«Η συνάντηση με τον σκηνοθέτη Εμίρ Νεμάνια Κουστουρίτσα είναι μια καλή ευκαιρία να συζητήσει κάποιος μαζί του για τα ζητήματα που τροφοδοτούν την επικαιρότητα, τα διεθνή γεωπολιτικά ζητήματα και τις αμαρτίες του παγκόσμιου καπιταλισμού», αναφέρει ο δημοσιογράφος της «Ουμανιτέ», Βαντίμ Καμένκα. Ο Εμίρ Νεμάνια Κουστουρίτσα είναι Σέρβος σκηνοθέτης, ηθοποιός και μουσικός. Κέρδισε δύο φορές τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ Κανών για τις ταινίες «Αντεργκράουντ» (1995) και «Ο μπαμπάς λείπει σε ταξίδι για δουλειές» (1985), ενώ το 2005 με την ταινία «Η ζωή είναι ένα θαύμα» κέρδισε το Βραβείο Σεζάρ καλύτερης ταινίας της ΕΕ. Επίσης έχει τιμηθεί με το βραβείο Γραμμάτων και Τεχνών στη Γαλλία. Στις αρχές Ιανουαρίου 2015 κυκλοφόρησε μια συλλογή από νουβέλες με τον τίτλο «Etranger dans le Mariage».
Γιατί επιλέξατε να εκφραστείτε με τη λογοτεχνία;
Στη διάρκεια των σπουδών μου στη σχολή κινηματογράφου στην Πράγα, όταν γύρισα την ταινία «Γκουέρνικα», κατάλαβα ότι θα μπορούσα να είμαι δημιουργικός. Από τότε η δημιουργικότητά μου δεν σταμάτησε. Είχα την τύχη αυτή. Μπορούσα λοιπόν να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου σε διάφορα σχέδια. Από τότε που γύρισα την πρώτη μου ταινία, είχα καλές σχέσεις με το κοινό. Ενδεχομένως, γιατί δεν επιχειρούσα να κάνω δημόσιες σχέσεις, αλλά να δουλέψω τα έργα μου. Σ’ αυτά ανατρέχω στις βαθύτερες οικογενειακές μου ιστορίες επιχειρώντας να πάω στις αθέατες πλευρές. Αφετηρία είναι μια επιθυμία μου. Η τέχνη βεβαίως καταλήγει να είναι μια επικοινωνία, όμως ο καλλιτέχνης δεν επικοινωνεί με το κοινό, αλλά με την ανάγκη του να δημιουργήσει.
Για ποιο λόγο οι ιστορίες σας είναι τόσο προσωπικές;
Είμαι πολύ δεμένος με την κινηματογραφική γλώσσα, από τις αρχές τής δεκαετίας του 1970. Ήταν τα ένδοξα χρόνια για το σινεμά και την τέχνη γενικότερα. Οι ΗΠΑ, που κυριαρχούσαν στον κόσμο στρατιωτικά και καλλιτεχνικά, τη δεκαετία του 1970 ήταν πολύ πιο ελεύθερες από σήμερα. Μετά το Βιετνάμ γυρίστηκαν πολλά έργα για το χαμένο πόλεμο των Αμερικανών. Μετά, έγινε η ελεύθερη έκφραση ελεγχόμενη. Σήμερα η υπηρεσία NSA παρακολουθεί όλους τους αμερικανούς πολίτες, είναι τρομακτικό. Στη δεκαετία του 1970 οι ΗΠΑ μίλησαν για το φασισμό, το ναζισμό. Θυμάστε το «Καμπαρέ» του Μπομπ Φος, τα «Πέντε εύκολα κομμάτια». Εκφράστηκε μια σχεδόν υπαρξιακή φιλοσοφία, μίλησαν ελεύθερα για τη ζωή, για την ήττα στο Βιετνάμ, γράφτηκαν βιβλία. Και μετά τίποτα. Στο σινεμά ο Τζορτζ Λούκας άρχισε να ξαναγράφει την ιστορία του σύμπαντος. Ο Σπίλμπεργκ κατέφυγε στον «Εξωγήινο». Η αντίληψη του Ρόλαντ Ρήγκαν, το πνεύμα της διασκέδαση, επικράτησε. Έπρεπε να απομακρυνθούν από τις κριτικές σκέψεις και έτσι επικράτησε η άποψη ότι χρειάζονται φιλμ για τη διασκέδαση.
