Υπάρχει εναλλακτική λύση απέναντι στο νεοφιλελευθερισμό
Η «Εποχή» μιλά με το βουλευτή του Μπλόκου της Αριστεράς και αντιπρόεδρο του πορτογαλικού κοινοβουλίου για τις εξελίξεις στην Ευρώπη και την Πορτογαλία. Τη συνέντευξη πήρεο Δημήτρης Γκιβίσης Στο δημόσιο λόγο κυριαρχεί το θέμα της Ευρώπης. Πώς βλέπεις όλη αυτήν τη συζήτηση;Ο βασικός λόγος για να θεωρηθεί η Ευρώπη ως το κέντρο των δημόσιων συζητήσεων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Πορτογαλία, δεν είναι η ενίσχυση των δικαιωμάτων των φτωχότερων στρωμάτων, ή οποιονδήποτε συνεκτικών σχεδίων κοινωνικής δικαιοσύνης εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αντίθετα, οι δημόσιες συζητήσεις για την Ευρώπη επικεντρώνονται σχεδόν πάντοτε στα όρια που θέτει η ορθοδοξία των κανόνων της ευρωζώνης για τα δικαιώματα των εργαζομένων, τις δημόσιες υπηρεσίες, τα δημόσια αγαθά και τις δημοκρατικές επιλογές των πολιτών για τη ζωή τους. Από τη δεκαετία του 1990 η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κινηθεί από έναν χώρο όπου η κοινωνική και εδαφική συνοχή έπαιζε σημαντικό ρόλο, σε μια πειθαρχική οργάνωση που έχει στόχο την επιβολή των κανόνων που εξυπηρετούν καλύτερα τα συμφέροντα των κεντρικών χωρών πάνω στις περιφερειακές οικονομίες και κοινωνίες.
Από τη μια πλευρά, η υποχώρηση της ιδέας της ευρωπαϊκής ενοποίησης λόγω της κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού και, από την άλλη, η άνοδος της ακροδεξιάς θέτουν σε όλους μας δύσκολα ερωτήματα. Ποιες είναι οι σκέψεις σου; Πώς μπορούμε να απαντήσουμε;Ο ακροδεξιός λαϊκισμός απαντά στην επιθετικότητα των κατώτερων και μεσαίων τάξεων επινοώντας έναν εξωτερικό εχθρό (το μετανάστη και τον πρόσφυγα) και ρίχνοντας όλη την ευθύνη για τις περικοπές που γίνονται στα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα, σε εκείνους που έρχονται στις χώρες μας για να αναζητήσουν διεθνή προστασία ή μια εναλλακτική λύση στην ακραία φτώχεια. Το θέμα είναι ότι τα παραδοσιακά κόμματα του κέντρου έχουν υιοθετήσει τις πιο λανθασμένες αντιλήψεις που μπορεί να φανταστεί κανείς. Από τη μια πλευρά, επιμένουν στη φιλελευθεροποίηση, τις ιδιωτικοποιήσεις, και την περικοπή όσο το δυνατόν περισσότερων δικαιωμάτων. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργούν τις κοινωνικές συνθήκες για τη διάχυτη αποδοχή της εναλλακτικής λύσης που προτείνεται από την ακροδεξιά. Από την άλλη πλευρά, η απάντηση που δόθηκε στις ξενοφοβικές κραυγές είναι μια πολιτική συνεχώς αυξανόμενου περιορισμού της αποδοχής των προσφύγων και των μεταναστών. Η πλήρης αποτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να υιοθετήσει ένα αξιοπρεπές καθεστώς για τους πρόσφυγες με βάση την υπεροχή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την κατανομή των εθνικών προσπαθειών από όλα τα κράτη μέλη, είναι μια δραματική έκφραση αυτού του περιορισμού. Αυτό σημαίνει ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απαντούν πολύ συχνά στις πιέσεις της ακροδεξιάς με ακροδεξιές πολιτικές. Κάποιοι λένε ότι η εναλλακτική λύση για αυτό είναι περισσότερη Ευρώπη. Δεν συμφωνώ με αυτήν την άποψη.
Περισσότερη δημοκρατίαΓιατί το λες αυτό;«Περισσότερη Ευρώπη» μπορεί να σημαίνει πολύ διαφορετικά πράγματα, μπορεί να σημαίνει μεγαλύτερη οικονομική φιλελευθεροποίηση και λιγότερη ικανότητα για την υιοθέτηση δίκαιων και αποτελεσματικών εναλλακτικών λύσεων. Έτσι, πιστεύω ότι η μόνη πραγματική απάντηση στην αποτυχία του κοινωνικού συμβολαίου στις χώρες μας είναι η δημοκρατία. Περισσότερη δημοκρατία σε όλα τα επίπεδα των κοινωνιών μας και μια πρόσθετη ικανότητα κινητοποίησης των δυνάμεών μας για την οικονομική ανάπτυξη, την απασχόληση, τη δημόσια υγεία, την κοινωνική πρόνοια, τα δημόσια σχολεία κλπ., είναι η μόνη εναλλακτική λύση για τον αυξανόμενο χώρο που καταλαμβάνει η ακροδεξιά.
