Ο σύντροφός μας και δάσκαλος σε πάρα πολλά έφυγε πλήρης έργων, πλήρης ημερών, αλλά και πλήρης σεβασμού
Του Γιώργου Μ. Βαθιανάκη*Απόθανε και κηδεύτηκε την Παρασκευή 22.12.2017 από την εκκλησία του Αγίου Τίτου στο Ηράκλειο Κρήτης ο επί σειρά ετών δήμαρχος Ανωγείων, Γεώργιος Ιωάννη Κλάδος. Ο Γ. Κλάδος γεννήθηκε στα Ανώγεια της Κρήτης το 1923, όπου και πηγαίνει στο δημοτικό σχολείο. Στη συνέχεια μαθητεύει στο Γυμνάσιο Πόμπιας Ηρακλείου και τελειώνει τις μαθητικές του σπουδές στο Γυμνάσιο Ρεθύμνου. Εγγράφεται στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και στη συνέχεια στη Νομική Σχολή του ίδιου Πανεπιστημίου, αλλά δεν κατορθώνει να λάβει πτυχίο, λόγω του εμφυλίου πολέμου. Λαμβάνει μέρος άοπλος στη Μάχη της Κρήτης τον Μάιο του 1941, σε ηλικία 18 ετών, στη θέση «Λατζιμάς» του Ρεθύμνου, υποστηρίζοντας ένοπλους συγχωριανούς του.
Εντάσσεται στην Εθνική Αντίσταση κατ’ αρχήν ως ανεξάρτητος και στη συνέχεια ως μέλος του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.) και της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νεολαίας (Ε.Π.Ο.Ν.) και αναδεικνύεται γραμματέας της περιοχής Μυλοπόταμου Ρεθύμνου και μέλος του Γραφείου Περιοχής Κρήτης. Αργότερα γίνεται μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (Κ.Κ.Ε.). Το 1944, σε μια κρίσιμη χρονική στιγμή για την Αντίσταση στην Κρήτη, μ’ ένα φλογερό του λόγο εμπνέει τους αντάρτες, για να συνεχίσουν τον αγώνα κατά του γερμανού κατακτητή. Οργανώνει την κλοπή των όπλων από την Υ.Χ. Ανωγείων και με αυτά τα όπλα γίνεται η απελευθέρωση 95 ανωγειανών γυναικών που κρατούνταν στο φυλάκιο του Γενή Γκαβέ (Δροσιά) Ρεθύμνου από τη γερμανική φρουρά. Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που ο γερμανός διοικητής Κρήτης Μίλλερ διέταξε την ολοκληρωτική καταστροφή των Ανωγείων στις 13 Αυγούστου 1944.
Μετά την απελευθέρωση από το γερμανικό ζυγό, ακολουθούν και στην Κρήτη οι διώξεις από τις κρατικές δυνάμεις καταστολής και παρακρατικούς κατά των κομμουνιστών και εν γένει των προοδευτικών ανθρώπων. Ο Γ. Κλάδος καταφεύγει στα βουνά της Κρήτης και εντάσσεται στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας (Δ.Σ.Ε.) μαζί με τη δασκάλα αδελφή του, Βαγγελιώ (ψευδώνυμο Μαρία), μέλος του Γραφείου Περιοχής Κρήτης του Κ.Κ.Ε., η οποία βρίσκει τραγικό θάνατο τον Οκτώβριο του 1949 στα Λευκά ΄Ορη (Μαδάρες) της Κρήτης (βλ. Νίκος και Αργυρώ Κοκοβλή «Άλλος δρόμος δεν υπήρχε», σελ. 279 επ.). Με τη λήξη του εμφυλίου πολέμου συλλαμβάνεται και εξορίζεται για οκτώ (8) περίπου χρόνια στον ΄Αη Στράτη, Ικαρία και Μακρόνησο.
