Του Τάσου ΤρίκκαΗ Κίνα βαδίζει στο δρόμο της μετατροπής της σε υπερδύναμη. Άγνωστο πότε θα φτάσει στο τέρμα του -στην πανάρχαιη ιστορία της τα μέτρα του χρόνου διαφέρουν. Οι σοβιετικοί εκπονούσαν πεντάχρονα σχέδια εσωτερικής εμβέλειας. Οι Κινέζοι σχεδιάζουν τώρα με ορίζοντα μισό ή ολόκληρο αιώνα, με μια πλανητική αρχιτεκτονική και με στόχους που θα μεταβάλουν τη γεωοικονομική και γεωστρατηγική φυσιογνωμία πελώριων περιοχών της γης. Η πολιτική και στρατηγική επέκταση της παρουσίας τους στο Νότο αλλάζει διεθνείς συσχετισμούς, ενώ η ιδεολογική επιρροή τους, άλλοτε ισχυρή, είναι τώρα πολύ πιο περιορισμένη.
Πληθυσμιακός κολοσσός (το ένα τέταρτο της ανθρωπότητας). Γιγαντιαίος οικονομικός ανταγωνιστής εμπορικών μεγαθηρίων, με τον καταιγισμό των εξαγωγών της σ’ όλο τον κόσμο. Οικοδόμος φαραωνικών έργων, που φέρνουν κοντά τις ηπείρους (δρόμος του μεταξιού). Πολέμαρχος με εκατομμύρια στρατιώτες. Η σύγχρονη Κίνα δεσπόζει στην παγκόσμια σκηνή όχι μόνο με την αυξανόμενη πολύπλευρη υλική της δύναμη, αλλά και με την αύρα του πανάρχαιου πολιτισμού της, που η ίδια δεν έχει αξιοποιήσει ακόμα. Στην επαναχάραξη του παγκόσμιου χάρτη που συντελείται στην εποχή μας, ποια θέση άραγε της επιφυλάσσεται;
Η κινέζικη επανάστασηΗ ιστορία της νέας Κίνας αρχίζει τον περασμένο αιώνα, όταν το 1949, πραγματοποιώντας μια από τις πιο μεγάλες επαναστάσεις στην Ιστορία, αποτίναξε το ζυγό ενός πανίσχυρου ιμπεριαλισμού με ιαπωνικά, βρετανικά, αμερικανικά και γαλλικά χρώματα. Ένας επισκέπτης που ταξιδεύει μέσα στο χρόνο, όπως στα έργα επιστημονικής φαντασίας, αν γύριζε πίσω έναν αιώνα, θα μπορούσε να πιστέψει ότι βρίσκεται σε άλλη χώρα, τόσο εντυπωσιακές είναι οι αλλαγές που έγιναν: Οι «τέσσερις εκσυγχρονισμοί» του Τσου Εν Λάι, τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια (Εκπαίδευση-Ιδεολογία-Οικονομία-Εθνική Άμυνα), ήταν μόνο η αρχή.
Η σύγχρονη Κίνα, όμως, τελικά τι είναι; Το ερώτημα αντιμετωπίζεται με έκδηλη αμηχανία. Στη θέση της απάντησης διατυπώνονται επιφανειακές περιγραφές και μονοσήμαντες, επίπεδες κρίσεις. Η Ιστορία δεν έδειξε τον ίδιο αγνωστικισμό απέναντι στην Οκτωβριανή Επανάσταση, που, τηρουμένων των αναλογιών, το περίγραμμά της τουλάχιστον ήταν σαφές. Μηνύματα που εκπέμπονται από το ίδιο το «Γενικό Επιτελείο» του Πεκίνου, προκαλούν σύγχυση. Προλεταριακή Επανάσταση. Αγροτική Επανάσταση. Πολιτιστική Επανάσταση. Όροι βαρείς, που ο καθένας ανοίγει δική του προοπτική, που υπερβαίνει τα όρια της χώρας.
