Πώς αποτιμάται η κυβερνητική πολιτική; Ποιος είναι ο ρόλος του κινήματος; Πώς διαμορφώνεται ο πολιτικός χάρτης; Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα που μας απασχόλησαν την περασμένη βδομάδα και στα οποία αναζητάμε απαντήσεις μέσα από μια συζήτηση με τον πανεπιστημιακό Στέφανο Δημητρίου. 
Τη συνέντευξη πήρε η Ιωάννα Δρόσου
Εδώ και πολύ καιρό είχε ξεκινήσει μία συζήτηση για την κατάρρευση του πολιτικού συστήματος. Η αλλαγή που επέφεραν οι εκλογές, πώς επηρέασε το πολιτικό σύστημα; Κατ’ αρχάς πρέπει να πω ότι το πολιτικό σύστημα είναι ασαφής έννοια, που περιγράφει τον τρόπο οργάνωσης και κατανομής της πολιτικής εξουσίας και την κατανομή της πολιτικής ισχύος ακόμη και σε μη θεσμικά κέντρα εξουσίας, όπως είναι τα μεγάλα ΜΜΕ. Ως εκ τούτου, θα ήταν λάθος να πιστεύουμε ότι, επειδή είμαστε κυβέρνηση, έχουμε και την εξουσία. Την εξουσία εξακολουθεί να την έχει και να την κατανέμει το πολιτικό σύστημα. Μέσα από την εξασθένηση της αυτονομίας της πολιτικής και τη γιγάντωση των πελατειακών εξαρτήσεων μεταξύ επιχειρηματιών-ιδιοκτητών ΜΜΕ, τραπεζιτών και μνημονιακών κυβερνήσεων, οδηγηθήκαμε στην κρίση των αντιπροσωπευτικών θεσμών και στο μαρασμό της πολιτικής συμμετοχής. Η κρίση του πολιτικού συστήματος είναι κρίση της ίδιας της δημοκρατίας και της θεμελιώδους κανονιστικής αρχής της, η οποία δεν πρέπει να λογίζεται ως απλή νομιμοποιητική αρχή της αντιπροσώπευσης: είναι η περιστολή της αρχής της λαϊκής κυριαρχίας. Η κοινωνική εξαθλίωση οδήγησε στην πολιτική υποαντιπροσώπευση.
Η μάχη που δίνει ο ΣΥΡΙΖΑ
Οι πολίτες είχαν γυρίσει την πλάτη στην πολιτική. Όμως, όπου και να σταθούμε πια συναντάμε παρέες που συζητούν πολιτικά. Και αυτή είναι η μεγάλη τομή που προέκυψε από το εκλογικό αποτέλεσμα. Αυτό οφείλεται σε εμάς, όπως και στα τμήματα της κοινωνίας που μας εμπιστεύτηκαν, ακόμα και με επιφυλάξεις. Την προεκλογική περίοδο κατέρρευσε η οργανωμένη προσπάθεια κινδυνολογικής-τρομοκρατικής χειραγώγησης και βιασμού της λαϊκής βούλησης και του πολιτικού-εκλογικού σώματος. Ταυτοχρόνως, επαναπολιτικοποιήθηκε μεγάλη μερίδα της κοινωνίας. Πλέον, ο πολιτικός λόγος εκφωνείται από πολίτες και όχι μόνο από επαγγελματίες πολιτικούς και τηλεοπτικούς κατηχητές.
