Συνύπαρξη με την ετερότητα και το ελευσόμενο πιάτο φαγητού
Στις 8 Ιουνίου, ο διεθνώς αναγνωρισμένος σεφ, συγγραφέας και δημοσιογράφος της γεύσης Άντονι Μπουρντέν αυτοκτόνησε. Η είδηση –αυτού– του θανάτου βρήκε πολλούς απροετοίμαστους. Ήταν διαφορετικός από άλλους θανάτους (διασήμων) και δεν ήταν μόνο ο τρόπος, ήταν και η χρονικότητα. Ήταν λίγο πολύ γνωστό ότι ο Άντονι Μπουρντέν έζησε μια ταραγμένη ζωή, όπως και πολλοί άλλοι σεφ. Όταν στο πεδίο της μαγειρικής ακούς για δύο χρόνια εμπειρία στη Γαλλία, ξέρεις ότι μιλάμε για κόκα ή ηρωΐνη. Ο κόσμος της μαγειρικής τα τελευταία χρόνια θυμίζει τις ένδοξες μέρες της τζαζ. Δεν μπορούσες να βρεις τζαζίστα, μουσικό, συνθέτη, τραγουδιστή, τραγουδίστρια του είδους, που να μη χρησιμοποιεί ηρωίνη. Το παρασκήνιο της κουζίνας που μας έδωσε ο Μπουρντέν σε ένα δοκίμιο-άρθρο του με μια ιδιαίτερη λογοτεχνικότητα που τον ακολουθούσε χρόνια μετά (έγραψε αστυνομικά βιβλία, κόμικς, διηγήματα) και που δημοσιεύτηκε στο New Yorker είναι κι εκείνο που σηματοδοτούσε γι’ αυτόν ένα νέο ξεκίνημα. Από σεφ πνιγμένος στα χρέη και με καταχρήσεις πίσω του, τώρα έμπαινε ενεργητικά στα εκδοτικά πράγματα, στη δημοσιογραφία και στην τηλεόραση.
Ο Μπουρντέν ήταν σύμβολο αλήθειας και ανοιχτότητας. Ξεκίνησε, εξάλλου, με ένα expose. Ακόμα περισσότερο, μόλις είχε βρεθεί σε άλλη μια φάση αναστοχασμού και ανοιχτότητας. Είχε αναγνωρίσει ότι μεγάλο κομμάτι της τοξικότητας της κουζίνας είναι και η τοξική αρρενωπότητα. Αποκήρυξε την επανοικειοποιημένη ρομαντικοποίηση του χώρου, στάθηκε σύμμαχος με το κίνημα «me too», έκοψε φιλίες του παρελθόντος όταν διάσημοι φίλοι του σεφ κατηγορήθηκαν για σεξουαλική παρενόχληση και βιασμό. Η σχέση του με την Άσια Αρτζέντο (κόρη του ιδιαίτερου Ιταλού σκηνοθέτη, ηθοποιός και σκηνοθέτιδα η ίδια) που είχε βιώσει κι εκείνη την σεξουαλική επίθεση του ίδιου του Γουάινστιν, η οποία ξεκίνησε όλο αυτό το ντόμινο στο χώρο της βιομηχανίας του θεάματος, τον αφύπνισε ακόμα περισσότερο. Ήδη είχε μια καλή βάση ανθρωπινότητας στηριγμένη στη συνύπαρξη των ανθρώπων, όχι κόντρα στην ετερότητα, αλλά με αυτή. Φάνηκε από το πόσο εξαιρετικά το χειρίστηκε σε σχέση με άλλους. Δεν το έκανε προσωπικό του θέμα, ηθικά ή υπερεγωτικά. Δεν το μετέτρεψε σε μια αγορίστικη υπόθεση. Δεν απείλησε την αρρενωπότητα με αρρενωπότητα, δεν υποσχέθηκε περισσότερη βία. Πήρε το χρόνο του και αναστοχάστηκε και έδωσε χώρο στις φωνές που έπρεπε να ακουστούν. Στήριξε τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, σκεφτόταν ήδη αλλιώς. «Ξεκάθαρα δεν ήμουν ο άνθρωπος που φίλες του που ήξεραν και είχαν ιστορίες να του διηγηθούν, μπορούσαν να τον εμπιστευτούν» είχε γράψει αυτοκριτικά σε ένα σπουδαίο άρθρο του για το θέμα.
