του Στίβεν Φόρτι*Μια πραγματική ανατροπή. Μια απρόσμενη αλλαγή. Μια συντριπτική νίκη του Πέδρο Σάντσες. Η Ισπανία βιράρει προς τα αριστερά με αναπάντεχο τρόπο και ευθυγραμμίζεται με την Πορτογαλία του Κόστα και την Ελλάδα του Τσίπρα, ενώ οι εθνικολαϊκιστικοί άνεμοι φυσάνε όλο και πιο δυνατά στην Ευρώπη, κυρίως μετά το σχηματισμό της κυβέρνησης Λέγκας – 5 Αστέρων στην Ιταλία.
Την επόμενη μέρα από την ψήφιση του προϋπολογισμού του 2018, με τον οποίο ο Μαριάνο Ραχόι νόμιζε ότι είχε εξασφαλίσει την παραμονή του στην κυβέρνηση μέχρι το τέλος της νομοθετικής περιόδου, έσκασε η βόμβα της δικαστικής απόφασης της υπόθεσης Γκούρτελ. Μιας «αποτελεσματικής δομής θεσμικής διαφθοράς», στην οποία πρωταγωνίστησε το Λαϊκό Κόμμα, που θεωρήθηκε «συμμέτοχο με στόχο την κερδοσκοπία»: 351 χρόνια φυλάκισης για 29 κατηγορουμένους, μεταξύ των οποίων είναι ο πρώην ταμίας, Λουίς Μπαρθένας, και άλλα τοπικά, ανώτερα στελέχη του Λαϊκού Κόμματος. Λίγες μέρες νωρίτερα είχε φυλακιστεί και ο Εδουάρδο Θαπλάνα, πρώην υπουργός του Αθνάρ. Το Λαϊκό Κόμμα είχε πλέον βουλιάξει μέσα στις υποθέσεις διαφθοράς.
Από τις στάχτες τουΟ Πέδρο Σάντσες άδραξε την ευκαιρία και κατέθεσε την πρόταση μορμφής. Στην Ισπανία η μομφή πρέπει να είναι δομική: δεν αρκεί η απώλεια εμπιστοσύνης της κυβέρνησης. Αυτός που την παρουσιάζει, αν πετύχει να αποκτήσει την απόλυτη πλειοψηφία της Βουλής, γίνεται αυτόματα πρωθυπουργός. Είναι απίστευτο, αλλά έτσι έγινε. Μόνο μέσα σε μια εβδομάδα, όταν κανείς δεν στοιχημάτιζε ούτε δεκάρα στο σοσιαλιστή ηγέτη.
Ο Σάντσες αποδεικνύει ότι έχει ένα είδος Φοίνικα που αναγεννιέται από τις στάχτες του. Αυτό συνέβη μετά την εκπαραθύρωσή του από τη γραμματεία του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος τον Οκτώβρη του 2016, όταν, κατά τη διάρκεια του πολιτικού αδιεξόδου που βίωσε η ιβηρική χώρα, αρνήθηκε να ευνοήσει το σχηματισμό μιας κυβέρνησης Ραχόι. Εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, εγκαταλείφθηκε από όλους, αλλά σήκωσε τα μανίκια και μόνος του κατάφερε να κερδίσει τις εσωκομματικές εκλογές και να ανακτήσει τη γενική γραμματεία. Στη συνέχεια ήρθε η καταλανική κρίση και ο Σάντσες, που μέχρι πριν λίγο είχε υπερασπιστεί την αριστερή πρόταση που ήταν υπέρ μιας πολυεθνικότητας του ισπανικού κράτους, ακολούθησε το Λαϊκό Κόμμα και τους Ciudadanos, ψηφίζοντας την επιτροπεία της Καταλονίας. Είχε εξαφανιστεί από τα ραντάρ και είχε χάσει την πολιτική πρωτοβουλία, όταν όλες οι δημοσκοπήσεις έδιναν τη νίκη στο κόμμα του Άλμπερτ Ριβέρα σε περίπτωση εκλογών. Όλα άλλαξαν μέσα σε λίγες μέρες: ο Ραχόι έχασε την κυβέρνηση και παραιτήθηκε από την προεδρία του Λαϊκού Κόμματος, το κόμμα των Ciudadanos ξεφωνίζει χωρίς να ξέρει τι να κάνει, ενώ ο Σάντσες βρίσκεται με αναπάντεχο τρόπο στο πρωθυπουργικό Μέγαρο.
