«Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ»Το αλλόκοτο που κρύβει αλήθειεςΤου Στράτου ΚερσανίδηΤο σινεμά είναι ένας από τους δρόμους που διευρύνουν τη φαντασία και που ακόμη και το αλλόκοτο μπορεί να παρουσιαστεί με τέτοια φυσικότητα που να μοιάζει αληθινό. Βέβαια, πέρα από τα παραμύθια, τα οποία ανοίγουν πόρτες διευρύνοντας τη φαντασία, ο κινηματογράφος πολλές φορές χρησιμοποιεί το αλλόκοτο, το φανταστικό ως αφορμή ή ως αλληγορία για να πει αλήθειες. Ένας σκηνοθέτης που χρησιμοποιεί το στοιχείο του φανταστικού για να αφηγηθεί αλλόκοτα αληθινές ιστορίες είναι ο Μπενίσιο Ντελ Τόρο. Έτσι και αυτή το φορά, με την ταινία «Η μορφή του νερού» (The shape of water), κάνει αυτό που ξέρει και για το οποίο τον αγαπήσαμε.
Κατά τη δεκαετία του 1960, ο Ψυχρός Πόλεμος ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ, μαίνεται. Η Ελάιζα Εσπόζιτο, μια, όχι ιδιαίτερα όμορφη, κωφάλαλη κοπέλα, εργάζεται ως καθαρίστρια σε ένα κυβερνητικό εργαστήριο στο οποίο η αμερικανική κυβέρνηση κάνει διάφορα μυστικά προγράμματα. Μοναδικοί φίλοι της είναι ο Ζιλ, ένας μεσήλικας ομοφυλόφιλος γείτονάς της και η μαύρη συνάδελφός της, Ζέλντα. Μια μέρα μεταφέρεται στο εργαστήριο ένα περίεργο πλάσμα, μέσα σε μια δεξαμενή νερού, το οποίο πρόκειται να γίνει αντικείμενο πειραμάτων. Η Ελάιζα βρίσκει την ευκαιρία να το πλησιάσει και επικοινωνεί μαζί του και σύντομα θα δημιουργηθεί μεταξύ τους ένας ισχυρός δεσμός. Ενώ πλησιάζει η ώρα των πειραμάτων, η Ελάιζα αποφασίζει να σώσει το πλάσμα απελευθερώνοντας το. Όμως για την ύπαρξή του ενδιαφέρονται και οι Σοβιετικοί. Ενώ λοιπόν οι πράκτορες των δύο υπερδυνάμεων κάνουν σχέδια για το πώς θα εκμεταλλευτούν το φυλακισμένο πλάσμα αναλόγως με τα συμφέροντά τους, η κωφάλαλη καθαρίστρια μαζί με τη Ζέλντα και τον Ζιλ, οργανώνουν την απελευθέρωσή του.
Θα ξεκινήσω από αυτό που βλέπουμε, δηλαδή την εικόνα. Από την πρώτη στιγμή ο Μπενίσιο Ντελ Τόρο καταφέρνει να φυλακίσει το βλέμμα με τα χρώματα, τις γωνίες λήψης, τους φακούς, εισάγοντάς μας σε έναν κόσμο μυστηριώδη, σκοτεινό και απειλητικό. Την ίδια στιγμή, όμως, ο κόσμος αυτός είναι παραμυθένιος και παιχνιδιάρικος. Έτσι ο θεατής μένει μαγνητισμένος από την εικόνα. Και κατ’ επέκταση από τον αφηγηματικό ρυθμό του σκηνοθέτη και από τους εξαιρετικούς του χαρακτήρες.
Και ποιοι είναι οι χαρακτήρες του; Μια κωφάλαλη, ένας μεσήλικας ομοφυλόφιλος και μια μαύρη! Τρεις χαρακτήρες οι οποίοι αντιπροσωπεύουν το περιθώριο για τρεις διαφορετικούς λόγους. Έχουμε επίσης έναν πιστό «πατριώτη», τον φιλόδοξο, σκληρό αμερικανό πράκτορα και έναν σοβιετικό κατάσκοπο ο οποίος έχει παρεισφρήσει στην υπηρεσία και προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στο καθήκον και τις προσωπικές επιλογές.
Και τέλος, έχουμε το αμφίβιο πλάσμα, γύρω από το οποίο πλέκεται ολόκληρη η ιστορία. Με αφορμή την ύπαρξή του, στο στόχαστρο του σκηνοθέτη μπαίνει ο ίδιος ο Ψυχρός Πόλεμος, ο παραλογισμός του ανταγωνισμού και κατ’ επέκταση του πολέμου. Όμως το πλάσμα αντιπροσωπεύει και το Άλλο, το διαφορετικό, αυτό που αντιμετωπίζεται ως απειλή και πρέπει να περιοριστεί. Τέλος, κι αυτό είναι το βασικό νόημα της ταινίας, υπάρχει κάτι που μπορεί να σταθεί πάνω από το ρατσισμό, τον πόλεμο, τις διακρίσεις. Είναι η αγάπη, η αγνή αγάπη η οποία μπορεί να φέρει κοντά πλάσματα πολύ διαφορετικά. Που μπορεί να υπερβεί πολιτικούς ανταγωνισμούς, οικονομικά συμφέροντα και ιδεοληπτικές θεωρήσεις.
