Ηλίας Ηλιού: διά­βη­κε την ι­στο­ρία, δη­μιουρ­γώ­ντας ι­στο­ρία

 



Ρεπορτάζ: Γεωρ­γία Δά­μα

Για πρώ­τη φο­ρά, η βου­λή τί­μη­σε τον δια­νοού­με­νο της Αρι­στε­ράς, τον Ηλία Ηλιού, 33 χρό­νια με­τά το θά­να­τό του. Το βρά­δυ της πε­ρα­σμέ­νης Τε­τάρ­της διορ­γα­νώ­θη­κε εκ­δή­λω­ση πα­ρου­σία­σης του βι­βλίου «Μνή­μη Ηλία Ηλιού» που έ­γρα­ψε ο Ηλίας Νι­κο­λα­κό­που­λος, κα­θη­γη­τής του Κα­πο­δι­στρια­κού πα­νε­πι­στη­μίου Αθη­νών (ΕΚ­ΠΑ) και α­πο­τε­λεί έκ­δο­ση του Ιδρύ­μα­τος της Βου­λής των Ελλή­νων. Ψη­λα­φί­ζο­ντας την προ­σω­πι­κό­τη­τα του Ηλία Ηλιού, στην κα­τά­με­στη αί­θου­σα, τέ­θη­καν και τα δια­χρο­νι­κά ε­ρω­τή­μα­τα που τον α­πα­σχο­λού­σαν ε­νώ τα­λα­νί­ζουν την Αρι­στε­ρά μέ­χρι τις μέ­ρες μας.

Το α­πο­τύ­πω­μα του Ηλιού



Ο Ηλίας Ηλιού ανάμεσα στους άλλους εξόριστους στη Μακρόνησο, καλοκαίρι 1949. Ιδιωτική συλλογή Μαρίας Ηλιού

Πα­ρό­ντες ή­ταν ο πρό­ε­δρος της Βου­λής Νί­κος Βού­τσης και δί­πλα του ο Μα­νώ­λης Γλέ­ζος. «Σε κε­ντρι­κή εκ­δή­λω­ση το 1975 ε­μείς φω­νά­ζα­με το σύν­θη­μα ε­νω­μέ­νη Αρι­στε­ρά. Με το ΚΚΕ μπρο­στά, μας α­πα­ντού­σαν οι σύ­ντρο­φοι...» πε­ριέ­γρα­φε ο πρό­ε­δρος της Βου­λής Νί­κος Βού­τσης, α­να­σύ­ρο­ντας α­πό τη μνή­μη του μο­να­δι­κές στιγ­μές, που έ­ζη­σε με τον Ηλία Ηλιού, τό­τε που «μου έ­δι­νε δύ­να­μη η προ­σω­πι­κή του α­ξιο­πρέ­πεια. Κυ­ρίως η κραυ­γή του Ηλία «θα σας τα­ρά­ξου­με στη νο­μι­μό­τη­τα»» ό­πως εί­πε, πε­ρι­γρά­φο­ντας το με­τεμ­φυ­λια­κό κλί­μα και πρό­σθε­σε ό­τι «το α­πο­τύ­πω­μα του Ηλιού υ­πήρ­ξε α­δρό, δια­κρι­τι­κό και βα­θιά αν­θρώ­πι­νο». Ο Νί­κος Βού­τσης α­να­φέρ­θη­κε, ε­πί­σης, στις ι­στο­ρι­κής ση­μα­σίας α­γο­ρεύ­σεις του Ηλ. Ηλιού στο κοι­νο­βού­λιο, α­να­δει­κνύο­ντας τα ζη­τή­μα­τα της οι­κο­νο­μι­κής α­να­συ­γκρό­τη­σης κα­θώς και της συ­νταγ­μα­τι­κής θω­ρά­κι­σης της χώ­ρας. Και περ­νώ­ντας στο σή­με­ρα, ε­πε­σή­μα­νε ό­τι «μέ­σα στην πρό­σφα­τη πα­ρα­τε­τα­μέ­νη κρί­ση στη χώ­ρα μας και τον χυ­λό των α­γο­ραίων πα­γκο­σμιο­ποιη­μέ­νων α­πό­ψεων της ε­πο­χής μας εί­ναι ση­μα­ντι­κό να νο­η­μα­το­δο­τη­θούν εκ νέ­ου οι α­ξίες, το έρ­γο και η στά­ση ζωής του».
Ο Μα­νώ­λης Γλέ­ζος κοι­τά­ζο­ντας γύ­ρω του, την αί­θου­σα που ή­ταν α­σφυ­κτι­κά γε­μά­τη - οι ορ­γα­νω­τές έ­πρε­πε να προ­σπα­θή­σουν για με­γα­λύ­τε­ρη, πα­ρα­τή­ρη­σε - πή­ρε το μι­κρό­φω­νο λέ­γο­ντας «Τέ­τοια κο­σμο­συρ­ροή δεν έ­χω ξα­να­δεί σε πα­ρου­σία­ση βι­βλίου... Εί­μα­στε τό­σοι πολ­λοί ε­δώ για­τί θέ­λε­τε να αρ­πα­χτεί­τε α­πό την ι­στο­ρία του τό­που μας, την ο­ποία ε­ξέ­φρα­σε, σε μια πο­ρεία πο­λύ με­γά­λη, ο Ηλίας Ηλιού. Να αρ­πα­χτεί­τε για­τί; Για­τί α­ντι­με­τω­πί­ζου­με τους νέ­ους κιν­δύ­νους που α­ντι­με­τω­πί­ζει η χώ­ρα. Για να μπο­ρού­με ό­χι μό­νο α­πλώς να α­πο­φύ­γου­με την κρί­ση αλ­λά για να ο­δη­γη­θεί και πά­λι η Ελλά­δα στο δρό­μο και την πο­ρεία να α­ντι­με­τω­πί­σει ό­χι τα δι­κά της μό­νο αλ­λά και των Βαλ­κα­νίων και ό­λου του Κό­σμου. Δεν εί­σα­στε έ­να α­πλό α­κρο­α­τή­ριο. Εί­σα­στε ε­δώ α­γραυ­λού­σες συ­νει­δή­σεις οι ο­ποίες έ­χουν α­να­στα­τω­θεί, έ­χουν α­να­στα­τω­θεί α­πό την πο­ρεία μας και αρ­πά­χτη­καν πρώ­τα α­πό τον Ηλία σαν τι; Ως έ­ναν που διά­βαι­νε την ι­στο­ρία δη­μιουρ­γώ­ντας ι­στο­ρία».

