Το φαινόμενο Airbnb
Του Σίμου ΑνδρονίδηΤο φαινόμενο της ενοικίασης καταλυμάτων μέσω της πλατφόρμας Airbnb συνιστά μία τάση-κίνηση, η οποία σχετίζεται με την αναδιαμόρφωση του προτύπου κατοικίας ανά την Ευρώπη, λειτουργώντας υπό το πρίσμα μίας αντεστραμμένης «ουμπεροποίησης» που επενεργεί στο χώρο, αναδεικνύοντας, την ίδια στιγμή, το ίδιο το συγ-κείμενο της πόλης και του αστικού χώρου που εγγράφει τους όρους μίας διαδικασίας μετάβασης προς την κατεύθυνση της εμπρόθετης «τουριστικοποίησης» καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου και όχι μόνο σε συγκεκριμένες περιόδους.
Προμετωπίδα του όλου υποδείγματος δύναται να καταστεί η ηλεκτρονική πλατφόρμα ενοικίασης διαμερισμάτων-καταλυμάτων εντός αστικού χώρου και εντός κοινωνιο-χωρικής κατανομής, εκεί όπου αναδεικνύονται όψεις μίας χαρακτηριστικής σύγκλισης και ανάδυσης της κοινωνιο-αισθητικής της εκπεφρασμένης «οικειότητας» εντός εστίας, καθώς και της συμβολικής κτήσης της ιδιότητας ή αλλιώς της «επωνυμίας» του κατοίκου της πόλης, τη στιγμή όπου διαμορφώνονται οι όροι και οι προϋποθέσεις για την ανάδυση και την αποκρυστάλλωση μίας πρακτικής που προσιδιάζει προς τον άξονα της «υποδειγματικής» πόλης-μητρόπολης, της πόλης που καθίσταται «ανοιχτή» στην αγορά και στις δυνατότητες της.
Όπως σημειώνει ο Kenneth Haar, «αυτό που ξεκίνησε ως μια «κοινότητα» ερασιτεχνών που έβαλε σε προσφορά για τους τουρίστες διαθέσιμους, ελεύθερους χώρους ή προσωρινά κενές κατοικίες, εξελίχθηκε σε μια μεγάλη, ισχυρή εταιρεία1, η οποία συνδέεται με εξίσου μεγάλα λόμπι. Η Airbnb κατέγραψε από το 2014 τριψήφια ανάπτυξη σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις. Η πλατφόρμα περιλαμβάνει περί τις 20.500 διευθύνσεις στο Βερολίνο, 18.500 στη Βαρκελώνη, 61.000 στο Παρίσι και 19.000 στο Άμστερνταμ. Τα data της καμπάνιας «Inside Airbnb» δείχνουν ότι τόσο στις προαναφερθείσες πόλεις όσο και σε άλλα τουριστικά hotspots, περισσότερες από τις μισές -συχνά έως και το 85%- των καταχωρήσεων αφορούν ολόκληρα διαμερίσματα.
ΤουριστικοποίησηΥπό τους όρους της πολιτικής της «τουριστικοποίησης» ή της «φετιχοποίησης» του παραγόμενου τουριστικού προϊόντος, η στρατηγική της ενοικίασης καταλυμάτων δύναται να προσδιορίσει την ευρύτητα ενός κινούμενου υποκειμένου που ζητεί σημεία αναφοράς, διαμέσου, αφενός μεν, της εγκόλπωσής του στους χώρους της πόλης, στην εν εξελίξει ιστορία της, αφετέρου δε, της εναντίωσης με πρακτικές all inclusive τουρισμού, ενός τουρ��στικού υποδείγματος που απαντάται στις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου τους θερινούς μήνες, εγγράφοντας τις εκφάνσεις της τουριστικής μαζικότητας ή αυτού που θα αποκαλούσαμε ως κοινωνιο-τουριστική «ανωνυμία».