Δικτατορία και μεταπολίτευσηΜετά την εξορία εγκαθίσταται οικογενειακώς στην Αθήνα, με την αγαπημένη του Ευαγγελία, το γένος Νενεδάκη (ιστορική-αντιστασιακή οικογένεια του Ρεθύμνου) και ασχολείται με το βιβλίο, προσπαθώντας να ορθοποδήσει. Εντάσσεται στην Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (Ε.Δ.Α.) και αγωνίζεται μέσα από τις γραμμές της. Στη συνέχεια έρχεται στο Ηράκλειο και στις δημοτικές εκλογές του 1965 εκλέγεται δήμαρχος Ανωγείων, όπου και παραμένει μέχρι τις 21 Απριλίου 1967. Η δικτατορία των συνταγματαρχών τον βρίσκει σχεδόν στα σκαλοπάτια του δημαρχείου Ανωγείων, όπου τακτοποιεί διάφορους φακέλους και παίρνει μαζί του κρίσιμα έγγραφα. Γνωρίζοντας ότι η σύλληψή του και η παύση του από τη δημαρχία θα είναι άμεση, περνά στην παρανομία και μένει ασύλληπτος για τα επόμενα χρόνια, κρυπτόμενος σε σπηλιές και σε χαμόσπιτα. Κατά τη διάρκεια της παρανομίας του συνεχίζει τον αγώνα κατά της δικτατορίας, εκδίδοντας και κυκλοφορώντας την παράνομη εφημερίδα «ΞΑΣΤΕΡΙΑ» και είχε ξεκινήσει την προσπάθεια λειτουργίας παράνομου τυπογραφείου στα Ανώγεια, ενέργεια που δεν ευοδώθηκε για τεχνικούς λόγους.
Η διάσπαση του Κ.Κ.Ε., τον Φεβρουάριο του 1968, τον βρίσκει στην παρανομία. Χωρίς δισταγμό θα συνταχθεί με τις απόψεις του Γραφείου Εσωτερικού του Κ.Κ.Ε. Στο 1ο Συνέδριο του Κ.Κ.Ε. εσωτερικού, το 1975, θα τον βρει στο τιμητικό του προεδρείο και στη συνέχεια εκλέγεται μέλος της Κεντρική του Επιτροπής. Με τη διάσπαση του Κ.Κ.Ε. εσωτ., το 1987, θα συνταχθεί με τις δυνάμεις του κόμματος που θα συστήσουν την Ελληνική Αριστερά (Ε. Αρ.). Θα πρωτοστατήσει στην συγκρότηση του Συνασπισμού της Αριστεράς και της Προόδου, στον οποίο και θα παραμείνει μετά την διάσπασή του. Με τη διάσπαση και του Συνασπισμού θα ακολουθήσει εκείνες τις κομματικές δυνάμεις που θα συγκροτήσουν την «Δημοκρατική Αριστερά» (ΔΗΜ.ΑΡ.), στην οποία και θα παραμείνει μέχρι το τέλος της ζωής του.