Θετικά δείγματα γραφήςΤα πρώτα βήματα της νέας σοσιαλιστικής κυβέρνησης ήταν θετικά. Μια προοδευτική, φιλοευρωπαϊκή και φεμινιστική κυβέρνηση, με 11 γυναίκες στους 17 υπουργούς. Μια κοσμοϊστορική αλλαγή. Επιπλέον, με προσωπικότητες που έχουν κύρος, με μια μακρά περίοδο κατάρτισης στο βιογραφικό τους, όπως η πρώην γενική διευθύντρια προϋπολογισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Νάντια Καλβίνο (Οικονομία), η νομικός Ντολόρες Ντελγκάδο (Δικαιοσύνη) ή η παλαίμαχη Κάρμεν Κάλβο (αντιπρόεδρος, στην Ισότητα), αλλά και ο πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου, Γιοζέπ Μπορέλ (υπουργείο Εξωτερικών) και ο δικαστής Φερνάντο Γκράντε-Μαρλάσκα (υπουργείο Εσωτερικών). Ένα ξεκάθαρο μήνυμα προς τις Βρυξέλλες, ενώ η Ιταλία του Σαλβίνι και του Ντι Μάιο πλησιάζει όλο και περισσότερο την ομάδα του Βίζεγκραντ.
Δύσκολη θητείαΌμως, δεν είναι όλα ρόδινα. Η κυβέρνηση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος είναι μια μονοκομματική κυβέρνηση που μπορεί να βασιστεί μόνο σε 85 βουλευτές των Cortes της Μαδρίτης, όταν η απόλυτη πλειοψηφία είναι 176. Θα πρέπει να αναζητήσει ψήφους, όπως συνέβη με την πρόταση μομφής, από επτά σχηματισμούς: όχι μόνο από τους Unidos Podemos, από τους Compromís της Βαλένθια και από τις συγκλίσεις που είναι συνδεδεμένες με το κόμμα του Ιγκλέσιας (En Comú Podem και En Marea), που φθάνουν συνολικά τους 71 βουλευτές, αλλά κυρίως από τους βάσκους εθνικιστές (τους 5 του Εθνικιστικού Βάσκικου Κόμματος και τους 2 της abertzale [πατριωτικής] αριστεράς EH Bildu), καθώς και τους καταλανούς αυτονομιστές (τους 9 της Ρεπουμπλικανικής Αριστεράς της Καταλονίας και τους 8 του Καταλανικού Δημοκρατικού Ευρωπαϊκού Κόμματος).
Η σχέση με τους PodemosΔεν θα είναι εύκολο. Η δεξιά μιλάει ήδη για κυβέρνηση Φρανκενστάιν, ένα συνονθύλευμα χωρίς μέλλον. Μα ο Σάντσες θέλει να κρατήσει, αποδεικνύοντας ότι είναι μια εναλλακτική απέναντι στη δεξιά. Ο Πάμπλο Ιγκλέσιας το έχει συνειδητοποιήσει και, γι’ αυτό το λόγο, ζήτησε πολλές φορές να επιτραπεί στο Podemos να μπει στην κυβέρνηση, προτείνοντας μια κυβέρνηση συνασπισμού, αλλά εισέπραξε ένα ξερό niet από το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα, που δεν θέλει να δεθεί πολύ με τον σχηματισμό του Ιγκλέσιας. Όλοι παίρνουν τα ρίσκα τους. Όλοι στοιχηματίζουν. Ήταν όμως η μοναδική επιλογή για την αριστερά, τη στιγμή που η Ισπανία στρεφόταν αποφασιστικά προς τα δεξιά. Ο Ιγκλέσιας έπραξε σωστά στηρίζοντας τον Σάντσες. Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα μπορεί τώρα να ανακτήσει συναίνεση με καλή διακυβέρνηση, εν όψει των εκλογών που θα μπορούσαν να είναι πρόωρες εξ ανάγκης ή λόγω επιλογής (η νομοθετική περίοδος τελειώνει την άνοιξη του 2020), ενώ το Podemos, αν κατορθώσει να κάνει μια εποικοδομητική αντιπολίτευση και να ωθήσει τη νέα σοσιαλιστική κυβέρνηση προς τα αριστερά, μπορεί να ανακτήσει ψήφους και πολιτική πρωτοβουλία.
