Επιμέλεια: Άξελ – Σωτήρης Βαλντέν, εκδόσεις ΘΕΜΕΛΙΟ
Παίρνοντας στα χέρια το βιβλίο με τίτλο «Η ανθρωπιστική βοήθεια στην κατοχική Ελλάδα», για να βρω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα να το αναδημοσιεύσουμε, νόμισα ότι θα ήταν μια εύκολη υπόθεση. Δεν ήταν! Το έργο της Σουηδικής Αποστολής του Ερυθρού Σταυρού την περίοδο 1942 – 1945 ήταν τεράστιας σημασίας, γιατί συνέβαλε να μην κυριαρχήσουν συνεχείς συνθήκες λιμού στην Ελλάδα. Όπως σημειώνεται στον πρόλογο «Οργανώθηκε ύστερα από τον φοβερό χειμώνα της πείνας 1941 – 1942, που στοίχισε δεκάδες χιλιάδες ζωές και συγκλόνισε την παγκόσμια κοινή ��νώμη, υποχρεώνοντας τελικά τους Συμμάχους να άρουν τον ναυτικό αποκλεισμό και τις δυνάμεις του Άξονα να επιτρέψουν την τροφοδοσία της χώρας από τους Συμμάχους υπό διεθνή επίβλεψη». Μας δίνει, ταυτόχρονα, πλήθος στοιχείων για τη ζωή τότε, την Κυβέρνηση των Κουϊσλιγκ, τις δυνάμεις κατοχής και ειδικά την πολιτική αντιποίνων που μεγέθυναν τα προβλήματα επισιτισμού, το κίνημα των ανταρτών, τους όρους προώθησης της βοήθειας, για το πώς ζούσε και συμπεριφερόταν ο πληθυσμός και πολλά άλλα ακόμη, λεπτομέρειες ζωής, ιδίως.
Χρήσιμο βιβλίο όχι μόνο για τον ιστορικό και κάθε είδους μελετητή της περιόδου, αλλά και για κάθε πολίτη που θέλει να έχει μια εικόνα για την τραγικά κρίσιμη εκείνη περίοδο. Αυτή την, επιστημονικά άρτια, εργασία την οφείλουμε στον σύντροφο και φίλο από τα παλιά, τον Ρήγα, Άξελ – Σωτήρη Βαλντέν που τώρα μαθαίνουμε ότι μέλος της Αποστολής ήταν και ο πατέρας του, Gottfrid Wallden, που, έζησε εδώ όλο το υπόλοιπο της ζωής του. Για άλλη μια φορά το «Θεμέλιο» συνεισφέρει με την εκδοτική του δουλειά στη βαθύτερη κατάκτηση των πραγμάτων… Το απόσπασμα, τελικά, που επιλέξαμε είναι από το Υπόμνημα του Emil Sandrstrom στον υπουργό Εξωτερικών της Σουηδίας, 7.12.1943, όπου επιχειρηματολογεί με στοιχεία και απεγνωσμένα για περισσότερη βοήθεια στην κατεχόμενη Ελλάδα.
«Οι δυσκολίες που επαπειλούνται στον επισιτισμό θα πλήξουν τον ελληνικό λαό, που βρίσκεται σε μια κατάσταση πνευματικής και φυσικής κόπωσης. Οι πόλεμοι που διεξάγονται δεν παράλειψαν να θέσουν τη σφραγίδα τους στον λαό. Οι εκστρατείες στη βόρειο Ελλάδα και την Αλβανία συνεπάγονταν, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διεξήχθησαν – βαθύς χειμώνας με κρύο και χιόνι σε ένα δύσκολο ορεινό έδαφος χωρίς τον ανάλογο για τις συνθήκες εξοπλισμό – μια τεράστια ανάλωση δυνάμεων. Μεγάλος αριθμός κρυοπαγημάτων δημιούργησε ανάπηρους σε μεγάλη έκταση, ενώ υποστηρίζεται ότι και ένα μεγάλο ποσοστό (έως 50%) όσων επέστρεψαν πάσχουν τώρα από φυματίωση. Προστίθεται και η επίπτωση στο ηθικό από τον τρόπο που έληξε ο πόλεμος (...). Αυτή καθαυτή προκαλεί δυσκολίες στον άμαχο πληθυσμό. Και οι δυσκολίες αυξάνονται από ορισμένες συνθήκες που δημιουργήθηκαν σε ειδικές περιστάσεις, και που συνεπάγονται για τον πληθυσμό ιδιαίτερα της πρωτεύουσας ελλείψεις πραγμάτων που είχαν συνηθίσει να θεωρούν απαραίτητα.