Η περιπέτεια της τοπικής αυτοδιοίκησηςΗ πτώση της δικτατορίας, για να επανέλθομε στον στίβο όπου διακρίθηκε ιδιαίτερα και τον έκανε γνωστό όχι μόνο στην Κρήτη και την Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη, τον βρίσκει πλέον ώριμο και με καλά δουλεμένες τις σκέψεις του και το όραμά του για την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Εκλέγεται με πανηγυρικό τρόπο δήμαρχος Ανωγείων τον Μάρτιο του 1975, παραμένοντας στο αξίωμα του δημάρχου για τα επόμενα δέκα πέντε (15) χρόνια. Με την εκλογή του θέτει σε εφαρμογή την ιδέα του για τη συνεργασία των Δήμων και των Κοινοτήτων σε επίπεδο Κρήτης και με τη συμπαράσταση του τότε Δημάρχου Σητείας, Νικόλαου Πετράκη, συστήνεται άτυπα, αφού απουσίαζε το θεσμικό πλαίσιο, ο «Σύνδεσμος Δήμων και Κοινοτήτων Κρήτης», ο οποίος θα λάβει αργότερα την ονομασία «Τοπική ΄Ενωση Δήμων και Κοινοτήτων (Τ.Ε.Δ.Κ.) Κρήτης», αφού στο μεταξύ θεσμοθετείται, μεταξύ των άλλων, επί υπουργίας Γεωργίου Γεννηματά (1981-1984), και το νέο νομικό πλαίσιο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Οι δημοτικές εκλογές του 1986 θα μπορούσαν για το Ηράκλειο της Κρήτης να είχαν άλλη τροπή. Μπροστά στην αυταρχική δημοτική αρχή του τότε δημάρχου Μανόλη Καρέλλη (ΠΑΣΟΚ), η Ν.Ε. Ηρακλείου του ΚΚΕ εσωτ. απηύθυνε έκκληση στις άλλες δυνάμεις της Αριστεράς και στις οικολογικές ομάδες της πόλης, για μια συμπόρευση και ανατροπή αυτής της πορείας. Είχε προηγηθεί συζήτηση με τον Γιώργη Κλάδο, ο οποίος, αν και είχε τις αντιρρήσεις του, πείστηκε στη συνέχεια για να είναι υποψήφιος δήμαρχος Ηρακλείου. Στις συναντήσεις που είχε η αντιπροσωπεία της Ν.Ε. Ηρακλείου του ΚΚΕ εσωτ. (Βαθιανάκης Γιώργος, Κοπιδάκης Γιαννίκος, Κυριάκης Μανόλης) με την αντίστοιχη του ΚΚΕ κατατέθηκε το όνομα του Γ. Κλάδου. Ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας του ΚΚΕ, Γιώργος Ματθαιάκης, δεν ήταν κατ’ αρχήν αρνητικός, αλλά έπρεπε να έχει την έγκριση της Ν.Ε. του ΚΚΕ, η οποία στην επόμενη συνάντηση απέρριψε την πρόταση για τον Γιώργη Κλάδο. Στη συνέχεια, μετά από πρόταση του ΚΚΕ εσωτ., προκρίθηκε ως υποψήφιος δήμαρχος ο δικηγόρος και αντιστασιακός, Δημήτρης Ξυριτάκης, και η παράταξη που συγκροτήθηκε κατέλαβε ποσοστό 22,19%, εκλέγοντας τέσσερις δημοτικούς συμβούλους.
Το έργο του ως δημάρχου
Με τον Μάνο Χατζιδάκι στις Μουσικές Γιορτές Ανωγείων Θεωρεί, λοιπόν, ο Γ. Κλάδος ότι η Τοπική Αυτοδιοίκηση ασκεί καθολική τοπική εξουσία, από το πιο μικρό πρόβλημα που απασχολεί το δημότη, από το πρόβλημα των απορριμμάτων μέχρι και τα θέματα του πολιτισμού, στα οποία δίδει ιδιαίτερο βάρος, ήδη από την πρώτη του θητεία (1965-67), αναπαριστώντας τον ανωγειανό γάμο με ιδιαίτερα πειστικό τρόπο. Με τη σημαντική συνεργασία του Μάνου Χατζηδάκη, μετά την επανεκλογή του το 1975, καθιερώνει τις «Μουσικές Γιορτές Ανωγείων» με πολυσήμαντο ρόλο στην διατήρηση, ανανέωση και ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στην ανάδειξη νέων καλλιτεχνών, στη δράση του εναλλακτικού τουρισμού. Συνεργάζεται με το υπουργείο Πολιτισμού στη δημιουργία του αρχαιολογικού Πάρκου του Ψηλορείτη, και με τον φίλο του και αρχαιολόγο Γιάννη Σακελλαράκη στις ανασκαφές στο Ιδαίον ΄Αντρον και τη Ζώμυνθο, στην αποκατάσταση και συντήρηση των Μητάτων του Ψηλορείτη, για να αναφέρομε τις πιο εμβληματικές ενέργειες του στον τομέα του πολιτισμού.