Κλειδί η ΚαταλονίαΘα πρέπει να εξακριβωθεί αν το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα θα κατορθώσει να εφαρμόσει πολιτικές αναδιανομής του πλούτου και μια πραγματική αλλαγή στη χώρα. Δύσκολο εγχείρημα, αν λάβουμε υπόψη ότι ο Σάντσες έχει στη διάθεσή του μόνο μισή νομοθετική περίοδο, με τον προϋπολογισμό του 2018 σχεδιασμένο από την κυβέρνηση Ραχόι και με τους προέδρους των δύο κοινοβουλευτικών σωμάτων να ανήκουν στο Λαϊκό Κόμμα. Τα περιθώρια ελιγμού είναι επομένως πάρα πολύ στενά. Ένα από τα κομβικά ζητήματα θα είναι το καταλανικό. Οι παρεμβάσεις του Σάντσες κατά τη διάρκεια της ψήφισης της πρότασης μομφής δημιουργούν πολλές ελπίδες. Υπάρχει βούληση για διάλογο και για εκτόνωση. Φαίνεται επίσης ότι και οι καταλανοί αυτονομιστές, που ψήφισαν υπέρ του Σάντσες, αντιλήφθηκαν τις ευκαιρίες που μπορεί να ανοίξει η νέα φάση. Όμως ο σοσιαλιστής ηγέτης θα πρέπει να υπερνικήσει τις εσωτερικές αντιστάσεις του ίδιου του κόμματός του, την εξαιρετικά σκληρή αντιπολίτευση που θα κάνουν το Λαϊκό Κόμμα και οι Ciudadanos —που κατηγορούν ήδη τον Σάντσες για «προδοσία», επειδή συμφωνεί με αυτούς που θέλουν να «διαλύσουν την Ισπανία»— και την αδιάλλακτη στάση που θα κρατήσουν οι ακραίοι τομείς του αυτονομισμού, που εκπροσωπούνται από τον πρώην πρόεδρο Κάρλες Πουτζντεμόντ, ο οποίος βρίσκεται στο Βερολίνο εν αναμονή μιας απόφασης των γερμανών δικαστών σχετικά με το αίτημα έκδοσής του στην Ισπανία.
Θα χρειαστεί εκ μέρους όλων πολιτική ευφυΐα, κοινή λογική και τύχη. Περίσταση που ο Μακιαβέλι θεωρούσε αναγκαία για τον θρίαμβο του Ηγεμόνα. Διαφορετικά στις επόμενες εκλογές οι Ciudadanos θα κερδίσουν τις εκλογές και η κυβέρνηση αλλαγής θα παραμείνει μόνο όνειρο.
Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς* Ο Στίβεν Φόρτι είναι ερευνητής στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας του Νέου Πανεπιστημίου της Λισαβόνας και καθηγητής στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, καθώς και συγγραφέας, μαζί με τον Giacomo Russo Spena, του βιβλίου Ada Colau, la città in comune (Alegre, 2016) και επιμελητής, μαζί με τους Enric Ucelay-Da Cal e Arnau Gonzàlez i Vilalta, του βιβλίου El proceso separatista en Cataluña. Análisis de un pasado reciente (2006-2017) (Comares, 2017).