή­θη­κε στην Κο­μο­τη­νή, ο πρω­θυ­πουρ­γός α­να­κοί­νω­σε μια ε­ξαι­ρε­τι­κά ση­μα­ντι­κή, ό­σο και τολ­μη­ρή, νο­μο­θε­τι­κή πρω­το­βου­λία για τη Σα­ρία. Στην Ελλά­δα η ε­φαρ­μο­γή του ισ­λα­μι­κού δι­καίου α­φο­ρά α­πο­κλει­στι­κά στη μειο­νό­τη­τα της Θρά­κης και το εύ­ρος της πε­ριο­ρί­ζε­ται στο οι­κο­γε­νεια­κό και κλη­ρο­νο­μι­κό δί­καιο. Ο μου­φτής έ­χει δι­καιο­δο­τι­κές αρ­μο­διό­τη­τες σε υ­πο­θέ­σεις δια­ζυ­γίου, δια­τρο­φών, ε­πι­μέ­λειας α­νη­λί­κων, ισ­λα­μι­κών δια­θη­κών και εξ α­δια­θέ­του δια­δο­χής. Η πρό­βλε­ψη αυ­τή έ­χει τις ρί­ζες της στη σύμ­βα­ση της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης του 1881 και σε αυ­τήν των Αθη­νών του 1913, ε­νώ στο ελ­λη­νι­κό δί­καιο εν­σω­μα­τώ­θη­κε με νό­μο του 1920, ο ο­ποίος α­ντι­κα­τα­στά­θη­κε με νεό­τε­ρο του 1991 που ι­σχύει ως σή­με­ρα.
Η νέα ρύθ­μι­ση προ­βλέ­πει πρώ­τα α­πό ό­λα την κα­το­χύ­ρω­ση της δυ­να­τό­τη­τας ε­πι­λο­γής των με­λών της μειο­νό­τη­τας να προ­σφεύ­γουν εί­τε στο μου­φτή-ιε­ρο­δί­κη, εί­τε στα αρ­μό­δια πο­λι­τι­κά δι­κα­στή­ρια. Από ε­δώ και στο ε­ξής ο μου­φτής δεν θα έ­χει α­πο­κλει­στι­κή αρ­μο­διό­τη­τα, πα­ρά μό­νο δια­ζευ­κτι­κή/συ­ντρέ­χου­σα, για ό­σους φυ­σι­κά έ­χουν κά­νει θρη­σκευ­τι­κό γά­μο (για ό­σους τε­λούν πο­λι­τι­κό γά­μο, αρ­μό­δια εί­ναι έ­τσι κι αλ­λιώς τα πο­λι­τι­κά δι­κα­στή­ρια). Η προ­σφυ­γή στο μου­φτή θα α­παι­τεί πλέ­ον τη συ­γκα­τά­θε­ση και των δύο με­ρών. Σε α­ντί­θε­τη πε­ρί­πτω­ση, αρ­μό­δια θα εί­ναι τα α­στι­κά δι­κα­στή­ρια. Επι­πλέ­ον, η ρύθ­μι­ση προ­βλέ­πει έ­να σα­φές πλαί­σιο δι­κο­νο­μι­κών κα­νό­νων, που θα δια­σφα­λί­ζει τα δι­καιώ­μα­τα των δια­δί­κων. Τέ­λος, θα δια­τυ­πώ­νε­ται ρη­τά ό­τι οι κλη­ρο­νο­μι­κές σχέ­σεις των με­λών της μειο­νό­τη­τας κα­θο­ρί­ζο­νται α­πό τον α­στι­κό κώ­δι­κα και ό­χι α­πό το ισ­λα­μι­κό δί­καιο, ε­κτός αν κά­ποιος ε­πι­λέ­ξει εγ­γρά­φως το α­ντί­θε­το, ε­νώ οι δη­μό­σιες δια­θή­κες που έ­χουν ή­δη συ­νταχ­θεί, κα­θί­στα­νται έ­γκυ­ρες και ι­σχυ­ρές α­να­δρο­μι­κά.

