Τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) πολύ πρόσφατα ανακοίνωσαν το νέο τους ψηφιακό ερευνητικό εγχείρημα: μια νέα, αυτοτελή και ελεύθερα προσβάσιμη ιστοσελίδα για την ιστορία της Μεταπολίτευσης διαθέσιμη στο www.metapolitefsi.com. Σε τι συνίσταται, όμως, το νέο αυτό εγχείρημα; Μια πιθανή απάντηση πρέπει κατά τη γνώμη μου να απαντά σε δύο επιμέρους, αλλά πολύ βασικές, παραμέτρους.
Γιατί η Μεταπολίτευση;Η Μεταπολίτευση ως έννοια, ως στιγμή και ως εποχή, βρέθηκε στο επίκεντρο των δημόσιων συζητήσεων και κυρίως αντιπαραθέσεων από τις απαρχές της οικονομικής κρίσης. Γύρω από τη Μεταπολίτευση –νοούμενης ως μακράς περιόδου- αναπτύχθηκε ένας πληθωρικός αποδομητικός λόγος, ο οποίος αναζήτησε και εντόπισε «τα οικεία κακά» και τις ρίζες των παθογενειών μιας χώρας και ενός λαού. Δημιούργησε γενεαλογίες παθογένειας και νοσηρών νοοτροπιών, προσπερνώντας -αν όχι ακυρώνοντας τελείως- ένα ολόκληρο κεφάλαιο της πρόσφατης πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας της χώρας μας. Ένα κεφάλαιο με βαθιές τομές στον πολιτικό και κοινωνικό βίο, με διάχυτες προσδοκίες για συλλογική και ατομική πρόοδο. Προσδοκίες, συχνά μαξιμαλιστικές και ματαιωμένες, που όμως αντικατοπτρίζουν μια συλλογική δυναμική για ελευθερία και ριζοσπαστική πολιτική μεταβολή –ιδίως για τις πολιτικές δυνάμεις της Αριστεράς- μετά από μια μακρά περίοδο καταπίεσης.
Ένας λόγος που αναδεικνύει μόνο αρνητικά, αγνοώντας έτσι ότι η Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία είναι ουσιαστικά η μακρύτερη περίοδος κοινοβουλευτικής ομαλότητας και κοινωνικής ειρήνης, πέραν του ότι είναι εξαιρετικά ελλειμματικός και συσκοτίζει τα πράγματα, δεν βοηθάει σε έναν ουσιαστικά αναστοχαστικό και αυτοκριτικό λόγο, τον οποίο ασφαλώς και έχουμε ανάγκη ως κοινωνία. Και αυτό γιατί θέτει ως πυρήνα της δημόσιας συζήτησης κάποια εκ των υστέρων και ενίοτε επισφαλή συμπεράσματα, απλουστευτικές θεωρήσεις και αναχρονισμούς, ενίοτε και επικίνδυνες σχετικοποιήσεις της δημοκρατίας. Αγνοώντας έτσι το κεντρικό γεγονός μιας εποχής: την κατάρρευση του δικτατορικού καθεστώτος και τη βαθμιαία πορεία προς πολιτικές και κοινωνικές διεκδικήσεις και κατακτήσεις. Μια σειρά από τομές, όπως η ομαλή διενέργεια εκλογών, η σταθερή εναλλαγή εκλεγμένων κυβερνήσεων, τα κεκτημένα του εργατικού κινήματος, η ανάδυση νέων κοινωνικών κινημάτων, όπως του φεμινιστικού και του οικολογικού, η είσοδος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), οι διαδικασίες υπέρβασης των τραυματικών διαιρετικών τομών του παρελθόντος, με τα όποια προβλήματά τους, απαξιώνονται, όταν φυσικά είναι ορατές στη συζήτηση.
Πέραν αυτών των εναρκτήριων ερωτημάτων που κινητοποίησαν την έρευνα, οφείλουμε να προσθέσουμε και το ιστοριογραφικό έδαφος πάνω στο οποίο εργάστηκε το πρόγραμμα. Την πύκνωση, δηλαδή, κατά την τελευταία δεκαετία, μελετών, μονογραφιών και ερευνητικών δραστηριοτήτων γύρω από την ιστορία της της Μεταπολίτευσης. Τα ερευνητικά και μεθοδολογικά εργαλεία συνεπώς υπήρξαν πολύ περισσότερα και πολύ πιο συνθετικά, ενώ κατατάσσονται πια στην ελληνική βιβλιογραφία και έργα συγκριτικών προσεγγίσεων σε αντίστοιχες εμπειρίες χωρών του ευρωπαϊκού Νότου, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία. Έτσι, το ψηφιακό έργο των ΑΣΚΙ, αφενός, έρχεται να αξιοποιήσει αυτή τη γνώση. Αφετέρου, να την εμπλουτίσει με νέα ερευνητικά εργαλεία, να την καταστήσει προσιτή και να την διοχετεύσει σε ένα ανοιχτό και γεμάτο προκλήσεις πεδίο: στο διαδίκτυο και στο ετερογενές κοινό του.