Οι άνθρωποι που συνέχισαν να κάνουν αυτό που ήθελαν περιθωριοποιήθηκαν, τα έργα τους ήταν ελάχιστα ή δεν κατάφεραν καν να προβληθούν. Σήμερα έχουμε τις ίδιες συνέπειες. Στην Ευρώπη, ο κινηματογράφος δέχεται οικονομικές πιέσεις και οι δημιουργοί είναι υποχρεωμένοι να εκφράζονται όλο και περισσότερο με πολιτικά ορθό τρόπο.
Ποιες σκέψεις σας προκαλούν τα γεγονότα της Ουκρανίας;
Μου θυμίζουν τον «ανθρωπιστικό πόλεμο». Πρόκειται για μια νομιμοποίηση του πολέμου. Η Γουόλ Στριτ εξαρτάται από τον πόλεμο. Η ψυχολογική αξία μιας δράσης εξαρτάται από τον τρόπο που επιτίθεται σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Πολλοί πόλεμοι, περιορισμένοι, γίνονται σχεδόν σε όλες τις περιοχές του πλανήτη. Η προτίμηση στις συγκρούσεις χαμηλής έντασης φαίνεται ότι έφθασε στα όριά της. Και η Ουκρανία σηματοδοτεί αυτή την καμπή. Η Ρωσία δεν αποδέχεται πια την περικύκλωση της με τη επέκταση των ορίων του ΝΑΤΟ. Ο αμερικανός Ζμπίκνιου Μπρεζίνσκι έχει γράψει για το «ευρασιατικό διακύβευμα», που είναι βασικό κατά την άποψη, δηλαδή για έλεγχο και αποικιοποίηση της Ρωσίας και του πρώην σοβιετικού χώρου. Η Ουκρανία είναι συνεπώς ένα πρώτο βήμα προς αυτή τη διάλυση που ονειρεύτηκε ο Μπρεζίνσκι.
Δεν σου θυμίζουν όλα αυτά, όσα συνέβησαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία;
Όσα συνέβησαν στο Κίεβο, στην πλατεία Μεϊντάν μοιάζουν εξωφρενικά με τα γεγονότα στο Σεράγεβο το 1992. Στη διάρκεια της περικύκλωσης της πόλης, οι ελεύθεροι μεμονωμένοι σκοπευτές τρομοκράτησαν τους κατοίκους. Ακριβώς όπως στο Κίεβο, ουδείς γνωρίζει πώς άρχισε το πυρ κατά των διαδηλωτών και των δυνάμεων ασφαλείας.
Αυτό προσπάθησα να περιγράψω στην ταινία μου «Αντεργκράουντ» το 1995. Την αλήθεια για τα γεγονότα τη γνωρίζουν οι ηγεσίες. Είναι οι μόνες που ξέρουν τι έγινε και επιχείρησαν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι είμαστε ηλίθιοι. Οι μεγάλες δυνάμεις παίζουν στη σκακιέρα που η Ουκρανία και η πρώην Γιουγκοσλαβία εμφανίζονται σαν πιόνια. Πρόκειται για μια επανάληψη του ίδιου σεναρίου που παίχτηκε στη Γιουγκοσλαβία και την οδήγησε στη διάσπαση για τα ίδια διακυβεύματα: την επέκταση του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Η οικοδόμηση της ΕΕ είναι υπεύθυνη και για τα δύο δράματα. Για να διευρυνθεί και να αυξήσει την επιρροή της, διαιρεί τα κράτη και επιβάλλει το νόμο της στις μικρές περιοχές.
Για μένα, αυτό που είναι απαράδεκτο, είναι ότι οι άνθρωποι συμβιβάζονται. Ευτυχώς, υπάρχουν στιγμές που μας κάνουν να ελπίζουμε. Η άνοδος στην εξουσία κομμουνιστών στην Ελλάδα είναι μια απ’ αυτές. Η νίκη τους είναι ιστορική και μπορεί, όπως στη Λατινική Αμερική, να προκαλέσει μια πραγματική παρόρμηση προς τα μπρος. Αυτό το φαινόμενο θα επαναληφθεί στα επόμενα χρόνια. Η άνοδος της εξτρεμιστικής δεξιάς και των φασιστικών κομμάτων και μάλιστα των ναζιστικών, όπως στην Ουκρανία που βρίσκονται στην εξουσία, θα προκαλέσουν αντίσταση για την αντιμετώπισή τους. Η ρήξη είναι αναπόφευκτη.