Ιδρύει Κέντρο Ανοικτής Προστασίας Ηλικιωμένων (Κ.Α.Π.Η.), χωρίς να υπάρχει το νομικό του πλαίσιο, που στη συνέχεια δρα πιλοτικά στην Κρήτη και την υπόλοιπη Ελλάδα και πρωτοστατεί για την θεσμοθέτησή του από την κεντρική διοίκηση. Δημιουργεί Πολύκεντρο Νεολαίας. Για την προστασία των κτηνοτρόφων, αφού ο κύριος όγκος των συνδημοτών του ασχολείται με την κτηνοτροφία δημιουργεί Κέντρο Ζωονόσων, και ηγείται δράσεων για την πάταξη της ζωοκλοπής. Ιδρύει Πανεπιστημιακό Χωριό, διοργανώνοντας θερινά μαθήματα με τη συνεργασία ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων.
Η αυτοδιαχειριστική του αντίληψη για το ρόλο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης τον οδηγεί στη σύλληψη της ιδέας της συνεργασίας των δήμων και κοινοτήτων του ορεινού όγκου του Ψηλορείτη. Έτσι, με πρωτοβουλία του ιδρύεται το «Αναπτυξιακό Κέντρο Ορεινού Μυλοπόταμου – ο Ψηλορείτης», που αργότερα λαμβάνει τη μορφή ανώνυμης αναπτυξιακής δημοτική εταιρείας με τον διακριτικό τίτλο «Α.Κ.Ο.Μ.Μ. – ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ» Α.Α.Ε. Ο.Τ.Α. Η δράση του δεν εξικνείται στα στενά όρια της Κρήτης, επεκτείνεται και στην Ελλάδα, όπου βρίσκοντας συμπαραστάτες, θέτει σε εφαρμογή την ιδέα του για τη συνεργασία των παράκτιων περιοχών της Μεσογείου και αργότερα της Ευρώπης και διοργανώνονται συνέδρια για τον σκοπό αυτό. Υπήρξε μια καινοτομία που φέρει την σφραγίδα του. Ιδρύει το 1995 το Κ.Ε.Κ. «ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΡΗΤΗΣ», με σκοπό την υποστήριξη των δήμων και κοινοτήτων Κρήτης, και διατελεί πρόεδρός του μέχρι το 2002.
Η Περιφέρεια Κρήτης και η «Α.Κ.Ο.Μ.Μ. – ΨΗΛΟΡΕΙΤΗΣ» Α.Α.Ε. Ο.Τ.Α., θέλοντας να τιμήσουν την προσωπικότητα και το έργο του Γ. Ι. Κλάδου, διοργάνωσαν τον περασμένο Ιούλιο στον χώρο του Φυσικού Πάρκου Ψηλορείτη μια εκδήλωση, ονοματοδοτώντας μια αίθουσά του σε «ΑΙΘΟΥΣΑ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ι. ΚΛΑΔΟΥ». Στη διάρκεια αυτής της εκδήλωσης παρουσιάστηκε και το ντοκιμαντέρ του σκηνοθέτη Λευτέρη Χαρωνίτη «Γεώργιος Ι. Κλάδος, ένας καινοτόμος πολίτης», με θέμα τη ζωή και το έργο του τιμώμενου.
Ο Γ. Κλάδος υπήρξε, πράγματι, πρωτοπόρος και καινοτόμος, ηθικός και πολιτικός, οραματιστής και δημιουργός, ενεργός πολίτης μέχρι το τέλος του βίου του. Έφυγε πλήρης ημερών, πλήρης έργων αλλά και πλήρης σεβασμού. Τον νεκρό του, η ταφή του οποίου έγινε στη γενέτειρά του Σείσαρχα Ανωγείων, αποχαιρέτησαν ο γραμματέας της Περιφέρειας Κρήτης, Στ. Αρναουτάκης, ο δήμαρχος Ηρακλείου και πρόεδρος της Τοπικής ΄Ενωσης Δήμων Κρήτης, Β. Λαμπρινός, ο δήμαρχος Ανωγείων, Μ. Καλλέργης, εκπρόσωπος του Πολιτιστικού Συλλόγου Σεισάρχων, εκπρόσωπος της οικογένειας των Κλάδων και ο συντονιστής της Ν.Ε. Ηρακλείου του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Γιάννης Παυλιδάκης.
