Οι συντελεστές της παράστασης «Under, κρυμμένες φωνές» μιλούν στην «Εποχή» για την παρέμβασή τους στο πρόβλημα της μετανάστευσης «Το ότι δεν υπάρχει κανένας αυτόνομος χώρος μέσα στην πολιτική τάξη του έθνους-κράτους για κάτι σαν τον καθαρό άνθρωπο καθαυτόν είναι εμφανές τουλάχιστον από το γεγονός ότι, ακόμη και στην καλύτερη των περιπτώσεων, η θέση του πρόσφυγα θεωρείται πάντα μια προσωρινή κατάσταση που πρέπει να οδηγήσει είτε στην πολιτογράφηση είτε στον επαναπατρισμό. Ένα μόνιμο καθεστώς «ανθρώπου καθαυτόν» είναι αδιανόητο για το δίκαιο του έθνους-κράτους.» Τζόρτζιο Αγκάμπεν (μτφρ. Άκης Γαβριηλίδης).
Η παράσταση «Under, κρυμμένες φωνές» ζητά να αναδείξει αυτό ακριβώς για το οποίο μιλά ο Αγκάμπεν, την ανάγκη για το μόνιμο καθεστώς του ανθρώπου καθ’ αυτόν. Γι’ αυτό είναι μια παράσταση δυνατή και απαραίτητη. Μιλάμε με τον σκηνοθέτη Νίκο Διαμαντή και τον ηθοποιό Χρήστο Σκούρτα για όσα έμαθαν από τους μετανάστες και τα κοινωνούν μέσα από τη δημιουργία τους, κάθε Πέμπτη βράδυ στις 9.30, στο κοινό.
Παρακολουθώντας το Under, έχουμε την αίσθηση ότι η πραγματικότητα και η καλλιτεχνική αποτύπωσή της χάνουν τα όριά τους. Ο θεατής νιώθει μέρος ενός κύματος ανθρώπων που υποφέρουν και δεν μπορεί παρά να συν-παθήσει και να οργιστεί. Είναι η πρώτη φορά νομίζω που κάνετε ένα τόσο ξεκάθαρα καταγγελτικό θέατρο. Γιατί αποφασίσατε αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή να παρέμβετε στο ζήτημα της μετανάστευσης;
Νίκος Διαμαντής: Είναι ένα από τα πλέον σύνθετα ζητήματα της εποχής μας. Σαν Σημείο αισθανόμαστε πάντα την ανάγκη να παρεμβαίνουμε χωρίς να φοβόμαστε το όποιο κόστος. Είμαστε ενεργοί πολίτες και καλλιτέχνες με αυτόνομη φωνή, δυναμικοί και θέλουμε να δημιουργούμε πάντα αφορμές αλληλεγγύης, πλατφόρμες, συζητήσεις. Το θέμα των μεταναστών, των ανθρώπων που μετακινούνται αναζητώντας ένα μέλλον, είναι η σύγχρονη τραγωδία της εποχής μας. Άνθρωποι χάνουν την ανθρώπινη υπόστασή τους, απανθρωπίζονται και δυστυχώς ο κόσμος, η ανθρωπότητα δεν μπορεί να βρει λύση. Παρακολουθούμε αμέτοχοι μια σφαγή. Η Ελλάδα είναι ένα μικρό μέρος αυτού του προβλήματος και δυστυχώς χωρίς οργανωμένη συνολική αντιμετώπιση δεν θα υπάρξει λύση, μόνο θύματα.
Εξηγήστε μας τον τρόπο που δουλέψατε μέχρι να φτάσετε στο τελικό αποτέλεσμα.
