Ρεπορτάζ: Γεωργία ΔάμαΓια πρώτη φορά, η βουλή τίμησε τον διανοούμενο της Αριστεράς, τον Ηλία Ηλιού, 33 χρόνια μετά το θάνατό του. Το βράδυ της περασμένης Τετάρτης διοργανώθηκε εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου «Μνήμη Ηλία Ηλιού» που έγραψε ο Ηλίας Νικολακόπουλος, καθηγητής του Καποδιστριακού πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) και αποτελεί έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων. Ψηλαφίζοντας την προσωπικότητα του Ηλία Ηλιού, στην κατάμεστη αίθουσα, τέθηκαν και τα διαχρονικά ερωτήματα που τον απασχολούσαν ενώ ταλανίζουν την Αριστερά μέχρι τις μέρες μας.
Το αποτύπωμα του Ηλιού
Ο Ηλίας Ηλιού ανάμεσα στους άλλους εξόριστους στη Μακρόνησο, καλοκαίρι 1949. Ιδιωτική συλλογή Μαρίας ΗλιούΠαρόντες ήταν ο πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης και δίπλα του ο Μανώλης Γλέζος. «Σε κεντρική εκδήλωση το 1975 εμείς φωνάζαμε το σύνθημα ενωμένη Αριστερά. Με το ΚΚΕ μπροστά, μας απαντούσαν οι σύντροφοι...» περιέγραφε ο πρόεδρος της Βουλής Νίκος Βούτσης, ανασύροντας από τη μνήμη του μοναδικές στιγμές, που έζησε με τον Ηλία Ηλιού, τότε που «μου έδινε δύναμη η προσωπική του αξιοπρέπεια. Κυρίως η κραυγή του Ηλία «θα σας ταράξουμε στη νομιμότητα»» όπως είπε, περιγράφοντας το μετεμφυλιακό κλίμα και πρόσθεσε ότι «το αποτύπωμα του Ηλιού υπήρξε αδρό, διακριτικό και βαθιά ανθρώπινο». Ο Νίκος Βούτσης αναφέρθηκε, επίσης, στις ιστορικής σημασίας αγορεύσεις του Ηλ. Ηλιού στο κοινοβούλιο, αναδεικνύοντας τα ζητήματα της οικονομικής ανασυγκρότησης καθώς και της συνταγματικής θωράκισης της χώρας. Και περνώντας στο σήμερα, επεσήμανε ότι «μέσα στην πρόσφατη παρατεταμένη κρίση στη χώρα μας και τον χυλό των αγοραίων παγκοσμιοποιημένων απόψεων της εποχής μας είναι σημαντικό να νοηματοδοτηθούν εκ νέου οι αξίες, το έργο και η στάση ζωής του».
Ο Μανώλης Γλέζος κοιτάζοντας γύρω του, την αίθουσα που ήταν ασφυκτικά γεμάτη - οι οργανωτές έπρεπε να προσπαθήσουν για μεγαλύτερη, παρατήρησε - πήρε το μικρόφωνο λέγοντας «Τέτοια κοσμοσυρροή δεν έχω ξαναδεί σε παρουσίαση βιβλίου... Είμαστε τόσοι πολλοί εδώ γιατί θέλετε να αρπαχτείτε από την ιστορία του τόπου μας, την οποία εξέφρασε, σε μια πορεία πολύ μεγάλη, ο Ηλίας Ηλιού. Να αρπαχτείτε γιατί; Γιατί αντιμετωπίζουμε τους νέους κινδύνους που αντιμετωπίζει η χώρα. Για να μπορούμε όχι μόνο απλώς να αποφύγουμε την κρίση αλλά για να οδηγηθεί και πάλι η Ελλάδα στο δρόμο και την πορεία να αντιμετωπίσει όχι τα δικά της μόνο αλλά και των Βαλκανίων και όλου του Κόσμου. Δεν είσαστε ένα απλό ακροατήριο. Είσαστε εδώ αγραυλούσες συνειδήσεις οι οποίες έχουν αναστατωθεί, έχουν αναστατωθεί από την πορεία μας και αρπάχτηκαν πρώτα από τον Ηλία σαν τι; Ως έναν που διάβαινε την ιστορία δημιουργώντας ιστορία».