Θε­ρα­πεία των δια­κρί­σεω­ν

Η ε­φαρ­μο­γή της Σα­ρίας, ό­πως προ­κύ­πτει στην πρά­ξη μέ­σα α­πό τις α­πο­φά­σεις των μου­φτή­δων, ε­πι­φέ­ρει σο­βα­ρό­τα­τες δια­κρί­σεις εις βά­ρος των γυ­ναι­κών (ό­ροι δια­ζυ­γίου και δια­τρο­φής, κλη­ρο­νο­μι­κή με­ρί­δα), λει­τουρ­γεί στρε­βλά ως προς την ε­πι­μέ­λεια των παι­διών και τα δι­καιώ­μα­τά τους και δεν σέ­βε­ται τη βού­λη­ση τό­σο των γυ­ναι­κών, ό­σο και των αν­δρών, α­να­φο­ρι­κά με τη διά­θε­ση της πε­ριου­σίας τους. Επί­σης, η α­που­σία δι­κο­νο­μι­κών κα­νό­νων (μη υ­πο­χρεω­τι­κή πα­ρου­σία δι­κη­γό­ρων, έκ­δο­ση α­πο­φά­σεων στην ο­θω­μα­νι­κή γλώσ­σα, πλημ­με­λής τή­ρη­ση αρ­χείου κ.ά.) φαλ­κι­δεύουν τη δί­καιη κρί­ση, α­κό­μα και σ’ αυ­τό το ί­διο το πλαί­σιο του ισ­λα­μι­κού δι­καίου. Οι πα­ρα­πά­νω στρε­βλώ­σεις και αρ­νη­τι­κές δια­κρί­σεις έ­χουν πο­λύ συ­χνά ε­πι­ση­μαν­θεί α­πό το νο­μι­κό κό­σμο, α­πό τον χώ­ρο των δι­καιω­μά­των, α­πό φε­μι­νι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις και α­πό α­ρι­στε­ρά και ό­χι μό­νο κόμ­μα­τα, ε­νώ αρ­κε­τές υ­πο­θέ­σεις έ­χουν φτά­σει στο Ευ­ρω­παϊκό Δι­κα­στή­ριο Δι­καιω­μά­των του Ανθρώ­που.
Εξί­σου με­γά­λο, αν ό­χι με­γα­λύ­τε­ρο, πρό­βλη­μα α­πο­τε­λεί αυ­τή κα­θ’ αυ­τή η υ­πο­χρεω­τι­κό­τη­τα της δι­καιο­δο­σίας του μου­φτή. Η α­πό­δο­ση ι­διαί­τε­ρων συλ­λο­γι­κών δι­καιω­μά­των σε μια κα­τη­γο­ρία πλη­θυ­σμού στο ό­νο­μα της πο­λι­τι­σμι­κής, θρη­σκευ­τι­κής ή ε­θνο­τι­κής της δια­φο­ράς ο­φεί­λει να προ­βλέ­πει -ως α­πα­ραί­τη­τη α­σφα­λι­στι­κή δι­κλεί­δα- το λε­γό­με­νο δι­καίω­μα στην έ­ξο­δο. Οι μειο­νό­τη­τες μέ­σα στις μειο­νό­τη­τες πρέ­πει να έ­χουν τη δυ­να­τό­τη­τα να αυ­το­ε­ξαι­ρε­θούν εν μέ­ρει ή εν ό­λω, προ­σω­ρι­νά ή μό­νι­μα α­πό τα συλ­λο­γι­κά δι­καιώ­μα­τα που έ­χουν α­πο­δο­θεί στην ο­μά­δα και τα ο­ποία συ­νή­θως αν­τλούν την κα­νο­νι­στι­κό­τη­τά τους α­πό το έ­θι­μο και την πα­ρά­δο­ση. Θε­μα­το­φύ­λα­κες και θε­ρά­πο­ντες ε­θί­μων και δι­καιω­μά­των (αυ­το)χρή­ζο­νται οι πο­λι­τι­κά ι­σχυ­ρό­τε­ροι ε­ντός της ο­μά­δας. Συ­νη­θέ­στα­τα αυ­τοί εί­ναι πρε­σβύ­τε­ροι, συ­ντη­ρη­τι­κοί άν­δρες, χω­ρίς ου­σια­στι­κή δη­μο­κρα­τι­κή νο­μι­μο­ποίη­ση.

