«Για μένα τα ελληνικά είναι η γλώσσα της ψυχής. Συνήθως δεν αγαπάω πατρίδες, αλλά, αν έχω πατρίδες, δεύτερή μου πατρίδα είναι η Ελλάδα. Δεν σπούδασα τα ελληνικά στο πανεπιστήμιο, είμαι αυτοδίδακτος, αλλά η σχέση είναι βαθιά στην ψυχή μου. Όταν ακούω ότι η Ελλάδα έχει προβλήματα, είναι δικά μου προβλήματα. Κάνω αυτήν την παράσταση με τον Ρίτσο γιατί όταν διάβασα τα ποιήματά του τα ερωτεύτηκα αμέσως. Ο Αραγκόν, όταν διάβασε τον Επιτάφιο του Ρίτσου, είπε: «ο μεγαλύτερος ποιητής του αιώνα». Έτσι είναι και για μένα. Δεν έχει σχέση με την αλήθεια. Αυτή είναι η αίσθησή μου».
Ο Μόνι Οβάντια, με αυτά τα λόγια, στα ελληνικά αρχικά, ξαφνιάζοντας και καθηλώνοντας το κοινό που τον παρακολουθούσε, άνοιξε τη συνέντευξη Tύπου που έδωσε την περασμένη Τρίτη, 3 Μαρτίου, με αφορμή την παρουσίαση της «Cantata Greca», της παράστασης αναλόγιο που βασίζεται στα ποιήματα «Δελφοί» και «Σονάτα του σεληνόφωτος», τα οποία αποτελούν μέρος της συλλογής ποιημάτων του Γιάννη Ρίτσου με τον τίτλο «Τέταρτη Διάσταση» που γράφτηκαν ανάμεσα στο 1956 και το 1972.
Εβραίος σεφαραδίτης, αγνωστικιστής, με δύο παππούδες Σαλονικιούς και έναν προπάππο από τη Σμύρνη, γεννημένος στη Βουλγαρία το 1946, μεγάλωσε και ζει στο Μιλάνο. Αφού σπούδασε πολιτικές επιστήμες, άρχισε ν’ ασχολείται με την παραδοσιακή και λαϊκή μουσική ως ερευνητής και μουσικός. Το 1984 ξεκινά και η ενασχόλησή με το θέατρο, αρχικά με σκηνοθέτες όπως ο Ταντέους Καντόρ και ο Μπόλεκ Πολίβκα, αλλά στη συνέχεια αναπτύσσει το προσωπικό του καλλιτεχνικό ιδίωμα, δημιουργώντας θεατρικές παρεμβάσεις με τη συνεπικουρία της μουσικής, της ποίησης, φιλοσοφικών ή πολιτικών κειμένων. Αφηγηματικό νήμα όλων αυτών είναι, όπως δηλώνει ο ίδιος, η παράδοση της «πολιτισμικής και γεωγραφικής περιπλάνησης», που χαρακτηρίζει τον εβραϊκό λαό, του οποίου αυτός αισθάνεται παιδί και εκπρόσωπος. Επίσης, η μνήμη, η διαρκής αναμόχλευση και ανάκληση του παρελθόντος, η ανάγκη να διατηρηθεί και να εμπλουτιστεί η γλώσσα του κάθε λαού ως αναπόσπαστο, κυρίαρχο στοιχείο της ατομικής και συλλογικής ταυτότητας, αλλά και η πολιτική στράτευση, χαρακτηρίζουν το έργο και τη ζωή του.
Σπάνια ελεύθερη φωνή
Συγκερασμός όλων αυτών η παράσταση που έχει ανεβάσει αυτή την περίοδο στο Μιλάνο, η οποία βασίζεται στα τελευταία κείμενα που δημοσίευσε ο Πιερ Πάολο Παζολίνι, πριν από το θάνατο του, το 1975.
«Ο Παζολίνι δεν υπήρξε μόνο ποιητής, σκηνοθέτης, καλλιτέχνης αλλά και ο πιο θαρραλέος διανοούμενος της ιταλικής μεταπολεμικής περιόδου» μας είπε ο Οβάντια. «Δεν προσπάθησε ποτέ να συμβιβαστεί με την εξουσία, δεν χρησιμοποίησε ποτέ μορφές ρητορικής ή ψευδούς συνείδησης για να απαλύνει την κριτική όσων έβλεπε. Δεν υπήρξε προφητικός, όπως λένε. Κατάλαβε αυτή τη νέα μορφή φασισμού που βασίζεται στην ομογενοποίηση και στις οικονομικές υπερεξουσίες. Σήμερα δεν έχουμε αυτές τις ελεύθερες φωνές».