Γιατί στο διαδίκτυο; Ένας «χοντροκομμένος» τέτοιος λόγος, όπως αυτός που περιγράψαμε σε προηγούμενο σημείο, διαχέεται και αναπαράγεται σε blogs, sites και στα social media με απίστευτες ταχύτητες, με κίνδυνο να μονοπωλήσει τη συζήτηση και τα επιχειρήματα γύρω από τη Μεταπολίτευση. Από την άλλη, πολύ συχνά ο αναστοχαστικός και –στην πλειονότητα των περιπτώσεων- με όρους νηφαλιότητας διεξαγόμενος διάλογος της επιστημονικής κοινότητας, κινδυνεύει να κλειδώνεται στις αίθουσες των μεταπτυχιακών σεμιναρίων και των συνεδρίων, μετά την αποχώρηση των τελευταίων ακροατών. Κινδυνεύει, δηλαδή, να λαμβάνει την ελάχιστη δυνατή διείσδυση στην κοινή γνώμη ή σε κάθε περίπτωση να ανατροφοδοτεί το διάλογο πολύ λιγότερο απ΄ όσο θα ανέμενε η ίδια η κοινότητα. Το ψηφιακό πρόγραμμα metapolitefsi.com των ΑΣΚΙ, υπό αυτό το πρίσμα, επιλέγει να παρέμβει σε αυτό το πεδίο και να αναδείξει ένα διαφορετικό δρόμο κριτικής ανάγνωσης. Ένα δρόμο που περνάει μέσα από τις πλούσιες αρχειακές συλλογές των ΑΣΚΙ, από κείμενα εύληπτα αλλά με υψηλή τεκμηρίωση, και από ψηφιακά εργαλεία που βοηθούν στην απεικόνιση, στην «οπτικοποίηση» της ιστορικής πληροφορίας, προσπαθώντας έτσι να ισορροπήσει μεταξύ χρηστικότητας και βάθους τεκμηρίωσης.
Ενδεικτικά, ο επισκέπτης και η επισκέπτρια του site μπορούν να περιηγηθούν σε αναλυτικούς πίνακες εκλογικών αποτελεσμάτων της περιόδου 1974-1990, σε χρηστικά χρονολόγια και βιβλιογραφικούς οδηγούς, να παρακολουθήσουν τη δυναμική των εργατικών αγώνων και των μαθητικών κινητοποιήσεων και να επισκεφτούν μνημεία που αναφέρονται στο τραυματικό παρελθόν της δεκαετίας του 1940. Όλα αυτά μέσα από διαδραστικούς χάρτες και πρωτότυπο εικονογραφικό υλικό. Περαιτέρω, να παρακολουθήσουν 17 κινηματογραφημένες συνεντεύξεις, συνολικής διάρκειας 20 ωρών, που αναδεικνύουν ατομικές διαδρομές και βιωματικές καταθέσεις και τη συνάντησή τους με τα μεγάλα γεγονότα της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας.
Η πολιτική, η ευρωπαϊκή ενοποίηση, ο κόσμος της εργασίας, τα νέα κοινωνικά κινήματα, η πολιτιστική παραγωγή, η οικονομία και οι πολιτικές μνήμης της περιόδου της Μεταπολίτευσης -οι εφτά, δηλαδή, βασικές θεματικές του site- μετατρέπονται έτσι σε ανοιχτά περιβάλλοντα έρευνας, γνώσης και πληροφορίας. Σε περιβάλλοντα που φυσικά δεν υπαινίσσονται ότι εξαντλούν ή καλύπτουν κάθε πτυχή της περιόδου 1974-1989, αλλά γονιμοποιούν νέα ερωτήματα και δημιουργούν τους όρους για τις ατομικές αναζητήσεις των επισκεπτών, τροφοδοτώντας έτσι το διάλογο σε ένα ευρύ και ενεργό κοινό πολιτών.
Στάθης Παυλόπουλος,ιστορικός/συντονιστής προγράμματος