Η ταινία κέρδισε τη Χρυσή Άρκτο στο Φεστιβάλ του Βερολίνου.
kersanidis.wordpress.comstrakersan@gmail.com «ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ ΤΟΥ ΔΙΑ»Ο πρόσφυγας - άγγελοςΤα τελευταία χρόνια, στην Ουγγαρία βρίσκεται στην κυβέρνηση ο Βίκτορ Όρμπαν, επικεφαλής της ξενοφοβικής δεξιάς. Μάλιστα, η Ουγγαρία έχει ένα από τα πιο ισχυρά ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης, το Γιόμπικ του Γκάμπορ Γιόνα. Επιπλέον, η Ουγγαρία παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο ανάμεσα στις χώρες του Βίζεγκραντ (η ουγγρική κωμόπολη στην οποία συναντήθηκαν οι ηγέτες των χωρών αυτών, Ουγγαρίας, Πολωνίας, Τσεχίας, Σλοβακίας), οι οποίες αποφάσισαν να κλείσουν τα σύνορά τους στους πρόσφυγες!
Έκανα την εισαγωγή αυτή για να καταδείξω το πολιτικό σκηνικό μέσα στο οποίο ο σκηνοθέτης Κόρνελ Μούντρουτζο, αποφάσισε να γυρίσει «Το φεγγάρι του Δία» (Jupiter holdjia). Μια ομάδα προσφύγων προσπαθεί να περάσει από τη Σερβία στην Ουγγαρία. Όμως η ουγγρική συνοριοφυλακή τούς αντιλαμβάνεται και, μέσα στην αναταραχή, ένας από αυτούς, ο Άριαν, πυροβολείται. Από τη στιγμή που ο πυροβολισμός τον έριξε κάτω, συμβαίνει κάτι το ανεξήγητο. Ο Άριαν αποκτά την ικανότητα να αιωρείται και κανείς δεν μπορεί να εξηγήσει πώς συμβαίνει αυτό. Τραυματισμένος μεταφέρεται σε ένα στρατόπεδο προσφύγων και εκεί τον εξετάζει ο γιατρός Γκάμπορ Στερν. Έκπληκτος ανακαλύπτει την ικανότητα του Άριαν κι αποφασίζει να τον πάρει από εκεί και να τον βοηθήσει να βρει τον πατέρα του, που τον έχασε περνώντας τα σύνορα. Στο μεταξύ, όμως, ο διοικητής του στρατοπέδου, ο Λάσλο, κυνηγά τον φυγά επειδή πιστεύει πως ο πατέρας του είναι τρομοκράτης. Κυνηγημένοι ο Άριαν και ο Γκάμπορ, κρύβονται εδώ κι εκεί ενώ προσπαθούν, εκμεταλλευόμενοι τις ικανότητες του νεαρού πρόσφυγα, να κερδίσουν χρήματα.
Το 2014, ο 43χρονος Μούντρουτζο μας είχε εντυπωσιάσει με την πολιτική του αλληγορία, «Ο λευκός θεός». Αυτή τη φορά, ακολουθεί πάλι την οδό της αλληγορίας αλλά γίνεται πιο μεταφυσικός. Έτσι χρησιμοποιεί ως κινητήρια δύναμη της αφήγησής του το «θαύμα» μετατρέποντας το νεαρό πρόσφυγα σε άγγελο, ο οποίος με την παρουσία του λειτουργεί καταλυτικά. Δεν ξέρω εάν ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί εκουσίως το μοτίβο θάνατος – ανάσταση – ανάληψη – θαύμα, αλλά προσωπικά έτσι το κατάλαβα. Το βέβαιο είναι πως χρησιμοποιώντας μια μεταφυσική προσέγγιση, μιλά κατευθείαν στην καρδιά του προβλήματος, την προσφυγική τραγωδία, το διάχυτο φόβο των ευρωπαϊκών κοινωνιών και, φυσικά, την αντιπροσφυγική πολιτική της χώρας του. Μάλιστα τα δεινά που αντιμετωπίζει ένας πρόσφυγας τον ανυψώνουν, τον μετατρέπουν σε άγγελο - λυτρωτή για τις ξενοφοβικές κοινωνίες της Ευρώπης. «Ο κόσμος φοβάται πολύ τα θαύματα. Τον τρομάζουν», ακούμε στην ταινία. Ναι, ο κόσμος φοβάται πολύ το διαφορετικό. Τον τρομάζει. Γιατί δυστυχώς, όπως λέει κάποια στιγμή ο γιατρός στον Άριαν, «κανένα μέρος δεν είναι ασφαλές από τα τραύματα της ιστορίας». Όμως ταινίες όπως «Το φεγγάρι του Δία», συμβάλλουν στην επούλωση των τραυμάτων.
Στρα. Κερ.