Πώς βλέπεις την προσπάθεια που γίνεται για την κοινή δράση των προοδευτικών δυνάμεων της Ευρώπης; Μπορεί το πορτογαλικό παράδειγμα να εμπνεύσει την ευρωπαϊκή Αριστερά;Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν εθνικά μοντέλα που πρέπει να υιοθετηθούν ως παραδείγματα για όλους τους άλλους. Σε κάθε χώρα οι συνθήκες είναι διαφορετικές. Η πορτογαλική Αριστερά αγωνίζεται για μια εναλλακτική λύση απέναντι στη «λογική» της οικονομικής λιτότητας και στην πολιτική της, και καθημερινά αντιμετωπίζουμε πολλούς περιορισμούς σε αυτήν την προσπάθεια που κάνει η κυβέρνηση για μια πραγματική αλλαγή, καθώς και μια σειρά από τεράστια εμπόδια που βάζει η Ευρωπαϊκή Ένωση στις φιλολαϊκές πολιτικές για την ανάκτηση των μισθών και των συντάξεων, ή στη βελτίωση της ποιότητας των βασικών δημόσιων υπηρεσιών. Επομένως, δεν πρέπει να υπάρχουν αμφιβολίες σχετικά με το τι είναι μια εναλλακτική λύση: είναι μια σαφής και συνεκτική άρνηση της θεσμικής και ρυθμιστικής αρχιτεκτονικής του ευρώ και του πειθαρχικού χαρακτήρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με όλες τις συνέπειες που προκύπτουν από εκεί. Αυτός πρέπει να είναι ο ακρογωνιαίος λίθος όλων των προσπαθειών για την κοινή αναζήτηση μιας ενοποιημένης προοπτικής για τις προοδευτικές δυνάμεις στην Ευρώπη. Και η φιλοδοξία μας πρέπει να πηγαίνει πέρα από το στόχο της επίτευξης μιας καλύτερης θέσης, στην πραγματικότητα ελάχιστα καλύτερης, στην Ευρώπη όπως είναι σήμερα. Ας θέσουμε σε πρώτη θέση τη δημοκρατία, συνειδητοποιώντας ότι αυτό είναι ένα ριζοσπαστικό μήνυμα στην σύγχρονη Ευρώπη.
Ελπίδες και εμπόδιαΣτην Πορτογαλία βλέπουμε ότι η οικονομία έχει μπει σε τροχιά ανάπτυξης, η πολιτική ενάντια στη λιτότητα σταθεροποιήθηκε και το πρόγραμμα των μεταρρυθμίσεων παράγει συγκεκριμένα αποτελέσματα. Ποια είναι η δική σου αξιολόγηση;Τα θετικά αποτελέσματα που πέτυχε η Πορτογαλία τα τελευταία δύο χρόνια στην απασχόληση και στην οικονομική ανάπτυξη, δείχνουν ότι υπάρχει στην πραγματικότητα μια εναλλακτική λύση απέναντι στο νεοφιλελευθερισμό που οδηγείται από την ηγεσία της Ευρώπης. Το μήνυμα της τρόικας και της δεξιάς κυβέρνησης ήταν πάντα ότι δεν υπήρχε εναλλακτική λύση στις περικοπές των κοινωνικών δαπανών και στις ιδιωτικοποιήσεις. Μέχρι τώρα η Πορτογαλία έχει δείξει ότι αυτό το δόγμα είναι εντελώς λανθασμένο. Κάθε μέτρο που στοχεύει στην ανάκτηση των μισθών και των συντάξεων και στην καταπολέμηση της απελευθέρωσης των εργασιακών σχέσεων έχει επικριθεί σκληρά από μια ευρωπαϊκή και εθνική χορωδία προφητών μιας καταστροφής, που όχι μόνο δεν ήρθε, αλλά αντίθετα έφερε καλά νέα σε μεγάλα τμήματα της πορτογαλικής κοινωνίας. Δεν υπάρχει κάποιο μαγικό τέχνασμα για όλο αυτό, είναι εφικτό μόνο επειδή ο συσχετισμός των δυνάμεων έχει δώσει στο Μπλόκο της Αριστεράς και στο Κομμουνιστικό Κόμμα αρκετή πολιτική και κοινωνική δύναμη για να κερδίσουν νίκες σε μια σειρά από σημαντικά ζητήματα. Είμαστε μόνο στην αρχή αυτής της πορείας, μόλις έχουμε ξεκινήσει. Αλλά πρέπει να επισημάνω ότι παρά τη σαφή βούληση της μεγάλης πλειοψηφίας του πορτογαλικού λαού, που βλέπει αυτήν την πολιτική λύση με την ελπίδα ενός πραγματικού μετασχηματισμού, είναι εξαιρετικά δύσκολο να ξεπεραστούν τα εμπόδια που υψώνονται από την ακόμα κυρίαρχη άποψη για την επίτευξη των λεγόμενων «ευρωπαϊκών κανόνων».