Ο Οβάντια, όμως, αποδεικνύει τόσο μέσα από τη χειμαρρώδη ομιλία του και τις απαντήσεις στις ερωτήσεις του κοινού όσο και από την ίδια τη δουλειά του και τις πολιτικές απόψεις και επιλογές, ότι κι ο ίδιος είναι μια σπάνια ελεύθερη φωνή. (Ως υποψήφιος επικεφαλής στο Μιλάνο του ψηφοδελτίου της άλλης Ευρώπης με τον Τσίπρα στις τελευταίες ευρωεκλογές, εκλέχτηκε και παραχώρησε, όπως είχε υποσχεθεί, τη θέση του στον πρώτο επιλαχόντα).
Αριστερός στην πράξη
«Αυτό που εγώ θέλω να κάνω σήμερα είναι μια πολιτική πράξη για την Ελλάδα, γιατί οι Ευρωπαίοι, οι δυτικοί, δεν γνωρίζουν τίποτα γι’ αυτήν τη χώρα. Η Ευρώπη δεν υπάρχει χωρίς την Ελλάδα. Το μεγάλο σχέδιο γίνεται με την ψυχή, με την κουλτούρα, με τη πολιτική, όχι με το νόμισμα», συνέχισε. «Μιλάω για τη σύγχρονη Ελλάδα. Αγαπώ ιδιαίτερα τη σύγχρονη Ελλάδα και τη νεοελληνική γλώσσα. Η ελληνική γλώσσα, η δημοτική, είναι μια μοναδική γλώσσα, απ’ όσο ξέρω εγώ που μελέτησα αρκετές γλώσσες, τα ρωσικά, τα βουλγαρικά, τα γαλλικά, τα αγγλικά, τα γίντις, τα ιουδαϊκά, τα ισπανικά. Καμιά δεν περιέχει μέσα στις ίνες της τα βάσανα, τις δόξες, την ομορφιά ενός λαού, όπως η δημοτική. Μια γλώσσα που έχει μέσα της τέσσερις γλώσσες, τα αρχαία ελληνικά, την κοινή, την καθαρεύουσα και τη δημοτική και όλες τις γλώσσες των κατακτητών, τούρκικα, βενετσιάνικα, είναι κάτι περισσότερο από μια γλώσσα. Είναι μια κατάσταση του πνεύματος.
Επίσης, το καλοκαίρι, θα ανεβάσω τις Ικέτιδες του Αισχύλου, στο αρχαίο θέατρο των Συρακουσών και αυτή η τραγωδία θα παιχτεί κατά το ήμισυ στα νέα ελληνικά και κατά το ήμισυ στη σικελική διάλεκτο. Τα ελληνικά και τα σικελικά είναι οι γλώσσες μας, γλώσσες της Μεσογείου. Εγώ μιλάω καλά αγγλικά, έχουμε όμως και τις δικές μας γλώσσες. Αν τις ξεχάσουμε, χαθήκαμε. Ένας σικελός ποιητής, ο Ινιάτσιο Μπουτίτα λέει ότι αν βάλεις ένα λαό στη φυλακή αλυσοδεμένο, είναι ακόμη ελεύθερος. Αν του αφαιρέσεις το τραπέζι πάνω στο οποίο τρώει, είναι ακόμη ελεύθερος, αλλά αν του αφαιρέσεις τη γλώσσα του, είναι χαμένος για πάντα».