Την ίδια ώρα, θα μπορούσαμε να πούμε ότι επανήλθε η πολιτική συζήτηση στην Ευρώπη; Οι προηγούμενες κυβερνήσεις στην ουσία δεν άσκησαν πολιτική διεκδίκησης, διαπραγμάτευσης, ελιγμών, επωφελών συμβιβασμών και οριοθέτησης της γραμμής πίσω από την οποία δεν υπάρχει υποχώρηση. Η άνευ ετέρου αποδοχή των μνημονιακών επιταγών δεν είναι πολιτική. Είναι υπαλληλικού τύπου κυβερνητική διεκπεραίωση. Η πολιτική ενέχει εγγενή διακινδύνευση. Από αυτή τη διακινδύνευση προκύπτουν τα κατακτώμενα δικαιώματα. Η απλή διεκπεραίωση όμως του μνημονίου υπήρξε αναπόδραστη, παντελής καταστροφή. Αυτό που συμβαίνει στην Ευρώπη, με την αξιοπρεπή διαπραγμάτευση, είναι, στην ουσία, η επιστροφή της πολιτικής. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ο πολιτικός φορέας που εκφράζει στην Ευρώπη το αξιακό τρίπτυχο της Γαλλικής Επανάστασης και υπηρετεί την αρχή της ισότητας, της αλληλεγγύης, αλλά και του αμοιβαίου σεβασμού των χωρών και των λαών τους.
Αυτό που ζούμε, στην Ευρώπη, τα τελευταία χρόνια, είναι αντιμεταρρύθμιση. Πρόκειται για παλινόρθωση του «Παλαιού Καθεστώτος», του ancienne regime, καθώς τα εργασιακά, κοινωνικά δικαιώματα καταργούνται και αντικαθίστανται από προνόμια, που βαθμηδόν συρρικνώνουν και το ουσιαστικό περιεχόμενο των πολιτικών δικαιωμάτων. Ως προς αυτά, είμαστε πίσω από το όριο των αξιών του νεωτερικού πολιτισμού, που χάραξε η Γαλλική Επανάσταση. Υπέρβαση αυτού του ορίου είναι η κατάργηση των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας, που επιτρέπει στους εργοδότες να νοικιάζουν εργαζόμενους· δηλαδή, άνθρωποι να νοικιάζουν ανθρώπους. Ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός επιτίθεται σε όλες τις μορφές της δημοκρατίας. Αυτή είναι η αντεπανάσταση του κεφαλαίου, το οποίο παίρνει πίσω, στο πολλαπλάσιο, ό,τι αναγκάστηκε να παραχωρήσει για το κοινωνικό κράτους και τα δικαιώματα που αυτό εγγυόταν. Αυτή είναι η μάχη που δίνει ο ΣΥΡΙΖΑ για την ανασύσταση του κοινωνικού κράτους. Αυτή είναι βαθιά ριζοσπαστική και αντικαπιταλιστική θέση.
Η κατάρρευση του κοινωνικού κράτους είναι αποτέλεσμα ταξικής πολιτικής. Η αναθεμελίωσή του προϋποθέτει την άσκηση της αντίστροφης ταξικής πολιτικής, δηλαδή της πολιτικής που μεροληπτεί υπέρ των αδυνάτων που επλήγησαν βαναύσως από την κρίση, ώστε με τους πόρους του κοινωνικού κράτους να χρηματοδοτηθούν οι δανειστές και η παρασιτική, συστημική, αντιπαραγωγική επιχειρηματικότητα. Αυτός είναι ο νέος μαυραγοριτισμός που ευδοκίμησε εντός των θυλάκων της διαφθοράς και της διαπλοκής τραπεζιτών, ιδιοκτητών ΜΜΕ και των κυβερνητικών τους πατρώνων. Έτσι συγκροτήθηκε τον πυρήνα του θνήσκοντος πολιτικού συστήματος.