Τι πιο πολιτικό από το φαγητό;Οφείλουμε να καταλάβουμε τι ακριβώς έκανε ο Άντονι Μπουρντέν, γιατί είναι αυτό που δημιούργησε όλα τα ερωτηματικά της αποχώρησής του από τη ζωή και είναι η σημαντική κληρονομιά που μας αφήνει, ειδικά στους επαγγελματίες της ενημέρωσης. Έκανε τη δουλειά της αλήθειας, τέθηκε στην υπηρεσία της ανοιχτότητας και μιας νέας καθολικότητας, το έκανε μέσα από τη δημοσιογραφία. Σε μια εποχή που η δημοσιογραφία είναι πιο βρώμικη αλλά και πιο δυσλειτουργική από ποτέ, με τα μεγάλα ΜΜΕ να στηρίζουν απροκάλυπτα ολιγάρχες και τραπεζίτες, να κατευθύνουν άμεσα πολιτικές, τη μετάβαση στα social media, τα fake news, τη στοχευμένη τροφοδότηση στο facebook, τον Ζούκερμπεργκ να καταθέτει στο Κογκρέσο, ο Μπουρντέν έλεγε ακόμα την αλήθεια. Η ίδια η συνθήκη του ταξιδιού, και το προπύργιο της ένωσης με έναν άλλο πολιτισμό, το φαγητό, τον έκανε να αναγνωρίζει το κοινωνικό και το πολιτικό και να το φέρνει πάντα στο προσκήνιο. Το παραδεχόταν ο ίδιος. «Τι πιο πολιτικό από το φαγητό;» έλεγε. Σχολίαζε τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό, τα εγκλήματα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά και τις πολιτικές άλλων χωρών, τα προβλήματα σε όλον τον κόσμο, τη γενοκτονία των Αρμενίων. Δεν κατασκεύαζε ένα φιλικό, ακίνδυνο, στατικό Άλλο, αντίθετα, έχτιζε πάνω στη διαφορά. Λονδίνο, Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα, εξερευνούσε όλες τις γαστριμαργικές κουλτούρες. Τα ταξίδια του, ωστόσο, σταδιακά φανέρωναν τον έντονο πολιτικό τους χαρακτήρα: Γάζα, Ιράν, Κούβα, Κογκό, Βιετνάμ, Λιβύη, Κολομβία.
Στη σωστή πλευρά της ΙστορίαςΜα πώς έγινε αυτό; Πώς μπόρεσε να παράξει αλήθεια μέσα από μια τόσο διαλυμένη δημοσιογραφία, από μια ταξική και τοξική μηχανή και προερχόμενος από ένα πεδίο με πολλές τοξικότητες, ιεραρχίες και απαιτήσεις υπερπαραγωγικότητας; Δεν υπήρξε μέρος που ο Μπουρντέν να επισκέφθηκε και να μην ανέδειξε από αυτό και ομορφιά και αντινομίες, να μην επανέγγραψε την αλήθεια σε μια εικόνα κατασκευασμένη με συστατικά ομοιογένειας, χωρίς ποτέ να σου αφήσει την αίσθηση της λεγόμενης «σύγκρουσης των πολιτισμών». Ήταν στη σωστή πλευρά της Ιστορίας, και με λόγο. Την άμεση παρατήρηση και την αντίληψη ότι και οι άλλοι τον παρατηρούν. Και οι άνθρωποι των άλλων πολιτισμών είχαν γνώμη, κριτική απόσταση και ικανότητα, εμπρόθετη δράση. Σε αυτήν τη συνθήκη, δεν μπορούμε παρά να σκεφτούμε τον Έντουρντ Σαΐντ, τον μεγάλο Παλαιστίνιο διανοούμενο (ο Μπουρντέν είχε ταχθεί υπέρ της απελευθέρωσης της Παλαιστίνης