“Φρίντα κι άλλο” από τους Fly Theatre στο Θέατρο 104Γνώρισα το έργο της Φρίντα Κάλο όταν ήμουν φοιτήτρια στο Παρίσι, στα μέσα της δεκαετίας του ’80 και γοητεύτηκα. Λίγο καιρό πριν είχε εκδοθεί η βιογραφία από την Hayden Herrera και είχε πραγματοποιηθεί η μεγάλη έκθεση με έργα της μαζί με έργα της φωτογράφου και πολιτικής ακτιβίστριας Τίνα Μοντότι στο Λονδίνο, που είχαν αναζωογονήσει το ενδιαφέρον για τη ζωή και το έργο της. Υπήρχε βέβαια και το γυναικείο κίνημα. Το Παρίσι εκείνη την περίοδο έμοιαζε γοητευμένο από την φλογερή μεξικάνα ζωγράφο, αλλά όπως παντού, η «φρινταμάνια» μάλλον άφηνε κάπως στο παρασκήνιο το έργο και επικέντρωνε στις ιδιαιτερότητες της ζωής της. Την ίδια περίοδο, το επιστημονικό πεδίο που ονομάζουμε cultural studies βουτούσε με ενδιαφέρον στο έργο της, ενώ και ο εικαστικός κόσμος, που μελετούσε και εμπνεόταν από την πολυπολιτισμικότητα, στεκόταν με προσοχή στο έργο της.
Η Φρίντα Κάλο είχε από χρόνια πάψει να είναι η γυναίκα του Ντιέγκο Ριβέρα και είχε αποκτήσει ιδία καλλιτεχνική υπόσταση. Δεν είμαι ειδικός, το αντίθετο, αλλά την θεωρώ μια από τους σπουδαιότερους ζωγράφους –και όχι μόνο του 20ού αιώνα. Ο πίνακάς της «Σπασμένη στήλη» -η ίδια, σε μετωπική παράσταση, μας αφήνει να δούμε στο εσωτερικό του σώματός της τη σπονδυλική της στήλη σαν αρχαία κολώνα τσακισμένη, οι σπόνδυλοι της κολώνας δεν στέκουν καλά ο ένας πάνω στον άλλον όπως οι δικοί της σπόνδυλοι από το ατύχημα που είχε πολύ νέα και της δημιούργησε μεγάλες κινητικές δυσκολίες και αφόρητους πόνους- είναι από τις συγκλονιστικότερες ζωγραφικές δημιουργίες που γνωρίζω.
Γυναίκα παθιασμένη, εκρηκτική, βαθιά ερωτική, αμφιφυλόφιλη -όργωνε με άνεση τα όρια ανάμεσα στα φύλα- αιώνια ερωτευμένη με τον Ντιέγκο Ριβέρα και την επανάσταση, οργανωμένη στο κομουνιστικό κόμμα, ακτιβίστρια μέχρι το τέλος της ζωής της, όσο της επέτρεπε τουλάχιστον το σώμα της. Μια γοητευτική ψεύτρα που σκηνοθετούσε την εικόνα της και άλλαζε το αφήγημα της ζωής της προσαρμόζοντάς το στην ανάλογη φάση της ζωής της. Η ζωή της και το έργο της αποτελούν μια αξεδιάλυτη ενότητα, όχι τόσο εξαιτίας των πολλών ερωτικών της περιπετειών, εκεί θέλουν κάποιοι να περιορίσουν αυτή την ενότητα, ούτε καν επειδή το θέμα της υγείας της είναι πανταχού παρόν, αλλά γιατί με το σώμα της και τη ζωή της φέρει την τέχνη της: είναι οι πίνακες που ζωγραφίζει περισσότερο από ό,τι οι πίνακές της είναι αυτή.
Αυτοαναφορικότητα που δεν περιορίζειΗ ζωγραφική της χαρακτηρίζεται από μια σχεδόν ολοκληρωτική αυτοαναφορικότητα. Και δεν είναι περίεργο. Περνά μεγάλα διαστήματα ακινητοποιημένη στο κρεβάτι, μετά από επώδυνες επεμβάσεις αλλά και αποβολές. Εκείνο τον ατέλειωτο χρόνο της ακινησίας, ζωγραφίζει τον εαυτό της, όπως είναι ή όπως θα ’θελε να είναι. Η ζωγραφική δεν είναι φυγή, είναι ελευθερία, φαντασία, έρωτας. Αυτό αποκαλύπτει η περίφημη φράση της: «Δεν είμαι άρρωστη, είμαι σακατεμένη. Ευτυχώς μπορώ να ζωγραφίζω και αυτό με κάνει ευτυχισμένη». Η αυτοαναφορικότητα έτσι κι αλλιώς δεν σημαίνει περιορισμό στον εαυτό της, το αντίθετο. Μετατρέπει τον εαυτό της σε εκρηκτικό πεδίο εγγραφής αιτημάτων και εξομολογήσεων.
Κι όμως αυτή η πασίγνωστη Φρίντα Κάλο, είναι εν πολλοίς άγνωστη. Το όνομά της ανακαλεί περισσότερο μια περσόνα και όχι ένα καλλιτέχνη. Τα έργα της είναι εύκολα αναγνωρίσιμα, βγαίνουν σε σου-βερ, σε τασάκια, σε μπλουζάκια, αλλά, σαν την Τζοκόντα, ελάχιστοι -πλην των ειδικών- σκύβουν με προσοχή στις λεπτομέρειές τους, τα βλέπουν δηλαδή πραγματικά.