Ο περιγραφικός ορισμός ως απάντηση πλεονεκτεί -ελλείψει άλλου: ένα νεωτερικό, αντιφατικό πολιτικό-κοινωνικό φαινόμενο, λέγεται, μια οντότητα με αμφίβολες σοσιαλιστικές δομές, ραγδαία καπιταλιστική ανάπτυξη, ανησυχητική ιμπεριαλιστική διείσδυση. Ο κινέζικος τρόπος σκέψης που οδηγεί στην κλίμακα με τις «βαθμίδες», προσφέρεται περισσότερο για την προσέγγιση της πραγματικότητας. Κάθε βαθμίδα είναι ένα κεντρικό καθήκον, το οποίο μετουσιώνεται συνθήματα που προτρέπουν τις μάζες να εκπληρώσουν κάθε φορά το προσίδιο χρέος προς το Κόμμα και την πατρίδα, ενώ αποκαλύπτουν αποσπασματικά προς τα έξω το πρόσωπο της Σφίγγας ή ένα μέρος του. Πρόκειται για επεξεργασία της πολιτικής του κόμματος, για τρόπο εκφοράς του πολιτικού λόγου, για καθημερινή πρακτική μεθοδολογία δράσης.
Αλλά πώς λειτουργούν οι «βαθμίδες»; Ένα παράδειγμα βαθμίδας είναι η επιμονή του Ντενγκ Σιάο Πινγκ ότι η Κίνα μπορεί να επιδιώξει την οικοδόμηση του σοσιαλισμού ενσωματώνοντας στοιχεία του καπιταλισμού. Σχετικό σύνθημα: να επωφεληθούμε από την παγκοσμιοποίηση, αποκτώντας τεχνογνωσία και προωθώντας τις ξένες επενδύσεις και τις εμπορικές σχέσεις.
«Οι τέσσερις εκσυγχρονισμοί» αντιστοιχούσαν στο θέμα της «νεωτερικότητας», έμπνευση και εμμονή του Μάο μετά τη νίκη της Επανάστασης. Η ιδέα μιας «εναλλακτικής νεωτερικότητας, που υπερβαίνει την καπιταλιστική νεωτερικότητα και τις ευρωκεντρικές συμπαραδηλώσεις της ιστορικής τελεολογίας και του οικονομιστικού ντετερμινισμού». Με την κάπως γριφώδη αυτή διατύπωση ενός κομματικού κειμένου, καλυπτόταν η επίσημη είσοδος του μαρξισμού στο ιδεολογικό εποικοδόμημα. Η πάλη των τάξεων, έννοια στην οποία ο Μάο ήταν ιδιαίτερα προσηλωμένος στις φιλοσοφικές του αναλύσεις, βρισκόταν στο επίκεντρο της ιδεολογικής σκευής του κόμματος.
Ο επίσημος κομματικός λόγος ήταν συνδεδεμένος στενά με τη «νεωτερικότητα», βασικό όραμα του Μάο για την εικόνα της νέας Κίνας. Η ιδέα της «νεωτερικότητας» συνάντησε ισχυρές αντιδράσεις μέσα στο Κόμμα, παρά το υψηλό κύρος του Μάο. Το έδειξε η περιορισμένη απήχηση των εκστρατειών του Τσου Εν Λάο, το 1965 και το 1975, για τους «τέσσερις εκσυγχρονισμούς», εκστρατειών που πραγματοποιήθηκαν σε ατμόσφαιρα έντασης και εσωκομματικής πάλης.