* Ο Γιώργος Μ. Βαθιανάκης είναι δικηγόρος Ηρακλείου και μέλος της OM του ΣΥΡΙΖΑ Ηρακλείου Διακεκριμένος μεταξύ ίσωνΟ Γιώργης Κλάδος λίγο ακόμα και θα συμπλήρωνε έναν αιώνα ζωής. Μιας ζωής αξιομνημόνευτης και γεμάτης αγώνες από τις γραμμές της αριστεράς. Ο ίδιος δεν θα σκεφτόταν ποτέ να ξεχωρίσει τη δική του διαδρομή από τη διαδρομή χιλιάδων άλλων αγωνιστών της αριστεράς, που ξόδεψαν τη ζωή τους με ανιδιοτέλεια για τα ιδανικά της. Εμείς, όμως, έχουμε κάθε λόγο να το κάνουμε, γιατί οι ιδιαιτερότητες αυτής της διαδρομής έχουν κάτι να μας πουν.
Ο Κλάδος απόκτησε συνείδηση του κόσμου σε δύσκολες εποχές, τα χρόνια της γερμανικής κατοχής. Σ’ αυτές τις συνθήκες απόκτησε αυτή την αίσθηση της ανάγκης να αντισταθεί στην πραγματικότητα που τον περιβάλλει, γιατί δεν την αποδέχεται και επιθυμεί να την αλλάξει.
Κοιτάζοντας τώρα το σύνολο της διαδρομής του, μπορούμε να διακρίνουμε εκείνο το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που έκανε τον Κλάδο να ξεχωρίζει σε κάθε περίοδο της ζωής του. Αυτό που τον ανέδειξε από τα νεανικά του χρόνια σε μορφή τής αντίστασης στην Κρήτη και, αργότερα, την περίοδο των διωγμών και των αγώνων για δημοκρατική ομαλότητα στα σκληρά χρόνια της μετεμφυλιακής περιόδου, ήταν ότι σε διαφορετικές συνθήκες, με την παρουσία του, τη δράση του, την προσφορά του αναδεικνυόταν σε ακρογωνιαίο λίθο του συλλογικού οικοδομήματος, της συλλογικής προσπάθειας. Χωρίς να επιδιώκει τη διάκριση, σαν μια φυσιολογική διαδικασία. Ο άνθρωπος που άφησε ανεξίτηλο το ίχνος του στις περιόδους της παράνομης και ημιπαράνομης δράσης, της ένοπλης αντίστασης κατά των κατακτητών και της άμυνας κατά των διώξεων που ξέσπασαν μετά τη λειψή απελευθέρωση, αναδείχθηκε εξίσου κατάλληλος για πρωταγωνιστικούς ρόλους και στις νέες, μετεμφυλιακές συνθήκες, επιβεβαιώνοντας την ικανότητά του να πρωταγωνιστεί σε πολύ διαφορετικές συνθήκες με μια απλότητα χαρακτηριστική στη γενιά αυτή των αγωνιστών.
Δεν είναι κάτι αυτονόητο αυτό. Υπάρχουν δεκάδες παραδείγματα ανθρώπων που μεγαλούργησαν στην αντίσταση, που έδωσαν σκληρές μάχες επιβίωσης στον εμφύλιο, αλλά δεν είχαν ή δεν έδειξαν αυτή την ικανότητα ανταπόκρισης στις νέες συνθήκες. Ο Κλάδος άφησε το ίχνος του και στη νέα περίοδο, σαν στέλεχος της ΕΔΑ, στον ίδιο τόπο όπου μιλούσαν ακόμα για την αντιστασιακή διαδρομή του, με την ίδια πίστη στην αγωνιστική συλλογική δράση και την ίδια διάθεση ένταξης τού ξεχωριστού ρόλου του στη συλλογικότητα.