Για­τί η κα­θυ­στέ­ρη­ση;

Σε ό­λες τις μέ­χρι τώ­ρα -κα­τά βά­ση θε­τι­κές- α­ντι­δρά­σεις για την α­να­κοί­νω­ση του πρω­θυ­πουρ­γού, ση­μειώ­νε­ται ό­τι η ρύθ­μι­ση έρ­χε­ται με με­γά­λη κα­θυ­στέ­ρη­ση. Ο πε­ριο­ρι­σμέ­νος χώ­ρος αυ­τού του ση­μειώ­μα­τος δεν μου ε­πι­τρέ­πει τη διε­ξο­δι­κή ερ­μη­νεία αυ­τής της κα­θυ­στέ­ρη­σης. Πε­ριο­ρί­ζο­μαι να ση­μειώ­σω ό­τι προ­φα­νέ­στα­τα δεν εί­ναι τυ­χαία. Συ­νει­δη­τές και σκο­πού­με­νες θε­σμι­κές και πα­ρα­θε­σμι­κές α­δρά­νειες, μι­κρο­κομ­μα­τι­κές σκο­πι­μό­τη­τες και πε­λα­τεια­κά συμ­φέ­ρο­ντα, κοι­νω­νι­κός συ­ντη­ρη­τι­σμός, κα­θώς και η α­να­με­νό­με­νη και ε­ξη­γή­σι­μη α­που­σία σχε­τι­κού κι­νή­μα­τος στο ε­σω­τε­ρι­κό της μειο­νό­τη­τας, εί­ναι με­ρι­κές μό­νο α­πό τις αι­τίες που την ε­ξη­γούν. Η χρό­νια κα­θυ­στέ­ρη­ση α­να­δει­κνύει το τολ­μη­ρό της κυ­βερ­νη­τι­κής πρω­το­βου­λίας και ταυ­τό­χρο­να προϊδεά­ζει για εν­δε­χό­με­νες δυ­σκο­λίες και α­ντι­δρά­σεις στην πο­ρεία ψή­φι­σης και ε­φαρ­μο­γής της.
Από τα πα­ρα­πά­νω προ­κύ­πτει, κα­τά τη γνώ­μη μου, έ­να κα­θή­κον. Όλοι ό­σοι α­να­γνω­ρί­ζουν τις σο­βα­ρές πα­θο­γέ­νειες και τον προ­φα­νή α­να­χρο­νι­σμό του ση­με­ρι­νού κα­θε­στώ­τος, έ­χουν ευ­θύ­νη να υ­πο­στη­ρί­ξουν σθε­να­ρά την προ­τει­νό­με­νη ρύθ­μι­ση. Ει­δι­κό­τε­ρα, ό­σες και ό­σοι έ­χουν πα­λέ­ψει για την πλή­ρη κα­τάρ­γη­ση της Σα­ρίας, ε­ντός και ε­κτός της μειο­νό­τη­τας, α­πό τη σκο­πιά της Αρι­στε­ράς ή α­κό­μα και α­πό τη σκο­πιά του (τυ­φλού α­πέ­να­ντι στη δια­φο­ρά) φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού, χρειά­ζε­ται, χω­ρίς να ε­γκα­τα­λεί­ψουν τη θέ­ση τους, να α­να­γνω­ρί­σουν το ση­μα­ντι­κό βή­μα που συ­ντε­λεί­ται και να βο­η­θή­σουν στην ά­με­ση κα­το­χύ­ρω­σή του.
Και έ­να τε­λευ­ταίο στοι­χείο που α­ξί­ζει να έ­χου­με κα­τά νου. Στις πε­ρι­πτώ­σεις μειο­νο­τι­κών και γε­νι­κό­τε­ρα υ­πε­ξού­σιων ο­μά­δων που προσ­διο­ρί­ζο­νται ως δια­φο­ρε­τι­κές, η δια­σφά­λι­ση α­πό την ορ­γα­νω­μέ­νη πο­λι­τεία συν­θη­κών χει­ρα­φέ­τη­σης και εν­δυ­νά­μω­σής τους, α­πο­τε­λεί ί­σως πιο προο­δευ­τι­κή, και σί­γου­ρα πιο συ­νε­τή, ε­πι­λο­γή α­πό την ε­πι­βο­λή μιας α­πό­φα­σης χει­ρα­φε­τη­τι­κού χα­ρα­κτή­ρα α­πό τα πά­νω και α­πό τα έ­ξω. Από ε­κεί κι ύ­στε­ρα, τα κοι­νω­νι­κά υ­πο­κεί­με­να -α­το­μι­κά και α­πό κοι­νού- α­να­λαμ­βά­νουν δρά­ση.


*Ο Ανδρέ­ας Νο­τα­ράς δι­δά­σκει Κοι­νω­νι­κή Ανθρω­πο­λο­γία στο Πά­ντειο Πα­νε­πι­στή­μιο.