Οι ερωτήσεις του κοινού αφορούσαν και γενικά πολιτικά ζητήματα. Όπως, για παράδειγμα πώς βλέπει το σύγχρονο Ισλάμ;
«Είναι πολύ σημαντικό να διαχωρίσουμε το Ισλάμ από το είδος φανατισμού που γεννιέται από την ισλαμική μήτρα, γιατί το Ισλάμ υπήρξε ένας χώρος τεράστιου στοχασμού, πίστης, κουλτούρας. Ένας από τους δασκάλους μου ήταν Σούφι» είπε «και ο ποιητής Σούφι Μαθνάουι έγραψε ένα από τα πιο ωραία βιβλία που υμνούν την ειρήνη και την αρμονία. Δεν υπάρχει σύγκρουση πολιτισμών. Αυτή η φράση δεν έχει νόημα. Οι αποικιοκράτες, οι Γάλλοι, οι Άγγλοι σχεδίασαν τα σύνορα: Αυτό είναι το Ιράκ, η Ιορδανία, η Υεμένη… Αυτή η λογική συνεχίζεται μέχρι σήμερα».
Πριν από τον ηγέτη, χρειαζόμαστε πολιτικό σχέδιο
Ρωτήσαμε τον Μόνι Οβάντια αν υπάρχει μια διαδικασία ενοποίησης της ιταλικής αριστεράς και ένα υποκείμενο που θα μπορούσε να αναλάβει αυτή τη διαδικασία στην Ιταλία και στην Ευρώπη. Επίσης, αν οι δημοκρατικές και αριστερές δυνάμεις στην Ιταλία μπορούν να δώσουν στην ελληνική κυβέρνηση βοήθεια για την ακύρωση της λιτότητας σε Ελλάδα και Ευρώπη;
«Η ιταλική αριστερά -θα είμαι πολύ αυστηρός και σκληρός, όχι γιατί αυτό μου αρέσει, αλλά γιατί πρέπει να είμαι ειλικρινής- είναι σε τραγική κατάσταση, δεν είναι ικανή να βρει τη δύναμη να ενωθεί και να αποτελέσει, όπως οι φίλοι του ΣΥΡΙΖΑ, μια ενιαία δύναμη, όπως και οι φίλοι του Ποδέμος, και μόνο ο Θεός ξέρει πόσο θα είχαμε ανάγκη από κάτι τέτοιο. Η ιταλική αριστερά, σήμερα, δεν φαίνεται να είναι καθόλου στο ύψος των περιστάσεων. Υπάρχει μεγάλη ελπίδα για τον ηγέτη του συνδικάτου των μηχανουργών FIOM, τον Μαουρίτσιο Λαντίνι, αλλά πριν από τον ηγέτη, χρειαζόμαστε ένα πολιτικό σχέδιο και μια πολιτική ομάδα που να το εκπροσωπεί. Η ιταλική αριστερά, απ’ αυτή την άποψη, είναι ένοχη σε πολύ μεγάλο βαθμό, γιατί εδώ και τριάντα χρόνια χάνει τον καιρό της με φλυαρίες και με διασπάσεις σε μικρές αυτοαναφορικές ομάδες. Συνεπώς, αυτή τη στιγμή η μοναδική αντιπολίτευση που γίνεται στην κυβέρνηση Ρέντσι είναι η αντιπολίτευση της δεξιάς ή των 5 Αστέρων, που είναι μια περίεργη αντιπολίτευση, ένα κίνημα που εγώ δεν θέλω να κριτικάρω γενικά, γιατί έχει καλά και κακά πράγματα. Η αριστερά αυτή τη στιγμή δεν εκπροσωπεί καμία δυναμική και αυτό είναι πολύ σοβαρό, γιατί, αντίθετα, στην Ιταλία υπάρχει ένας μεγάλος λαός της αριστεράς, αλλά δεν υπάρχει μια πολιτική ομάδα ικανή να τον εκπροσωπήσει. Εγώ ελπίζω, επειδή κάποιες φορές συμβαίνουν και θαύματα -ο ΣΥΡΙΖΑ και το Ποδέμος ήταν ένα θαύμα- με όλα τα όριά τους, ότι και εμείς οι Ιταλοί θα καταφέρουμε να κάνουμε κάτι. Εγώ θα το προσπαθήσω».
Το ίδιο βράδυ, πάντως, στο τέλος της παράστασης, οι δύο μελαγχολικές φωνές, του φύλακα των Δελφών και, κυρίως, της ηλικιωμένης γυναίκας της Σονάτας του σεληνόφωτος , υπενθυμίζοντάς μας ότι η μοναξιά, ο έρωτας και ο θάνατος ορίζουν τη ζωή μας, μάς συνόδευαν ενώ αφήναμε το θέατρο.