Ο ρόλος της κεντροαριστεράς
Από τις τοποθετήσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης, κυρίως της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ, βλέπουμε ότι αποτελεί είδηση το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ τηρεί τις προεκλογικές του δεσμεύσεις. Γιατί τόση έκπληξη; Το πολιτικό σύστημα σαφέστατα απειλείται σήμερα από τον ΣΥΡΙΖΑ. Επιδιώκει ή την κατάρρευση της κυβέρνησης ή την αφομοίωση του ΣΥΡΙΖΑ μέσω της σταδιακής του προσέγγισης. Επιδιώκει, ταυτόχρονα, να ανασυγκροτήσει το χώρο της λεγόμενης κεντροαριστεράς. Ωστόσο, σήμερα, δεν υπάρχει πλέον, πουθενά στην Ευρώπη, αριστερή σοσιαλδημοκρατία. Υπάρχει νεοφιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία. Αρκεί να θυμηθούμε ότι ο Σρέντερ είναι αυτός που επέφερε καίριο πλήγμα στο κοινωνικό κράτος. Η λεγόμενη κεντροαριστερά, που στην ουσία είναι κεντροδεξιά, θα ορίζεται ως τέτοια σε σχέση με την άκρα δεξιά του Σαμαρά. Θα αποτελέσει μηχανισμό ανασυγκρότησης της ίδιας της Δεξιάς. Βλέπουμε, λοιπόν, ότι το ΠΑΣΟΚ προσπαθεί γελοιωδώς να διαφοροποιηθεί από τον Σαμαρά, ενώ ήταν το υποζύγιό του. Τώρα, ενισχυόμενο από ανέστιους, περιπλανώμενος κεντροαριστερούς ελευθέρας βοσκής, που αμφιταλαντεύονται ανάμεσα σε αυτό και το «Ποτάμι», επενδύει το βραχύβιο μέλλον του στο ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα διαψεύσει τις προσδοκίες. Είναι προφανής η σκοπιμότητα του αρχηγού του ΠΑΣΟΚ: να ισχυριστεί ότι τελικά δεν υπήρχε άλλος δρόμος και άλλη επιλογή από τη δική τους. Το ότι αυτός είναι ο στόχος τους δείχνει την απόγνωσή τους. Πλέον έχει παραλύσει η βούλησή τους. Η τελευταία αποσκοπεί απλώς στη διάσωσή τους ως πολιτικών παραγόντων, που αδυνατούν να αποσυρθούν μετά την επονείδιστη ήττα, για την οποία ευθύνεται η πολιτική τους. Η λεγόμενη κεντροαριστερά λειτουργεί ως κέντρο σχολιασμού του ΣΥΡΙΖΑ. Λειτουργεί σαν κομματικό-ιδεολογικό ΙΕΚ, που χορηγεί πιστοποιητικά «υπεύθυνης, πραγματιστικής πολιτικής» - εγκεκριμένα από επιχειρηματικούς ομίλους ΜΜΕ – και μέμφεται τον ΣΥΡΙΖΑ, επειδή δεν μαθαίνει το μάθημά του. Ωστόσο, είναι περίεργο: επαίρονται ότι είναι «τεχνικοί της εξουσίας», αλλά αδυνατούν να αποκαταστήσουν τη βλάβη που υπέστη ο πολιτικός τους χώρος. Κάνουν απλώς μερεμέτια. Από την άλλη, εμείς πρέπει να επιμείνουμε στις κύριες προγραμματικές μας εξαγγελίες. Ο κόσμος που μας εμπιστεύτηκε περιμένει να δει αν θα είμαστε συνεπείς. Ταυτόχρονα, όσοι δεν μας εμπιστεύτηκαν, όταν δουν ότι αντέχουμε, θα διευρύνουν την κοινωνική συμμαχία, που μας στηρίζει.