Ιλιγγιώδες παιχνίδι του ηλεκτρονικού σκηνικούΠολλά χρόνια το θέατρο και ο κινηματογράφος ασχολούνται με την Φρίντα Κάλο. Το ελληνικό θέατρο επίσης ασχολείται μαζί της από καιρό. Προσωπικά θυμάμαι την παράσταση «Φρίντα / Φρίντα» (2008) σε κείμενο και σκηνοθεσία της μεξικάνας Εστέρ Αντρέ Γκονζάλες με την Φένια Παπαδόδημα και την Κατερίνα Τοκάλου, αλλά και την φετινή «Φρίντα» με την Έλλη Χρονιάρη -υπήρξαν κι άλλες βεβαίως σχετικές δουλειές. Φέτος είχαμε μια νέα δουλειά για την Φρίντα Κάλο. «Φρίντα κι άλλο» ο τίτλος -το λογοπαίγνιο αποδίδει ήδη εξ αρχής μια διάθεση παιχνιδιάρικη με το θέμα και το πρόσωπο. Δημιουργοί του οι δύο Fly Theatre, Κατερίνα Δαμβόγλου και Robin Beer, που τις δύο προηγούμενες σεζόν έδωσαν την επιτυχημένη «Αγγελική».
Έχοντας καλά αφομοιωμένες τις τεχνικές του σωματικού θεάτρου, έχοντας την εμπειρία της συνεργασίας με τον Σάιμον Μακ Μπέρνι και την Complicite, οι Fly Theatre επιχείρησαν μια μελέτη της Κάλο, με χιούμορ και φαντασία. Βοήθησε και το πρόσωπο της Δαμβόγλου που με το κατάλληλο μακιγιάζ παρουσίαζε μια εντυπωσιακή ομοιότητα με την ζωγράφο. Στην παράσταση, η βιογραφία και η ζωγραφική ισορροπούν -ισορροπία που στηρίζεται στο ιλιγγιώδες παιχνίδι του ηλεκτρονικού σκηνικού. Η Δαμβόγλου με επιτηδευμένη μεξικανίζουσα προφορά κινείται σε ένα άυλο σκηνικό χώρο, όπου ο Robert Beer δημιουργεί ένα διαρκώς ανανεούμενο σύμπαν, στο οποίο κυριαρχούν οι πίνακες της Κάλο, με τρόπο που η αφήγηση της ζωής της να γεννά τον πίνακα και να γεννιέται μέσα απ’ αυτόν.
Το σώμα της «ντύνεται» ηλεκτρονικά, χρωματίζεται, σκιές χορεύουν, καρτούν συνοδεύουν φράσεις ή σχολιάζουν κοροϊδευτικά καταστάσεις. Ο Beer με τον υπολογιστή του συμπρωταγωνιστεί και καθοδηγεί την αφήγηση. Λεπτομέρειες από πίνακες ή και πίνακες ολόκληροι ορμούν στη σκηνή. Ο συγχρονισμός τους εντυπωσιάζει.
Να γνωρίσουμε την πραγματική ΦρίνταΩστόσο, αυτή η πρωτοπόρα τεχνική την ίδια στιγμή δημιουργεί και ένα ζήτημα: υπάρχουν φορές που παίρνει τα ηνία, πρωταγωνιστεί, παρασύρει, εγκλωβίζει το θεατή στις εναλλαγές, στις τεχνικές δυνατότητες, τον απομακρύνει από το ζητούμενο.
Η εκφορά του λόγου είναι γρήγορη, οι συναισθηματικές εντάσεις δυνατές. Η παράσταση δεν θέλει την αγιοποίηση. Η Φρίντα εδώ έχει στοιχεία καρικατούρας, είναι η Φρίντα που ξέρει ο πολύς κόσμος. Τα επεισόδια που επελέγησαν να παρουσιαστούν είναι τα πιο γνωστά της ζωής της. Οι Fly Theatre μοιάζουν να θέλουν να υπονομεύσουν με την παράστασή τους την μανία για την Φρίντα και να αναδείξουν την ανάγκη να ασχοληθούμε -αν και όποιοι θέλουμε- με το έργο της. Και τότε θα γνωρίσουμε την πραγματική Φρίντα.
Παρόλο που είναι προφανές ότι ηθελημένα δεν θέλησαν να προχωρήσουν σε μια αποτίμηση της συνολικής δραστηριότητας της Κάλο και μολονότι υπήρχε γενικά μια διάθεση ελαφρότητας που πέρναγε στο κοινό δημιουργώντας του ευφρόσυνα συναισθήματα που έφταναν κάποιες στιγμές να γίνουν γέλιο, δεν μπορώ να πω ότι δεν μου έλειψε η αναφορά στον ιστορικό περίγυρο (η Κάλο ψευδόταν για την ημερομηνία γέννησής της, θέλοντας να πιστέψουν ότι είχε γεννηθεί τη μέρα που ξέσπασε η μεξικάνικη επανάσταση), στις πολιτικές συνθήκες, στη στράτευσή της στο κομουνιστικό κόμμα. Με αποζημίωσε η καταιγιστική ερμηνεία της Δαμβόγλου, οι εξαιρετικές φωνητικές της ικανότητες, η εκφραστικότητά της, η κίνησή της.
Μαρώ Τριανταφύλλουmaro33@otenet.gr