Η εμμονή του Μάο στη «νεωτερικότητα» και την ανάγκη του εκσυγχρονισμού απέρρεε από το σκεπτικισμό του για τα επιτεύγματα της Μεγάλης Επανάστασης στην κινέζικη κοινωνία. Αμφέβαλλε αν η Κίνα είχε όντως προχωρήσει στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Άλλωστε είχε υιοθετήσει μια ιδιαίτερη εκδοχή της Επανάστασης, η οποία, εκκινώντας από την αφετηρία του προλεταριακού χαρακτήρα της, είχε μετατραπεί στην πορεία της σε αγροτική επανάσταση. Το 1962 οι αμφιβολίες του κορυφώθηκαν. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Κίνα, παρά την εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής, δεν είχε φθάσει στο στάδιο της ωριμότητας του σοσιαλιστικού τρόπου παραγωγής και ότι η «κύρια αντίθεση» στην Κίνα ήταν εκείνη ανάμεσα στο προλεταριάτο και τα «νέα αστικά στοιχεία», που διαρκώς αναπαράγονταν. Ακολούθησε η Πολιτιστική Επανάσταση. Ήταν το σύνθημα μιας νέας βαθμίδας.
Η μεγάλη στροφήΜετά το θάνατο του Μάο, ήρθε η ώρα της μεγάλης στροφής. Ο νέος ηγέτης Ντενγκ Σιάο Πινγκ δήλωσε ότι η χώρα είχε γίνει «σοσιαλιστική με κινεζικά χαρακτηριστικά». Ήταν η νέα βαθμίδα. Όλο και περισσότερα από τα ηγετικά στελέχη του ΚΚ προσχωρούσαν στην ομάδα του Ντενγκ και υιοθετούσαν τη θέση αυτή. Επιφανής κομματικός παράγοντας, ο Γιάνγκ Ζεμίν, καλούσε σε ομιλίες του στην Κεντρική Κομματική Σχολή, τα μέλη του κόμματος «να κατανοήσουν και να εφαρμόσουν το πνεύμα του συντρόφου Ντενγκ Σιάο Πινγκ, να προχωρήσουν στην ανάπτυξη, στη μεταρρύθμιση, στην επιτάχυνση των ρυθμών της παραγωγής, στη βελτίωσή της». Ο Γιαγκ είπε ότι είναι αδιάφορο αν ένας μηχανισμός είναι καπιταλιστικός ή σοσιαλιστικός, αρκεί να αποδίδει έργα -παραλλαγή του συνθήματος του Ντεγκ «άσπρη γάτα, μαύρη γάτα, αρκεί να πιάνει ποντίκια». Και χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς». Η βαθμίδα που αντιστοιχούσε στο σύνθημα «για να φαντασθούμε το σοσιαλισμό, πρέπει να ξέρουμε και πώς χτίζεται».
«Σημείο των καιρών» υπήρξε, στην καμπή των εξελίξεων, η απόφαση της ηγεσίας του ΚΚΚ να δέχεται στις γραμμές του ως μέλη, επιχειρηματίες και άλλα άτομα της αστικής τάξης. Πρόκειται για ένα τεκμήριο μεγάλης κινητικότητας και ταξικών συγκρούσεων, που δεν έχουν ερευνηθεί και μελετηθεί επαρκώς από τους ειδικούς που ασχολούνται με τις πολιτικές και κοινωνικές επιστήμες, ενώ καλύπτονται από το πυκνό πέπλο της κινεζικής πολιτικής θεωρίας και της πρακτικής της καθοδήγησης των μαζών.
Επιστρέφοντας στις βαθμίδες, ακολουθεί η μαζική, ριζική αμφισβήτηση της «σκέψης του Μάο» για την κεντρική σημασία της πάλης των τάξεων. Κινεζικό περιοδικό για θέματα θεωρίας δημοσιεύει νέα ανάλυση του σοσιαλιστικού τρόπου παραγωγής στη χώρα, από μαρξιστική σκοπιά πάντοτε. Το συμπέρασμα είναι ότι βασικά οι καπιταλιστές εξαλείφθηκαν ως τάξη, αλλά παραμένουν στη χώρα καπιταλιστικά, αστικά, ακόμη και φεουδαρχικά υπολείμματα. Υπάρχουν ακόμη λίγοι μικροί παραγωγοί, ταξικές διαφορές ανάμεσα σε εργάτες και αγρότες... και η δύναμη της συνήθειας των παραγωγών μικρής κλίμακας. Και δεν υπάρχει αφθονία προϊόντων... Επομένως, η μετάβαση στο σοσιαλισμό δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί.