Στις συνδηλώσεις της εφαρμοσιμότητας της ψηφιακής πλατφόρμας ενοικίασης ακινήτων στο κέντρο και στα προάστια πόλεων που δύνανται να λειτουργήσουν ως κοινωνικοί «πόλοι», το τουριστικό υπόδειγμα, εν καιρώ μίας ιστορικής πρόσληψης «μονιμότητας» και άρσης του επάλληλου εποχιακού μοντέλου, προσλαμβάνει διφυή χαρακτηριστικά: σε αυτό το πλαίσιο, και εντός του σημαίνοντος της ενοικίασης καταλυμάτων-διαμερισμάτων2 και της μετακίνησης σε αυτά, από τη μία πλευρά το τουριστικό υπόδειγμα διακρατεί στοιχεία μαζικοποίησης, αφετέρου δε, όμως, ως προσίδια καταγραφή και οντολογία κίνησης, δεικνύει προς τη κατεύθυνση της εμπρόθετης «εξατομίκευσής» του, εκεί όπου η ενοικίαση διαμερίσματος εντός πόλης αναπαρίσταται ως «εμπειρία ζωής», ως νέος βιόκοσμος που απέχει από το μοντέλο της τουριστικής «απροσωπίας»: στο περιβάλλον της πλατφόρμας Airbnb, o νέος κάτοχος αποκτά επωνυμία και υπόσταση, το χώρο της κοινωνικής του πραγμάτωσης, «μετασχηματιζόμενος» σε υποκείμενο πόλης.
Είναι δε χαρακτηριστικό πως εταιρείες που δραστηριοποιούνται στο συγκεκριμένο και αναπτυσσόμενο τομέα, «έχουν τεράστια κέρδη», επισημαίνει ο Kenneth Haar. Σε μία πολύπλοκη «σπείρα» κοινωνικών-ταξικών αντινομιών και αντιθέσεων, ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής, διακρατώντας και «προσφέροντας» τις βάσεις της κοινωνικής νομιμοποίησης και υλικής επέκτασης του και προς τμήματα των λαϊκών τάξεων, την ίδια στιγμή αναπαράγει τους όρους της κεφαλαιακής συσσώρευσης για την Airbnb και για μεγάλες εταιρείες που προσφέρουν «συμπλέγματα» ενοικιαζόμενων κατοικιών.
Αποκλεισμός από τη στέγασηΥπό το πρίσμα της εμπρόθετης λειτουργίας και συμμετοχής, της συνάρθρωσης της συμβολικής κατοικίας και της αξίας πάνω στο «έδαφος» της ενσώματης παρουσίας και της ηθικής της «οικειότητας» που παραμένει, επιτελείται ένας ιδιαίτερος «εξισωτισμός» των κοινωνικών δικαιωμάτων προς τα κάτω, με πολλά υποκείμενα (και συγκεκριμένης ταξικής προέλευσης) να αποκλείονται από τη δυνατότητα πρόσβασης στη στεγαστική αγορά, αντιμετωπίζοντας την αύξηση των ενοικίων και την «έξωση» από τους ρυθμούς μίας «αγοράς-ενοικίασης» που έχει υπερβεί προ πολλού τα όρια της εσωτερικότητας της.
Ο αστικός χώρος μεταβάλλεται διαρκώς, απεικονίζει τις νέες κοινωνικές «γεωγραφίες» (για να παραφράσουμε ελαφρά τον όρο «φαντασιακές γεωγραφίες» του Edward Said), στον ίδιο χώρο όπου λαμβάνει χώρα η δόμηση κατοικιών προς διάθεση, καθώς και η δόμηση εμπορικών κέντρων που προσαρμόζονται στα περισσότερο «κινητικά» καταναλωτικά πρότυπα και συνήθειες, εγγράφοντας παράλληλα το «κέντρο εκτός».
Η ενοικίαση ακινήτων διαμέσου της ηλεκτρονικής πλατφόρμας Airbnb συνυφαίνεται με τη μεταβολή του κοινωνιο-τουριστικού υποδείγματος, με τη δόμηση πολυδύναμων κέντρων ψυχαγωγίας και αναψυχής, τα οποία παράγουν την αισθητική της «προσιτής πολυτέλειας» και με την όψη της διασποράς εισοδήματος προς πολλές πηγές, ενώ, εντός του ίδιου πεδίου, επιτελείται και εκτυλίσσεται μία νέα λογική κοινωνικού αποκλεισμού από την κατοικία.