Το στοί­χη­μα



Ακο­λού­θως, ο Κων­στα­ντί­νος Τσου­κα­λάς, κα­θη­γη­τής ΕΚ­ΠΑ ε­πι­σή­μα­νε πως αυ­τό που συμ­βαί­νει εί­ναι ό­τι για συ­γκε­κρι­μέ­νες ι­στο­ρι­κές πε­ριό­δους, οι ε­πί­ση­μες πη­γές εί­ναι πε­ριο­ρι­σμέ­νες. Με α­πο­τέ­λε­σμα να μην έ­χουν την δυ­να­τό­τη­τα οι ι­στο­ρι­κοί να κα­τα­λή­ξουν σε ο­ρι­στι­κά συ­μπε­ρά­σμα­τα. Ανα­φέρ­θη­κε στον «εμ­φύ­λιο σπα­ραγ­μό» κα­θώς και για την πει­στι­κή, πο­λύ κα­λο­γραμ­μέ­νη βιο­γρα­φία για τον Ηλ. Ηλιού του Ηλ. Νι­κο­λα­κό­που­λου, που προ­βάλ­λει την ει­κό­να της χρο­νι­κής συ­γκυ­ρίας που ο­νό­μα­σε «κα­χε­κτι­κή δη­μο­κρα­τία» η ο­ποία σφρά­γι­σε την πο­ρεία της χώ­ρας, με «ε­λεγ­χό­με­νο αυ­ταρ­χι­σμό» και κα­τέ­λη­ξε στη δι­κτα­το­ρία των συ­νταγ­μα­ταρ­χών. Ο ί­διος, χα­ρα­κτή­ρι­σε το βι­βλίο προϊόν πρω­το­γε­νούς έ­ρευ­νας που α­πο­κα­λύ­πτει την «βιο­γρα­φία - κα­τόρ­θω­μα» και προ­βάλ­λει το α­να­πά­ντη­το, πα­γκό­σμιο ε­ρώ­τη­μα που βα­σά­νι­ζε τον Ηλιού. Το «σταυ­ρι­κό ζή­τη­μα», ό­πως το χα­ρα­κτή­ρι­σε, εάν η Αρι­στε­ρά θα πρέ­πει να πο­ρεύε­ται μό­νη της και να συ­σπει­ρώ­νει τις δυ­νά­μεις της, με την προο­πτι­κή κά­πο­τε να ε­φαρ­μό­σει το δι­κό της πλή­ρες πρό­γραμ­μα ή να σχη­μα­τί­ζει συμ­μα­χία με συγ­γε­νείς πο­λι­τι­κούς χώ­ρους και κοι­νούς σκο­πούς. Δύο ε­ρω­τή­μα­τα που βρί­σκο­νται σε διαρ­κή έ­ντα­ση με­τα­ξύ τους.
«Ο Ηλιού ή­ταν έ­νας προο­δευ­τι­κός δια­νοού­με­νος, με μι­κρές ε­πα­φές με την κομ­μου­νι­στι­κή Αρι­στε­ρά, που προ­σχώ­ρη­σε στην Αρι­στε­ρά. Ήταν α­ντι­μο­ναρ­χι­κός, δη­μο­τι­κι­στής» τό­νι­σε ο συγ­γρα­φέ­ας του βι­βλίου, κα­θη­γη­τής Ηλίας Νι­κο­λα­κό­που­λος, προ­σθέ­το­ντας ό­τι ο Ηλίας Ηλιού ο­ρα­μα­τί­στη­κε μια άλ­λη Ελλά­δα, που δεν υ­πήρ­ξε πο­τέ. Έχα­σε το στοί­χη­μα. Το πλή­ρω­σε με τε­τρα­ε­τή ε­ξο­ρία και βα­σα­νι­στή­ρια. Θυ­μί­ζο­ντας πως δύο μέ­ρες με­τά το πρα­ξι­κό­πη­μα των συ­νταγ­μα­ταρ­χών τον έ­στει­λαν στη Γιού­ρα. Ήταν έ­γκλει­στος στις στρα­τιω­τι­κές φυ­λα­κές Αβέ­ρωφ και δεν ε­πέ­τρε­παν ού­τε στη γυ­ναί­κα του να τον ε­πι­σκε­φθεί. Του ε­πι­φυ­λά­χθη­κε η χει­ρό­τε­ρη με­τα­χεί­ρι­ση. Ήταν η εκ­δί­κη­ση του δι­κτά­το­ρα Πα­πα­δό­που­λου, τον ο­ποίο ο Ηλιού εί­χε κα­ταγ­γεί­λει στη βου­λή. Ο ί­διος α­να­φέρ­θη­κε στις λί­γες και α­πο­σπα­σμα­τι­κές μαρ­τυ­ρίες που α­φο­ρούν την κα­θη­με­ρι­νό­τη­τα του Ηλία Ηλιού, ό­πως αυ­τές με ου­ζά­κια Μυ­τι­λή­νης και κα­λή πα­ρέα στου «Από­τσου» ή στον Ορφα­νί­δη ό­που τον συ­να­ντού­σαν οι δη­μο­σιο­γρά­φοι, λο­γο­τέ­χνες κ.ά. Ανα­φέρ­θη­κε ε­πί­σης στις ε­ξαι­ρε­τι­κές α­γο­ρεύ­σεις του Ηλία Ηλιού στη βου­λή, τις γνώ­σεις του στην πο­λι­τι­κή ε­πι­στή­μη και την αρ­χαία ι­στο­ρία και ε­πε­σή­μα­νε ό­τι στα στρα­το­δι­κεία ή­ταν ο υ­πε­ρα­σπι­στής πολ­λών α­γω­νι­στών ό­πως του Χα­ρί­λα­ου Φλω­ρά­κη, του Μα­νώ­λη Γλέ­ζου, της Έλλης Παπ­πά κ.ά.