Η προηγούμενη πολιτική των χρόνων του Μάο ουσιαστικά ανατρέπεται. Τα συμπεράσματα της νεότερης ανάλυσης γίνονται αποδεκτά. Εισάγεται η έννοια του «πρωταρχικού σταδίου του σοσιαλισμού», στο οποίο βρίσκεται η Κίνα. Είναι ο νέος εμβληματικός όρος, η νέα βαθμίδα. Η έμπνευσή του αποδίδεται στον Ντενγκ Σιάο Πινγκ. Έρχεται τώρα η επανεξέταση της σχέσης σοσιαλισμού-κομμουνισμού, που παύει να θεωρείται γραμμική, με το δεύτερο να απορρέει από τον πρώτο. Το 13ο Συνέδριο του ΚΚΚ τροποποιεί την αρχική θέση. Αποφαίνεται ότι ο καπιταλισμός αποδείχτηκε ότι είχε «μεγαλύτερη ικανότητα να δημιουργεί πολιτισμό» από ό,τι ανέμενε ο Μάρξ. Η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στα δύο συστήματα ξεθωριάζει.
Η θεωρία των παραγωγικών δυνάμεων
Το βασικό, όμως, επίδικο στον ιδεολογικό τομέα είναι άλλο: όχι η αντιπαράθεση σοσιαλισμού και αγοράς, όπως νομίζεται στη Δύση. Της αγοράς με την οποία, απλουστευτικά, ταυτίζεται ο καπιταλισμός. Παλαιά πληγή του εργατικού κινήματος, ο οικονομισμός, που η εμφάνισή του ανατρέχει στη Δεύτερη Διεθνή, παρακολουθεί από τα πρώτα βήματά της την πορεία της Κινέζικης Επανάστασης. Η αρχή της προτεραιότητας των παραγωγικών δυνάμεων απέναντι στις παραγωγικές σχέσεις, βασικό γνώρισμα του σοβιετικού μαρξισμού και ιδεολογικό στήριγμα τόσο της εκκόλαψης της νέας αστικής τάξης όσο και της βίαιης κολλεκτιβοποίησης στην ΕΣΣΔ, αναδύεται και στην Κίνα, όχι από μιμητισμό, αλλά από αντίδραση στη μεγάλη υστέρηση της χώρας, που η νέα εξουσία θέλει πάση θυσία να υπερβεί με ταχείς ρυθμούς.
Ο Ντενγκ Σιάο Πινγκ έγραψε: «ο Μαρξισμός υποστηρίζει ότι, ανάμεσα στις αντιθέσεις των παραγωγικών δυνάμεων προς τις παραγωγικές σχέσεις, της πρακτικής προς τη θεωρία, της οικονομικής βάσης προς το εποικοδόμημα, οι παραγωγικές δυνάμεις και η οικονομική βάση διαδραματίζουν τον κύριο και αποφασιστικό ρόλο». Οι Μαοικοί τον κατηγόρησαν για ρεβιζιονισμό. Ο Μάο Τσε Τούγκ είχε προβάλει την αντίθετη άποψη. Υποστήριζε ότι το εποικοδόμημα θα είχε τον κύριο ρόλο στην επανάσταση, δηλαδή το πολιτικό σύστημα και τα πρόσωπα, όχι οι υλικές δυνάμεις, τις οποίες θεωρούσε δευτερεύουσες.
Το θέμα απασχολούσε τους μαρξιστές από την εποχή του Λένιν. Μετά την υποχώρηση του επαναστατικού κινήματος, στις αρχές της δεκαετίας του 1920, ο Λένιν συνέλαβε τη Νέα Οικονομική Πολιτική (ΝΕΠ), που επανέφερε ορισμένα στοιχεία της καπιταλιστικής εξουσίας στη χώρα, προκειμένου να σταθεροποιηθεί η σοβιετική εξουσία. Η αντίληψη του Μάο ήταν διαφορετική. Πίστευε ότι ο σοσιαλισμός μπορεί να οικοδομηθεί μέσω του εποικοδομήματος και μόνο «με την αφοσίωση στην επανάσταση, την πολιτική αδιαλλαξία και την προσωπική θυσία».