Η υστερία των μίντια απέναντι στη Ρωσία και τον Πούτιν δεν σας θυμίζουν τη μιντιακή διαχείριση που υπέστησαν οι Σέρβοι στη διάρκεια του πολέμου της Γιουγκοσλαβίας;
Εκεί βρίσκεται το σημείο εκκίνησης, στο 1992. Οι διάφοροι αστέρες παρουσίασαν ορισμένες πλευρές του ζητήματος για να δημιουργήσουν μια ατμόσφαιρα που θα διευκόλυνε τις συγκρούσεις. Οι ίδιοι στη συνέχεια νομιμοποίησαν τις επεμβάσεις στ’ όνομα της ανθρωπιστικής βοήθειας. Έτσι, όλες οι δυνατότητες για ειρήνη απομακρύνθηκαν και η Γιουγκοσλαβία διαμελίστηκε στα εξ ων είχε συντεθεί, αφήνοντας το Σλοβένο Μιλόσεβιτς ως μόνο υπεύθυνο. Το Κόσοβο είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα των ψευδών τους και της μεροληπτικής δικαιοσύνης. Αυτοί οι κύκλοι υποστηρίζουν την απόσχιση αυτής της περιοχής στο όνομα του δικαιώματος των λαών για αυτοδιάθεση. Όμως το ίδιο ακριβώς αρνούνται για την Κριμαία.
ΟΙ ΗΠΑ και το ατλαντικό στρατόπεδο επιβάλλουν την αλήθεια τους, επειδή συμπεριφέρονται ως οι νικητές του ψυχρού πολέμου. Εκτιμούν ότι θριάμβευσαν έναντι του μαρξισμού και σκότωσαν τον κομμουνισμό.
Όλα τα γεγονότα που επακολούθησαν μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου αποκαλύπτουν τις ψεύτικες υποσχέσεις που είχαν δώσει στον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ για τη μη επέκταση του ΝΑΤΟ. Η διπλωματία τους έχει ένα στόχο: τη διασφάλιση της υπεροχής τους. Η επέκταση του ευρωατλαντικού περίβολου είναι επιτακτική. Τα χρόνια που έρχονται θα είναι χρόνια καμπής για τις ΗΠΑ. Από την αύξηση του πλούτου τους εξαρτάται η κυριαρχία του φιλελεύθερου μοντέλου. Αυτό το μοντέλο που έχουν επιβάλλει στον πλανήτη μέσω της παγκοσμιοποίησης, θεμελιώθηκε στην ανταγωνιστικότητα, την εκμετάλλευση και την ανισότητα. Αυτή η ανταγωνιστικότητα των ΗΠΑ δεν θα μπορεί πια να επικρατεί συνεχώς η άνοδος της δύναμης των αναπτυσσόμενων χωρών θα την εμποδίζουν.
Αντιμέτωπες με τη φάση της παρακμής οι ΗΠΑ απεργάζονται διάφορα σχέδια. Δεν πρόβλεψαν, όμως, ότι η Ευρωασία θα ορθωνόταν ενάντια στην κυριαρχία του ευρωατλαντισμού. Η γεωγραφική γειτνίαση μετράει για τη Ρωσία και την Κίνα, οι οποίες τελικά θα συνεργαστούν.
Ασκείτε έντονη κριτική στον καπιταλισμό, ωστόσο μετείχατε σε μια εκδήλωση στο πλαίσιο του Νταβός.
Βρέθηκα στο Νταβός για μια ρωσική τράπεζα. Είχα ανάγκη από χρήματα, για να πληρώσω τους μουσικούς που δούλεψαν στο φεστιβάλ στο Κούνστεντορφ. Κάποιοι μου έδωσαν πολλά χρήματα, με τα οποία χρηματοδότησα από το φεστιβάλ.