από την κατοχή) που με τον Οριενταλισμό, το βιβλίο του που ανέδειξε τις προβληματικές της αφήγησης για τη Μέση Ανατολή και την Ανατολή εν γένει στο ίδιο το ακαδημαϊκό πεδίο των οριεντολόγων, που, με πρόσχημα και όχημα μια επιστημονική αντικειμενικότητα, είχαν οι ίδιοι γίνει οι αρχιτέκτονες του ψεύδους, που συχνά συνεργάζονταν με τα ΜΜΕ για να χτίσουν μια πλούσια εικονοποιία βίας και απειλής για τις δυτικές αξίες και που ενίοτε συνεργάζονταν με κυβερνήσεις (όπως αυτή του Μπους) για την οργάνωση βιοπολιτικής, θανατοπολιτικής, εισβολής. Ο Έντουαρντ Σαΐντ, εντοπίζοντας τις ρίζες της έννοιας της «σύγκρουσης των πολιτισμών» στην ίδια την εικόνα που είχε παραχθεί και στον Ψυχρό Πόλεμο, αντέτασσε μια νέα καθολικότητα, όχι αυτή της δυτικής οικουμενικοποίησης και της απαλοιφής των διαφορών, αλλά μια καθολικότητα που να εδράζεται στη συνύπαρξη μέσω της ετερότητας. Ο ίδιος, που ίδρυσε και το πεδίο των μετααποικιοκρατικών σπουδών, ήξερε ότι πρέπει να αναδειχθεί όχι μόνο το ψέμα και οι μέθοδοί του, όχι μόνο το πρόβλημα της δυτικής αντικειμενικότητας επιστημονικών πεδίων, αλλά και ο τρόπος που μπορεί να καταλάβει τόσο ο παρατηρητής όσο και ο παρατηρητής-παρατηρούμενος, που είχε να κάνει με τη θέση, τη διάθεση και τη θέαση του ίδιου του ταξιδιού. Του να ταξιδεύεις, να παραμένεις σε έναν τόπο, να τον γνωρίζεις βαθιά. Δεν είναι τυχαίο που στον, συνάδελφό του και μεγάλο του αντίπαλο, οριεντολόγο Μπέρναρντ Λιούις είχε πει: «Έχεις τριάντα χρόνια να πας στη Μέση Ανατολή».
Συνθέτοντας διαφορέςΜέσα από το ταξίδι και το φαγητό, ο Μπουρντέν συνέθετε διαφορές, αναδείκνυε αλήθειες και γινόταν πομπός τους. Αυτές τις μέρες επισκέφτηκα ξανά τις εκπομπές του στο σύνολό τους, και παρατήρησα πόσο μελετούσε πάντα τη θέση των γυναικών σε κάθε κοινωνία, αλλά και πόσο συχνά προσέφερε σύντομους στοχασμούς για τη δυσκολία της ζωής. Ακόμα και για την αυτοκτονία. Πολλοί ζήλευαν τη ζωή του. Τα ταξίδια, το φαγητό, τη μεγάλη ζωή. Αλλά ο Μπουρντέν δεν έζησε έτσι. Είδε όλη τη δυσκολία, την αλήθεια και τις ριζοσπαστικές προοπτικές για κάτι άλλο, ελευσόμενο στο πιάτο που του έφερναν μπροστά του.
«Τα ταξίδια σε αλλάζουν. Κινούμενος σε αυτήν τη ζωή, αλλάζεις πράγματα, και αφήνεις σημάδια πίσω σου, όσο μικρά κι αν είναι. Σε αντάλλαγμα, και η ζωή και τα ταξίδια αφήνουν σημάδια σε σένα. Τις περισσότερες φορές, αυτά τα σημάδια, στο σώμα σου, στην καρδιά σου, είναι όμορφα. Συχνά, ωστόσο, πονάνε».
Δεν μπορείς να μείνεις ανεπηρέαστος στο πώς φτιάχνεται το φαγητό.
Νίκος Δασκαλόπουλος