Ο Λένιν δεν είχε κανένα δισταγμό να παραδεχθεί το χαρακτήρα των μέτρων της ΝΕΠ. «Σημαίνουν», έγραψε, «ότι σε κάποιο βαθμό επαναδημιουργούμε καπιταλισμό. Το κάνουμε ανοιχτά. Είναι κρατικός καπιταλισμός. Αλλά κρατικός καπιταλισμός σε μια κοινωνία όπου η εξουσία ανήκει στο κεφάλαιο, και κρατικός καπιταλισμός σ’ ένα προλεταριακό κράτος είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Σ’ ένα καπιταλιστικό κράτος, ο κρατικός καπιταλισμός σημαίνει ότι αναγνωρίζεται από το κράτος και ελέγχεται από αυτό προς όφελος της μπουρζουαζίας και προς ζημία του προλεταριάτου. Στο προλεταριακό κράτος, γίνεται το ίδιο, αλλά προς όφελος της εργατικής τάξης, για την αντίστασή της στην ισχυρή ακόμη μπουρζουαζία και για την καταπολέμησή της. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρέπει να κάνουμε [οικονομικές] εκχωρήσεις στην ξένη μπουρζουαζία, στο ξένο κεφάλαιο. Χωρίς αποεθνικοποιήσεις, θα εκμισθώσουμε ορυχεία, δάση και πετρελαιοπηγές στους ξένους καπιταλιστές, θα λάβουμε σε αντάλλαγμα βιομηχανικά προϊόντα, μηχανήματα κλπ. και θα ανορθώσουμε έτσι τη βιομηχανία μας».
Ο σοσιαλισμός της αγοράςΣτην Κίνα, ανάλογη με τη ΝΕΠ θέση έλαβε το θέμα της αγοράς. Στις αποφάσεις του 14ου Συνεδρίου του ΚΚΚ τονίζονταν: «Θα ήταν λάθος να συμπεράνουμε ότι στο σοσιαλισμό η αγορά θα πάψει να υφίσταται. Όσο υπάρχει εμπορευματική παραγωγή, η αγορά υπάρχει. Το κρίσιμο ζήτημα δεν είναι σχεδιασμός εναντίον αγοράς, αλλά ποιος επικρατεί». Σ’ αυτό αναφερόταν ο Λένιν όταν είπε το περίφημο: «Ποιός ποιόν». «Πρέπει να δούμε το ζήτημα ξεκάθαρα», διαβεβαίωσε ο Βλαδίμηρος Ίλιτς τον καιρό της ΝΕΠ. «Ποιος θα νικήσει, ποιος θα επωφεληθεί πρώτος από την κατάσταση; Ο καπιταλιστής, που τον αφήνουμε να μπει από την πόρτα, και ακόμα από πολλές πόρτες (που δεν τις ξέρουμε και που ανοίγουν χωρίς εμάς) ή η προλεταριακή κρατική εξουσία με την υποστήριξη της αγροτιάς, θα αποδεχθούν ικανές να βάλουν χαλινό σ’ αυτούς τους κυρίους, τους καπιταλιστές, ώστε να τους κατευθύνουμε στα κρατικά κανάλια και να δημιουργήσουμε έναν καπιταλισμό, που θα είναι υποταγμένος στο κράτος και θα υπηρετεί το κράτος;» (Λένιν, Άπαντα, αγγλική έκδοση, τ.33, σελ.63-66).