Δεν α­ντα­πο­κρι­νό­ταν στο πρό­τυ­πο

«Αν και ε­ντά­χθη­κε στο ΚΚΕ δεν προ­σάρ­μο­σε την σκέ­ψη του στα θέ­σφα­τα της κομ­μα­τι­κής γραμ­μής» τό­νι­σε η ι­στο­ρι­κός και διευ­θύ­ντρια του ΕΚ­ΚΕ Ιωάν­να Πα­πα­θα­να­σίου και πρό­σθε­σε ό­τι ο Ηλ. Ηλιού υ­πε­ρα­σπι­ζό­ταν την ευ­ρω­παϊκή προο­πτι­κή της χώ­ρας α­πορ­ρί­πτο­ντας τις δυ­σοίω­νες προ­βλέ­ψεις της Αρι­στε­ράς για την Ε­ΟΚ.
Ο Ηλ. Ηλιού δεν ή­ταν α­πο­δε­κτός α­πό αρ­κε­τούς συ­ντρό­φους του για­τί δεν α­ντα­πο­κρι­νό­ταν στο πρό­τυ­πο του κοι­νο­βου­λευ­τι­κού της Αρι­στε­ράς, τό­νι­σε η Κα­τε­ρί­να Λα­μπρι­νού, πο­λι­τι­κός ε­πι­στή­μων και α­να­φέρ­θη­κε στην πο­λι­τι­κή δρά­ση του Ηλ. Ηλιού και την α­νά­δει­ξη της Ε­ΔΑ σε α­ξιω­μα­τι­κή α­ντι­πο­λί­τευ­ση αν και η η­γε­σία της «δεν την α­ξιο­ποίη­σε ε­πι­λέ­γο­ντας την ε­σω­στρέ­φεια».
Στη διάρ­κεια της πα­ρου­σία­σης μί­λη­σαν ο γραμ­μα­τέ­ας της Κ.Ο της Νέ­ας Δη­μο­κρα­τίας Κ. Τσιά­ρας, ο πρό­ε­δρος της ΔΗΜ.ΑΡ. Θ. Θε­ο­χα­ρό­που­λος, ο πρώην υ­πουρ­γός Ν. Ση­φου­νά­κης και η γραμ­μα­τέ­ας της ΚΟ του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ Αφρο­δί­τη Θε­ο­πε­φτά­του. Στιγ­μιό­τυ­πα α­πό τη συ­νερ­γα­σία και φι­λία του με τον Ηλιού διη­γή­θη­κε ο τό­τε γραμ­μα­τέ­ας της Ε­ΔΑ Λέ­σβου Φρί­ξος Πρω­το­γε­ρέ­λης.