Το στοίχημα
Ακολούθως, ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, καθηγητής ΕΚΠΑ επισήμανε πως αυτό που συμβαίνει είναι ότι για συγκεκριμένες ιστορικές περιόδους, οι επίσημες πηγές είναι περιορισμένες. Με αποτέλεσμα να μην έχουν την δυνατότητα οι ιστορικοί να καταλήξουν σε οριστικά συμπεράσματα. Αναφέρθηκε στον «εμφύλιο σπαραγμό» καθώς και για την πειστική, πολύ καλογραμμένη βιογραφία για τον Ηλ. Ηλιού του Ηλ. Νικολακόπουλου, που προβάλλει την εικόνα της χρονικής συγκυρίας που ονόμασε «καχεκτική δημοκρατία» η οποία σφράγισε την πορεία της χώρας, με «ελεγχόμενο αυταρχισμό» και κατέληξε στη δικτατορία των συνταγματαρχών. Ο ίδιος, χαρακτήρισε το βιβλίο προϊόν πρωτογενούς έρευνας που αποκαλύπτει την «βιογραφία - κατόρθωμα» και προβάλλει το αναπάντητο, παγκόσμιο ερώτημα που βασάνιζε τον Ηλιού. Το «σταυρικό ζήτημα», όπως το χαρακτήρισε, εάν η Αριστερά θα πρέπει να πορεύεται μόνη της και να συσπειρώνει τις δυνάμεις της, με την προοπτική κάποτε να εφαρμόσει το δικό της πλήρες πρόγραμμα ή να σχηματίζει συμμαχία με συγγενείς πολιτικούς χώρους και κοινούς σκοπούς. Δύο ερωτήματα που βρίσκονται σε διαρκή ένταση μεταξύ τους.
«Ο Ηλιού ήταν ένας προοδευτικός διανοούμενος, με μικρές επαφές με την κομμουνιστική Αριστερά, που προσχώρησε στην Αριστερά. Ήταν αντιμοναρχικός, δημοτικιστής» τόνισε ο συγγραφέας του βιβλίου, καθηγητής Ηλίας Νικολακόπουλος, προσθέτοντας ότι ο Ηλίας Ηλιού οραματίστηκε μια άλλη Ελλάδα, που δεν υπήρξε ποτέ. Έχασε το στοίχημα. Το πλήρωσε με τετραετή εξορία και βασανιστήρια. Θυμίζοντας πως δύο μέρες μετά το πραξικόπημα των συνταγματαρχών τον έστειλαν στη Γιούρα. Ήταν έγκλειστος στις στρατιωτικές φυλακές Αβέρωφ και δεν επέτρεπαν ούτε στη γυναίκα του να τον επισκεφθεί. Του επιφυλάχθηκε η χειρότερη μεταχείριση. Ήταν η εκδίκηση του δικτάτορα Παπαδόπουλου, τον οποίο ο Ηλιού είχε καταγγείλει στη βουλή. Ο ίδιος αναφέρθηκε στις λίγες και αποσπασματικές μαρτυρίες που αφορούν την καθημερινότητα του Ηλία Ηλιού, όπως αυτές με ουζάκια Μυτιλήνης και καλή παρέα στου «Απότσου» ή στον Ορφανίδη όπου τον συναντούσαν οι δημοσιογράφοι, λογοτέχνες κ.ά. Αναφέρθηκε επίσης στις εξαιρετικές αγορεύσεις του Ηλία Ηλιού στη βουλή, τις γνώσεις του στην πολιτική επιστήμη και την αρχαία ιστορία και επεσήμανε ότι στα στρατοδικεία ήταν ο υπερασπιστής πολλών αγωνιστών όπως του Χαρίλαου Φλωράκη, του Μανώλη Γλέζου, της Έλλης Παππά κ.ά.
Δεν ανταποκρινόταν στο πρότυπο«Αν και εντάχθηκε στο ΚΚΕ δεν προσάρμοσε την σκέψη του στα θέσφατα της κομματικής γραμμής» τόνισε η ιστορικός και διευθύντρια του ΕΚΚΕ Ιωάννα Παπαθανασίου και πρόσθεσε ότι ο Ηλ. Ηλιού υπερασπιζόταν την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας απορρίπτοντας τις δυσοίωνες προβλέψεις της Αριστεράς για την ΕΟΚ.
Ο Ηλ. Ηλιού δεν ήταν αποδεκτός από αρκετούς συντρόφους του γιατί δεν ανταποκρινόταν στο πρότυπο του κοινοβουλευτικού της Αριστεράς, τόνισε η Κατερίνα Λαμπρινού, πολιτικός επιστήμων και αναφέρθηκε στην πολιτική δράση του Ηλ. Ηλιού και την ανάδειξη της ΕΔΑ σε αξιωματική αντιπολίτευση αν και η ηγεσία της «δεν την αξιοποίησε επιλέγοντας την εσωστρέφεια».
Στη διάρκεια της παρουσίασης μίλησαν ο γραμματέας της Κ.Ο της Νέας Δημοκρατίας Κ. Τσιάρας, ο πρόεδρος της ΔΗΜ.ΑΡ. Θ. Θεοχαρόπουλος, ο πρώην υπουργός Ν. Σηφουνάκης και η γραμματέας της ΚΟ του ΣΥΡΙΖΑ Αφροδίτη Θεοπεφτάτου. Στιγμιότυπα από τη συνεργασία και φιλία του με τον Ηλιού διηγήθηκε ο τότε γραμματέας της ΕΔΑ Λέσβου Φρίξος Πρωτογερέλης.