Παρόμοια πολιτική φαίνεται να ακολουθεί το ΚΚΚ, όταν προσπαθεί να οικοδομήσει το σοσιαλισμό με τα κινεζικά χαρακτηριστικά. Στο σοσιαλισμό, εξηγούν οι θεωρητικοί του ΚΚΚ, η αγορά είναι ένα από τα μέσα κατανομής του κοινωνικού προϊόντος. Ο κεντρικός σχεδιασμός, χρησιμοποιώντας τις δυνάμεις της αγοράς και τους δείκτες της αγοράς, θα μπορεί να επιφέρει αποτελεσματική ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και να ανταποκριθεί, στις απαιτήσεις για τις ανάγκες της λαϊκής ευημερίας. Η αγνόηση των δεικτών της αγοράς οδηγεί σε άλογη χρήση των πόρων, που θα επηρεάσει αρνητικά την ίδια τη διαδικασία του σχεδίου.
Κατά την ηγεσία του Πεκίνου, οι προχωρημένες σοσιαλιστικές σχέσεις δεν μπορούν να είναι βιώσιμες, όταν οι παραγωγικές δυνάμεις βρίσκονται σε χαμηλό επίπεδο. Μια παρατεταμένη περίοδος χαμηλού επιπέδου παραγωγικών δυνάμεων θα προκαλούσε μεγάλη αντίφαση ανάμεσα στην καθημερινή ικανοποίηση των υλικών και πολιτιστικών αναγκών του λαού στις συνθήκες του σοσιαλισμού και τις καθυστερημένες παραγωγικές δυνάμεις. Η παράταση αυτής της αντίφασης θα αποτελούσε απειλή για τον κινέζικο σοσιαλισμό. Και με τους προαναφερόμενους ρυθμούς, πάντα κατά την άποψη της ηγεσίας, η Κίνα θα χρειαζόταν εκατό χρόνια τουλάχιστον για να φτάσει το στάδιο μιας σύγχρονης οικονομίας του σοσιαλισμού της αγοράς.
Μετά την αναταραχή της Πολιτιστικής Επανάστασης και την εξουδετέρωση της «Συμμορίας των Τεσσάρων», το ΚΚΚ επεξεργάσθηκε το 1978 στον ιδεολογικό τομέα μια νέα εφ’ όλης της ύλης γραμμή που συνοψίσθηκε στο σύνθημα «ένα κεντρικό καθήκον και δύο βασικά σημεία». Το βασικό καθήκον είναι η οικονομική ανάπτυξη, τα δύο βασικά σημεία είναι η προσήλωση στις τέσσερις κύριες αρχές (μαρξισμός-λενινισμός και σκέψη του Μάο Τσε Τούγκ. Σοσιαλιστικός δρόμος. Λαϊκή δημοκρατική δικτατορία. Ηγεσία του ΚΚΚ), καθώς και η πολιτική των μεταρρυθμίσεων και των «ανοικτών θυρών». Με τον συνήθη ιδιότυπο κινέζικο τρόπο, εκφράζονται και οι αλλαγές της πολιτικής.
Σε συνομιλία του με ξένες αντιπροσωπείες, το 1982, ο Ντενγκ Σιάο Πινγκ είπε: «Σε μια χώρα φτωχή όπως η δική μας, πώς θα επιζήσουμε αν δεν προσπαθήσουμε να αυξήσουμε τη παραγωγή; Πώς μπορεί να είναι ανώτερος ο σοσιαλισμός, όταν ο λαός μας έχει τόσες δυσκολίες στη ζωή του; Η Συμμορία των Τεσσάρων θορυβούσε για το ‘’σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό της φτώχειας’’... Πέρασαν τόσα χρόνια από την Επανάσταση και άλλα τρία χρόνια οικοδόμησης του σοσιαλισμού και οι μέσες αποδοχές ενός κινέζου εργάτη είναι 45 γουάν... Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, ύστερα από έρευνα αποστολής της στη χώρα μας, διαπιστώθηκε ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Κίνας ήταν το 1952 μόλις 50 δολάρια, κατώτερο και της Ινδίας... Με ασύλληπτες προσπάθειες τις δύο τελευταίες δεκαετίες, είχαμε πάντως μεγάλες επιτυχίες. Το βιοτικό επίπεδο σημείωσε μεγάλη άνοδο. Σημαντικές επιτυχίες είχαμε και στην παιδεία, την επιστημονική έρευνα, την τεχνολογική πρόοδο».