Ν.Δ.: Δουλέψαμε όλοι μαζί, όλοι οι ηθοποιοί, και άλλοι όπως η Σοφία Αθανασοπούλου και η Κλειώ Σοφιανοπούλου, μαζί με τον Χρήστο Σκούρτα, τον Μικέ Γλύκα, την Ελενα Αρβανίτη, τον Αράς Χαμεντιάν, τον Σταύρο Γιαννακόπουλο και την Ιωάννα Μακρή, αρχικά στη συλλογή πληροφοριών, νόμων και θεσμών, ήρθαμε σε επαφή με δικηγόρους, με μελετητές, ανθρώπους που γνωρίζουν το θέμα σε βάθος. Παράλληλα, ήρθαμε σε επαφή με οργανώσεις όπως οι Γιατροί του Κόσμου, το Ανοιχτό Στέκι Μεταναστών αλλά και άλλους πολλούς, οι οποίοι με ανοιχτές αγκαλιές δέχτηκαν να μας μιλήσουν για το θέμα. Γνωρίσαμε τον Παπά -Στρατή ένα ιερωμένο, ο οποίος με μισό πνευμόνι τρέχει σε όλη την Μυτιλήνη και βοηθάει. Το πιο συγκλονιστικό, όμως, απ’ όλα είναι όταν γνωρίσαμε τους ίδιους τους ανθρώπους και δέχτηκαν σιγά σιγά να ανοιχτούν και να μας μιλήσουν, να μας πουν ιστορίες ζωής. Ξέρετε είναι πολύ δύσκολο να ζητάς από έναν άνθρωπο να σου πει στην πραγματικότητα πως έχασε τη ανθρώπινη ζωή του, να πει αλήθειες. Όλοι στην αρχή έλεγαν ιστορίες εξωραϊσμένες, υπάρχει φόβος, υπάρχει έντονη η ανάγκη να βρουν ταυτότητα. Σιγά σιγά μας μίλησαν και μας αποκάλυψαν δύναμη, τεράστια δύναμη ζωής. Μας αποκάλυψαν αυτό που πιστεύαμε όταν ξεκινούσαμε να φτιάχνουμε το Under, ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι γενναίοι και ότι εμείς έχουμε πολλά να μάθουμε από τη δύναμη τους.
Επιλέγετε να δείξετε μερικές πολύ συγκεκριμένες στιγμές από τη ζωή των μεταναστών, στιγμές πανικού, εξευτελισμού της ανθρώπινης υπόστασής τους, διαγραφής της προσωπικότητάς τους και έμμεσα -και άμεσα- αποτυπώνετε την αντιμετώπισή τους από την ελληνική κοινωνία. Με ποιο κριτήριο επιλέξατε μέσα από τον όγκο του υλικού αυτά τα σημεία. Πώς παρενέβησαν σ’ αυτό το υλικό οι συγγραφείς;
Ν.Δ.: Επιλέξαμε να φτιάξουμε μια παράσταση ευθύβολη, η οποία θα θίγει και θα προκαλεί συζητήσεις. Φτιάξαμε μια δραματουργία που έχει τη μορφή ενός ταξιδιού ζωής. Επιλέξαμε να δείξουμε αυτά που κρύβουμε κάτω από το χαλί. Τα σκουπίδια μας. Θέλουμε να έρθουν όλες οι οργανώσεις κοντά μας, να μιλήσουν και να αποκαλύψουν τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους τέσσερεις συγγραφείς, τον Χρήστο Αγγελάκο, την Ναταλία Κατσού, την Βασιλική Πέτσα και τον Χρήστο Χρυσόπουλο, που ταχύτατα ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του θεάτρου Σημείο και μας έδωσαν κείμενα που αφορούν τον τρόπο που εμείς βλέπουμε τους ανθρώπους αυτούς, τη ματιά μας. Κείμενα για μια καθαρίστρια, ένα Ρουμάνο παρκαδόρο, μια οικιακή βοηθό σε ανάπηρη, έναν έμπορο λαθρομεταναστών κ.λπ.