Θα υποστούμε πολιτικό πόλεμο
Με αυτά τα δεδομένα, τι κινήσεις πρέπει να γίνουν για να διευρυνθεί η κοινωνική συμμαχία; Δεν πρέπει να εφησυχάσουμε. Θα υποστούμε πολιτικό πόλεμο από το καταρρέον πολιτικό σύστημα. Εάν κάποιος μπει στον κόπο να κοιτάξει το βιβλίο του Γεωργαλά «Η Προπαγάνδα» και το συσχετίσει με συγκεκριμένους τηλεοπτικούς κατηχητές και τελάληδες θα εντοπίσει ενδιαφέρουσες ομοιότητες. Δεν σημαίνει ότι το ακολουθούν. Σημαίνει ότι το πολιτικό σύστημα χρησιμοποιεί τα ΜΜΕ ως μέσα πολιτικού πολέμου. Συνεπώς, δεν πρέπει να εφησυχάζουμε μακαρίως, παρασυρόμενοι από την αποδοχή της κυβέρνησης. Θα πρέπει να διασφαλίσουμε την αυτονομία του κόμματος από την κυβέρνηση. Δεν θα πω, σχετικά με αυτό, τίποτε παραπάνω από ό, τι έγραψαν στα άρθρα τους ο Σταύρος Κωνσταντακόπουλος και ο Χριστόφορος Βερναρδάκης, στην «Αυγή» και την «Εποχή» της προηγούμενης Κυριακής, αντιστοίχως. Επίσης, πρέπει να συγκροτηθούν δημοκρατικές-λαϊκές επιτροπές στήριξης της κυβέρνησης. Αυτές θα δώσουν τη δυνατότητα, ώστε μέλη της κυβέρνησης να βρεθούν σε δημόσιους χώρους και να περιγράψουν την πολιτική που θα ασκήσουν και να λογοδοτήσουν για τα μέχρι τώρα πεπραγμένα. Αυτό δεν έχει ξανασυμβεί. Και αυτό μπορεί να ζωντανέψει την πρωτογενή εξουσία των πολιτών, ενώ, ταυτόχρονα, θα επαναβεβαιώνεται η αξία της λαϊκής κυριαρχίας. Μειώνοντας, λοιπόν, την πολιτική υποαντιπροσώπευση, θα αναπτυχθεί ένα κίνημα πολιτικής συμμετοχής, συμφυές προς την ιδέα του δημοκρατικού-συνταγματικού πατριωτισμού και της νέας δημοκρατικής λαϊκότητας, όπως έγραψε ο Ν. Φίλης, την προηγούμενη Κυριακή, στην «Αυγή». Αυτή θα είναι η ουσιαστική μας δύναμη στην αναμέτρηση με το πολιτικό σύστημα, ώστε να διαψευστούν τα θρυλούμενα περί αριστερής παρένθεσης ή ενδεχόμενης αφομοίωσης του ΣΥΡΙΖΑ.
Ταυτόχρονα, είδαμε τον Α. Σαμαρά να μεταβαίνει στις Βρυξέλλες και να ακυρώνει όποια προσπάθεια διαπραγμάτευσης γίνεται, υπερασπιζόμενος την αποτυχημένη πολιτική της λιτότητας και αγνοώντας τη λαϊκή βούληση... Με αφορμή την απεργία πείνας του Ν. Ρωμανού, είχα γράψει, στην «Αυγή της Κυριακής», ότι ο Σαμαράς κυβέρνησε κακοποιώντας το πολίτευμα. Το άρθρο αυτό είχε τον εξής τίτλο: «Όταν είσαι τόσο λίγος, μπορείς να γίνεις και ελάχιστος». Ο Α. Σαμαράς επιβεβαιώνει αυτό τον τίτλο. Αποδείχθηκε ελάχιστος και επικίνδυνος. Έπληξε το πολίτευμα και ήταν ιταμή και αναξιοπρεπής η στάση του μετά τις εκλογές.