Η αίσθηση του χρόνου στην Ανατολή είναι διαφορετική και η απόσταση των 70 χρόνων από την Επανάσταση δεν είναι αρκετά μεγάλη, ώστε να μειώσει την ακτινοβολία των επιτυχιών. Ωστόσο οι Κινέζοι ηγέτες δεν κρύβουν την άλλη πλευρά του νομίσματος. Οι επισκέπτες και οι δημοσιογράφοι μαθαίνουν ούτως ή άλλως τα πάντα, ή σχεδόν τα πάντα, στην εποχή μας. Παρά τις επιτυχίες, η κατάσταση στην Κίνα κάθε άλλο παρά ειδυλλιακή είναι. Κατ’ αρχήν υπάρχει το δημοκρατικό έλλειμμα, απαράδεκτη αντινομία ανάμεσα στο σοσιαλισμό, έστω και αν προσδιορίζεται με τα ιδιαίτερα κινεζικά χαρακτηριστικά του, και στην πραγματικότητα -τα γεγονότα της πλατείας Τιεν Αν Μεν δεν έχουν λησμονηθεί. Υπάρχουν οι διώξεις των αντιφρονούντων, που συνεχίζονται με την ίδια ένταση -χωρίς να καταπνίγεται η φωνή τους, ζωντανή έκφραση μιας «παράλληλης» Κίνας που αναδεύεται και που δεν δεσμεύεται σ’ όλη τη κλίμακα από τα συνθήματα των «βαθμίδων» της γραμμής του κόμματος.
Ποιος θα νικήσει ποιον;
Είπαμε ότι υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος. Στις ιδιωτικές επιχειρήσεις της Κίνας -που είναι πάρα πολλές- υπάρχει έκδηλη άγρια εκμετάλλευση. Στο δημόσιο τομέα οι περικοπές που έγιναν τα τελευταία χρόνια για λόγους οικονομιών, προκάλεσαν πολλές απώλειες σε απολαβές, επιδόματα και άλλες παροχές, που χαμήλωσαν το βιοτικό επίπεδο. Βαριά εργατικά ατυχήματα συμβαίνουν στα ορυχεία. Σε ορισμένες πόλεις εξαιτίας της ρύπανσης, οι Αρχές απαγορεύουν την κυκλοφορία εξαιτίας της μερικές ώρες κάθε μέρα. Φαραωνικά έργα κατασκευής φραγμάτων, δρόμων, «εργατικών» πολυκατοικιών, ξεσπιτώνουν οικογένειες και προκαλούν οικολογικές καταστροφές. Γίνεται κύριο το πρόβλημα του περιβάλλοντος.
Τι λένε για την πορεία της Κίνας οι ηγετικοί κύκλοι του ΚΚΚ; Παραδέχονται ότι «έχουν ανακύψει προβλήματα», και αναφέρουν πρωτίστως, την ανεργία που αυξάνεται και τη διαφθορά που διαβρώνει. Αλλά το μέγα ζήτημα που αναδύεται είναι το κατά πόσον αυτές οι επεκτεινόμενες ανισότητες θα πάρουν τη μορφή μιας τάξης καπιταλιστών που γεννιέται. Ο Λένιν, έχοντας επίγνωση των κινδύνων από τον κρατικό καπιταλισμό της περιόδου της μετάβασης στο σοσιαλισμό, είχε θέσει το αμείλικτο ερώτημα: ποιος θα νικήσει ποιον; Αλλά το πρόβλημα της ρύπανσης πιέζει ιδιαίτερα. Η ηγεσία της χώρας φαίνεται να εξετάζει σοβαρά τις δυνατότητες ριζικών μέτρων για την αντιμετώπισή του. Θα είναι άραγε η «πράσινη οικονομία» ένα από τα «κινεζικά χαρακτηριστικά του σοσιαλισμού»;
•