Η παράσταση ταξιδεύει σε γωνιές της πόλης. Ποιες αντιδράσεις βλέπετε στο κοινό;
Ν.Δ.: Με τη βοήθεια του δήμου της Αθήνας αλλά μελλοντικά και του Δήμου Καλλιθέας, με τη βοήθεια της περιφέρειας και της Ρένας Δούρου προσωπικά καθώς και με τη βοήθεια άλλων πολλών φορέων, όπως του Μορφωτικού Τμήματος της αμερικάνικης Πρεσβείας, η παράσταση παρουσιάζεται αυτή τη στιγμή σαν street-event σε επιλεγμένες περιοχές της Αθήνας και μελλοντικά σε πολλούς άλλους χώρους προκαλώντας συζητήσεις. Υπήρξαν σχολεία, μαθητές, παιδιά νέα που άκουσαν με μεγάλη προσοχή τις ιστορίες ζωής, πολλές από σχεδόν φίλους τους και συμμαθητές, μπαμπάδες και μαμάδες της διπλανής πόρτας. Ηταν συγκινητικό και πολύ ευχάριστο να βλέπεις μια κουρτίνα να τραβιέται από τα μάτια των παιδιών, να βλέπεις τη νέα γενιά να μιλά χωρίς αποκλεισμούς, με όραμα συναδέλφωσης και αλληλεγγύης. Υπήρξαν βέβαια και μεμονωμένες περιπτώσεις αντιδράσεων, άνθρωποι που φώναζαν εναντίον μας λέγοντας ότι οι μετανάστες πρέπει να γυρίσουν πίσω, ότι μας παίρνουν τις δουλειές κ.ά. Οι ηθοποιοί της παράστασης είναι ήρωες γιατί εκθέτουν το σώμα και την εργασία τους σε πολύ αντίξοες συνθήκες. Η παρέμβαση του θεάτρου Σημείο σε δημόσιους χώρους πάνω σε ένα τόσο καυτό και δύσκολο θέμα είναι γενναία, αποφασιστική και κρύβει πολύ κουράγιο από όλους μας.
Κύριε Σκούρτα, εκτός από ηθοποιός, είχατε και εμπειρία από τη συλλογή υλικού. Ήταν εύκολη η πρόσβαση στους μετανάστες; Ανοίγονταν; Μοιράζονταν τις εμπειρίες τους;
Χρήστος Σκούρτας: Μας βοήθησε πάρα πολύ το γεγονός ότι είχαμε κάποιες διασυνδέσεις οι οποίες μας άνοιξαν πόρτες για να προσεγγίσουμε αυτούς τους ανθρώπους. Σε ορισμένους φορείς ανοίγονταν με μεγάλη ευκολία και μας μίλαγαν με πολλές λεπτομέρειες ενώ άλλοτε, οι απαντήσεις ήταν μονολεκτικές και φαινόταν ότι δεν ήθελαν να μιλήσουν λόγω φόβου. Εντύπωση μου προξένησε αυτή η αντίφαση, δηλαδή ότι κάποιοι ανοίγονταν με λεπτομέρειες ενώ κάποιο άλλοι όχι.
Είναι τελικά η ελληνική κοινωνία μια κοινωνία αποκλεισμού; Πώς μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα; Οι προεκλογικές εξαγγελίες του ΣΥΡΙΖΑ μιλούν για ένα νέο μεταναστευτικό νόμο, θα θέλατε να σχολιάσετε ή να προσθέσετε σ’ αυτές;
Χ.Σ.: Ναι, η ελληνική κοινωνία είναι μια κοινωνία αποκλεισμού, το οποίο δεν φαίνεται μόνο στο θέμα των μεταναστών αλλά και σε άλλες ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όπως π.χ. ένα άτομο με αναπηρία, ομοφυλόφιλοι κ.λπ. Πιστεύω ότι είναι καθαρά θέμα παιδείας, γιατί δυστυχώς η διαφορετικότητα αντιμετωπίζεται με φόβο και με ρατσισμό.
Ν.Δ.: Όλα είναι θέμα παιδείας, ευγένειας και αρχών. Φοβόμαστε να αλλάξουμε, φοβόμαστε να μιλήσουμε την αλήθεια, μιλάμε τον προκατασκευασμένο λόγο ενός λάιφ στάιλ. Η αποδοχή της διαφορετικότητας, ο βαθύς ρατσισμός και ο κοινωνικός αποκλεισμός ξεριζώνονται αργά και μέσα από θεσμούς καθημερινούς, μέσα από παρεμβάσεις τόσο σε θεσμικό επίπεδο όσο και σε καθημερινές συμπεριφορές. Πολύ σημαντικό θεωρώ από την πλευρά της κυβέρνησης τη δημιουργία υπουργείου Μετανάστευσης και εύχομαι ολόψυχα καλή επιτυχία στην υπουργό Τασία Χριστοδουλοπούλου. Βέβαια, η ισότητα και ο βαθύς ουμανισμός, οι ίσες ευκαιρίες σε όλους, η βοήθεια σε αυτούς που έπεσαν, μεταφορικά πάντα μιλώντας, είναι τα πρώτα προτάγματα της αριστεράς που όλοι ονειρευόμαστε.
Μαρώ Τριανταφύλλου
maro33@otenet.gr