Ήδη αρκετοί δήμοι, όπως και κάτοικοι, αμφισβητούν ανοιχτά τις συγκεκριμένες πρακτικές, το ίδιο το υπόδειγμα της ενοικίασης δια της «μύησης», διεκδικώντας την ευρύτητα και τη διαθετικότητα του χώρου, τη δυνατότητα πρόσβασης στη φθηνή κατοικία.
Το «είναι κατανοείται ως κατέχειν», αναφέρει η Αθηνά Αθανασίου (Αθανασίου, 2016), με τις διεκδικήσεις των κινημάτων να θέτουν στο επίκεντρο «την υφαρπαγή της γης και του δημόσιου χώρου σε πολλαπλές κλίμακες, συγχρόνως με την υλική, άυλη, φαντασιακή, οικολογική διάσταση»3, όπως τονίζει ο Κωστής Χατζημιχάλης.
Aυτό που ο γάλλος φιλόσοφος Alain Badiou ονομάζει «inexistant», ήτοι το «μη υπάρχον», πλέον έχει αποκτήσει την «ένταση ύπαρξής» του, προκαλώντας μία «πραγματική αλλαγή»4 με τη μορφή της ηλεκτρονικής πλατφόρμας ενοικίασης ακινήτων, η οποία «ενσαρκώνει» τη διαλεκτική ένταση μεταξύ επιθυμίας και επιθυμίας καταγραφής, πόλης και νέας οικονομίας της αγοράς.
Σημειώσεις:
1. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί πολιτικές ανάδυσης των κοινών, της οικίας ως κοινό και προσβάσιμο αγαθό, κάνοντας λόγο για μία «οικονομία διαμοιρασμού» (sharing economy), η οποία αντεστραμμένα επαναπροσδιορίζει τις εκφάνσεις της μίας «άλλης» συγκεντροποίησης κεφαλαίου που επιφέρει συνέπειες στο πεδίο του κοινωνικού, όχι μόνο μεταβάλλοντας συμβολικά τη σχέση-συσχέτιση προς την οικία, καθώς και τον ορισμό της οικίας που μετακινείται πλέον όσο χρειάζεται, αναφέροντας τη θεωρία του «μη-κενού χώρου», αλλά και επαναπροσδιορίζοντας τους όρους πρόσβασης και αποκλεισμού, δημιουργώντας διαθέσιμες περιοχές και συνοικίες για υποψήφιους επενδυτές και μη.
2. «Η νομή και διαχείριση του οίκου (του σπιτιού, του νοικοκυριού) αποτελεί την κατεξοχήν έδρα του ανθρώπινου κεφαλαίου», τονίζει η Αθηνά Αθανασίου. Στην περίπτωση της ενοικίασης διαμερισμάτων, ο οίκος συνιστά τον «τόπο» του προσαρμόσιμου «ανθρώπινου κεφαλαίου», της συγκρότησης του «καθεστώτος» της τακτικής ενοικίασης που μετασχηματίζει την «εξαιρετότητα» σε κανονικότητα. Βλέπε σχετικά, Αθανασίου Αθηνά & Μπάτλερ Τζούντιθ, «Απ-αλλοτρίωση. Η επιτελεστικότητα στο πολιτικό», μετάφραση: Κιουπκιολής Αλέξανδρος, εκδόσεις Τόπος, Αθήνα, 2016, σελ. 28.
3. Βλέπε σχετικά, Χατζημιχάλης Κωστής, «Κρίση χρέους και υφαρπαγή γης», εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα, χ.χ., σελ. 31.
4. Αναφέρεται στο: Μιχαήλ Σάββας, «Heimat-Η ανέστια Εστία ή Ένας περίπατος στο Gezi Park μαζί με τους Ernest Bloch, Walter Benjamin και Alain Badiou», στο: Μιχαήλ Σάββας, (επιμ.), «Homo Liber. Δοκίμια για την Εποχή, την Ποίηση και την Ελευθερία», εκδόσεις Άγρα, Αθήνα, 2016, σελ. 317.