Αναπόφευκτη και υποχρεωτική η βοήθειαΌπως προκύπτει από τα στοιχεία που δόθηκαν σχετικά με τη φετινή σοδειά, υπάρχει, σε σχέση με πέρυσι, ένα έλλειμμα στην πρόσβαση της Ελλάδας σε τρόφιμα (...). Εκτιμάται σε τουλάχιστον 120.000 – 140.000 τόνους. Η ελληνική κυβέρνηση στερείται κάθε δυνατότητας να αναπληρώσει αυτό το έλλειμμα, και ούτε και οι Γερμανοί φαίνεται ότι μπορούν να το καλύψουν, λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες στις μεταφορές. Η μόνη δυνατότητα που παραμένει ανοικτή είναι να συμπληρωθεί αυτή η έλλειψη στο πλαίσιο της δραστηριότητας βοήθειας. Αυτό είναι ξεκάθαρο και για τον ελληνικό λαό.
Κατά τη γνώμη μου, η Ελλάδα χρειάζεται αναπόφευκτα και υποχρεωτικά για τον επόμενο χρόνο μεγαλύτερη εισαγωγή τροφίμων υπό την αιγίδα της Επιτροπής για την Ελλάδα απ’ ό,τι έχει επιτραπεί μέχρι σήμερα.
Οι ανάγκες αυξάνονταιΧρειάζονται μεγαλύτερες ποσότητες τροφίμων για διανομή στους κατοίκους της πρωτεύουσας, τόσο για γενική διανομή όσο και για διανομή στα φτωχότερα στρώματα. Από την άποψη αυτή θεωρώ πως το πρόγραμμα διανομών κάθε μήνα πρέπει να περιλαμβάνει μία οκά αλεύρι σε κάθε συμμετέχοντα στη γενική διανομή. Γι΄ αυτό χρειάζονται 1.000 τόνοι τον μήνα. Οι μερίδες ψωμιού πρέπει να αυξηθούν, τουλάχιστον για τους μήνες του χειμώνα από 60 σε 70 δράμια ημερησίως. Η ανάγκη σε δημητριακά αυξάνεται έτσι κατά 850 τόνους μηνιαίως. Σύμφωνα με πρόταση που διατύπωσα χωριστά για ειδικά μέτρα προς όφελος του φτωχότερου πληθυσμού, πρέπει να διατεθεί σε 250.000 άτομα πρόσθετη μερίδα ψωμιού 40 δραμιών ημερησίως. Επιπλέον, πρέπει να διανέμεται στους φτωχούς κάθε δεύτερο μήνα μια οκά αλεύρι και μια οκά μπιζέλια και φασόλια (...)
Η Θεσσαλονίκη πρέπει να έχει ίση μεταχείριση με την πρωτεύουσα, στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό. Μια γενική αύξηση των μερίδων ψωμιού και μια γενική διανομή μιας οκάς αλευριού μηνιαίως απαιτεί περίπου 500 τόνους δημητριακά. Επιπλέον, στη Θεσσαλονίκη πρέπει να γίνει διανομή μιας οκάς μπιζελιών και φασολιών. Γι’ αυτό χρειάζονται έως 400 τόνοι. Για βοήθεια στους άπορους όπως και στην Αθήνα απαιτούνται περίπου 200 τόνοι δημητριακά και 40 τόνοι μπιζέλια ή φασόλια (...) Στην περίπτωση που απαιτηθεί να περικοπεί το πρόγραμμα, προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στη βοήθεια στους άπορους, και μετά να τεθεί το θέμα αύξησης των μερίδων ψωμιού.
Οι συνθήκες στις επαρχιακές πόλεις
Στην περίπτωση που η μερίδα ψωμιού στην πρωτεύουσα αυξηθεί κατά 10 δράμια και επιπλέον διανέμεται μηνιαίως μια οκά αλεύρι ανά άτομο, θα πρέπει στην επαρχία, με εξαίρεση τη Θεσσαλονίκη, σε κάθε περίπτωση στις μεγαλύτερες πόλεις, να υπάρξει μια αύξηση στις γενικές διανομές. Οι συνθήκες στις μεγάλες επαρχιακές πόλεις δεν διαφέρουν και τόσο απ΄ τις συνθήκες στην πρωτεύουσα και έχουν σημειωθεί συχνά ηχηρές διαμαρτυρίες για την προνομιούχο θέση που έχει η πρωτεύουσα. Η αύξηση που συνιστώ πρέπει να περιλάβει τουλάχιστον μισή οκά δημητριακά και μία οκά μπιζέλια/φασόλια μηνιαίως (...)
Στα προγράμματα για την επαρχία που υλοποιήθηκαν τον τελευταίο καιρό δεν έχουν περιληφθεί η Ήπειρος, τα Ιόνια νησιά και οι Κυκλάδες. Η κατάσταση σ’ αυτά τα μέρη μπορεί σαφώς να χαρακτηρισθεί ως λιμός και είναι απαραίτητη επειγόντως βοήθεια».