Το ΚΚΕ, από την άλλη, ασκεί δριμύτατη κριτική και απαξιώνει την όποια προσπάθεια. Γιατί πιστεύεις ότι κρατά αυτή τη στάση; Να θυμηθούμε ότι, το βράδυ των εκλογών, ακούστηκαν και αντάρτικα τραγούδια. Ας προσέξουμε, τώρα, ότι ήταν η πρώτη φορά, μετά το 1944, που τα τραγούδια αυτά ακούστηκαν ως τραγούδια της νίκης και όχι της ήττας. Ελπίζω ότι πολλά μέλη του ΚΚΕ χάρηκαν για αυτή τη νίκη. Μπορούμε πάντα να ελπίζουμε στους ανθρώπους του ΚΚΕ, που, χωρίς να εγκαταλείψουν την κριτική, ίσως αποφασίσουν να μας στηρίξουν, επειδή βλέπουν ποιους έχουμε απέναντί μας
Το κίνημα θα μειώσει την πολιτική υποαντιπροσώπευση
Είδαμε την περασμένη Τετάρτη οι πλατείες της χώρας, αλλά και πολλών ευρωπαϊκών χωρών να γεμίζουν από κόσμο που στηρίζει την κυβερνητική πολιτική. Αυτή είναι μια εμπειρία πρωτόγνωρη. Γιατί πιστεύεις ότι συμβαίνει; Οι πολίτες μάς εμπιστεύονται, επειδή μπορούμε να διασφαλίσουμε περαιτέρω την προσφάτως ανακτηθείσα πολιτική τους αξιοπρέπεια. Δηλώνουν τη στήριξή τους, γιατί επαναφέραμε την πολιτική, γιατί μπορέσαμε να πούμε «όχι». Ταυτόχρονα, οι Ευρωπαίοι αναγνωρίζουν αυτή την πολιτική και είτε τη σέβονται, όπως κάνει το Ποδέμος, είτε την προσμένουν, όπως βλέπουμε στην Ιρλανδία, είτε τη φοβούνται. Όλοι, όμως, την αναγνωρίζουν ως πολιτική τακτική με στρατηγικό στόχο την ανάσχεση της ανθρωπιστικής κρίσης, την κοινωνική ανόρθωση και την παραγωγική ανασυγκρότηση. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις δεν ασκούσαν πολιτική. Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η πλέον φιλοευρωπαϊκή δύναμη, αλλά υπέρ μιας Ευρώπης αλληλέγγυας, εδραζόμενης στην αρχή του αμοιβαίου σεβασμού των λαών, η οποία δεν θα προτάσσει τον ανταγωνισμό σε βάρος των κοινωνικών δικαιωμάτων, διευρύνοντας τις ήδη βαθιές και ανθρωποβόρες ανισότητες.
Ποιος είναι ο ρόλος που αντιστοιχεί στο κίνημα για την εξασφάλιση όσων είπες; Πρωταγωνιστικός. Και δεν το λέω μόνο για λόγους αρχής, αλλά και γιατί το κίνημα είναι ο φορέας, ο εκφραστής ενός νέου ριζοσπαστικού, δημοκρατικού φρονήματος. Με
βάση τη διάσταση ανάμεσα στη δημοκρατία και την αντιπροσώπευση, το κίνημα θα μειώσει την πολιτική υποαντιπροσώπευση, στην Ευρώπη, και θα δείξει ότι ο κυρίαρχος λαός μπορεί, σε δεδομένες συνθήκες, να έχει ψυχή και σάρκα, να μην είναι μόνο αφηρημένη δικαιοπολιτική έννοια και – το κυριότερο – να έχει φωνή· εκείνη τη φωνή που βγαίνει από τα σπλάχνα της ιστορίας, που ακούστηκε στη Γαλλική Επανάσταση, που υψώθηκε στην Ελληνική Επανάσταση, αντήχησε στην επανάσταση του 1848 και έγινε σάλπισμα με την Παρισινή Κομμούνα. Έτσι σαρκώθηκε, μέσα στην ιστορία, η αρχή του δημοκρατικού αυτοκαθορισμού του λαού ως πυρήνα της λαϊκής κυριαρχίας, δηλαδή της κανονιστικής αρχής της δημοκρατίας.
* Ο Στέφανος Δημητρίου είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στη Φιλοσοφική Σχολή του πανεπιστημίου Ιωαννίνων.