Εμείς οι νεότεροι (με τη συμβατική έννοια του όρου, γιατί τείνουμε πια προς γεροντότεροι) τον γνωρίσαμε στο ΚΚΕ Εσωτερικού, φορτωμένο με την ήδη μεγάλη ιστορία του. Όχι, όμως, σαν έναν άνθρωπο που του αξίζει δόξα και τιμή για το παρελθόν του μόνο. Ο Κλάδος είχε ήδη όλα τα στοιχεία για να αναδειχθεί σε σύγχρονο θρύλο, καθώς στο προσκλητήριο των μεταπολιτευτικών συνθηκών είχε πει και πάλι «παρών», αναλαμβάνοντας με ξεχωριστή επιτυχία ευθύνες στην τοπική αυτοδιοίκηση.
Η αυτοδιοικητική περίοδός του αποδείκνυε για μία ακόμη φορά ότι είχε μια μάλλον έμφυτη ικανότητα να δίνει τον καλύτερο εαυτό του στις πιο διαφορετικές συνθήκες, με τις πιο διαφορετικές απαιτήσεις. Ένας άνθρωπος της αντίστασης, ένα κομματικό στέλεχος εξελισσόταν σε πρωτοποριακό, υποδειγματικό αιρετό στέλεχος της αυτοδιοίκησης. Στις μέρες του ο δήμος Ανωγείων έγινε υπόδειγμα σύγχρονης αυτοδιοικητικής μονάδας. Και έκανε όλους εμάς τους κομμουνιστές της ανανέωσης, με τις ελάχιστες δυνάμεις της στην τοπική αυτοδιοίκηση, να προβάλλουμε σαν υπόδειγμα της διαφορετικής αντίληψής μας τη δουλειά στο δήμο Ανωγείων, μαζί με δύο τρεις ακόμα δήμους σ’ όλη τη χώρα.
Ήταν μια μικρογραφία ενός μεγάλου σχεδίου, που εννοούσε την αυτοδιοίκηση όχι μόνο σαν μια κοντινή στον πολίτη διοικητική βαθμίδα, αλλά και σαν μια νέου τύπου πολιτισμική βαθμίδα, που παράγει πολιτισμικό αποτέλεσμα, όχι μόνο πολιτικό ή κοινωνικό. Και παρότι έχουν περάσει δεκαετίες από τότε, δεν φαίνεται να υπήρξαν νεότερα παραδείγματα εφαρμογής ανάλογων αντιλήψεων, που να καθιστούν εκείνο το παράδειγμα ιστορικό παρελθόν.
Είναι αλήθεια ότι σ’ όλες αυτές τις περιόδους στις οποίες βιαστικά αναφερθήκαμε, τα ίχνη που έμειναν και που θεωρούμε ότι αξίζει σήμερα να μνημονεύουμε, δεν ήταν πατημασιές ενός ανθρώπου, αλλά μιας ολόκληρης γενιάς αγωνιστών. Ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να αποδώσει στην τύχη ή σε υπερβατικές δυνάμεις το γεγονός ότι μέσα από τόσο διαφορετικές συνθήκες μπορούμε σήμερα να διακρίνουμε τόσο καθαρά μια γραμμή που τις διαπερνά όλες, μια προσωπική διαδρομή που τα ίχνη της δεν γίνεται να χαθούν όσο ο εντοπισμός τους θα μας βοηθάει να καταλάβουμε πώς οι απλοί, καθημερινοί άνθρωποι μπορούν να μετατρέπονται σε διακεκριμένους, και μάλιστα χωρίς να το επιδιώκουν.
Χ. Γεωργούλας 
Άι- Στράτης, 1951. Όρθιοι από αριστερά: Μανούσος Μανουράς, Σμαηλομανώλης, Σμπωκογιάννης,
Δόξα Σμπώκου (επισκ.), Όλγα Σμπώκου (επισκ.), Μανώλης Πατραμάνης.
Κάτω από αριστερά: Λευτέρης Κουβίδης, Γιώργος Κλάδος