Με αφορμή τη θεατρική παράσταση «Αμάρυνθος» στο Φεστιβάλ ΑθηνώνΠολλές λέξεις καταναλώθηκαν τον τελευταίο μήνα με αφορμή την παράσταση
Αμάρυνθος της Μάρθας Μπουζιούρη, που παίχτηκε στο Φεστιβάλ Αθηνών και βασίζεται στο βιασμό της δεκαεξάχρονης μαθήτριας από τη Βουλγαρία από τέσσερις συμμαθητές της, στις τουαλέτες του σχολείου τους, το 2006, στην Αμάρυνθο της Εύβοιας. Πιο σωστό θα ήταν να λεχθεί με αφορμή όσα ειπώθηκαν για την παράσταση: όσα είπε η σκηνοθέτις για το είδος θεάτρου που κάνει, οπότε και πώς προσέγγισε το συμβάν της Αμαρύνθου, όσα είπαν φεμινιστικές συλλογικότητες για ό,τι ανέφερε στις συνεντεύξεις της η Μ. Μπουζιούρη.
Ομολογώ ότι δυσκολεύομαι να παρακολουθήσω την επιστημονικοποίηση του θεάτρου. Από τις ιστορικές πρωτοπορίες του πρώτου ήμισυ του 20ού αιώνα και τα απίστευτα πολλά και πολυποίκιλα θέατρα και ομάδες έρευνας του δεύτερου ήμισυ, μέχρι περίπου τη δεκαετία του ’80, τι έχει μείνει; Οι διαφορετικοί πειραματισμοί μετά από συγκρούσεις αλλά και μαγικές συμπτώσεις χρόνων τελικά χωρίστηκαν νοικοκυρεμένα σε είδη και απέκτησαν ακαδημαϊκή γλώσσα; Στη δεκαετία του ’70, κυρίως, οι καθηγητές και οι φοιτητές των θεατρικών τμημάτων συμμετείχαν άμεσα στο εν τω γεννάσθαι ομάδων και νέων εμπειριών, μεταφέροντάς τες ταυτόχρονα στις πανεπιστημιακές αίθουσες για μελέτη –καταργούσαν έτσι τη χρονική και φυσική απόσταση, άρα και την ασφάλεια που αυτή παρείχε. Τώρα νομίζω συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο.
Το θέατρο ντοκουμέντο που έχει τις ρίζες του στη δεκαετία του ’30 στη Γερμανία, ξεπήδησε τότε από την απάνθρωπη εμπειρία των καταστροφών του πολέμου και των μακροχρόνιων συνεπειών του, αλλά και την αναρχική διαμαρτυρία του καλλιτεχνικού κινήματος του νταντά. Ανάμεσα σε αυτούς τους δύο πόλους κινήθηκε η πολιτική και αισθητική εκπαίδευση αυτών που στη συνέχεια θα δημιουργούσαν το θέατρο ντοκουμέντο, με προεξέχοντα τον Έρβιν Πισκάτορ, ενώ ο πόλεμος ως τερατώδες συλλογικό συμβάν είχε διαφοροποιήσει και την αντίληψη τους για το ατομικό. Το ίδιο και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, οι δίκες των Ναζί, ο πόλεμος του Βιετνάμ, τα απελευθερωτικά κινήματα της Λατινικής Αμερικής, μεταξύ άλλων, πρόσφεραν την κατεπείγουσα αναγκαιότητα σε καλλιτέχνες να μιλήσουν με πολεμικό τρόπο γι’ αυτά.
Έξοχο μάθημα ρητορικήςΗ παράσταση
Αμάρυνθος αυτήν την «παράδοση» γενικά επικαλείται. Η σκηνοθέτις υπερθεμάτισε την ερευνητική/επιστημονική προσέγγιση στην παράστασή της, ενώ τοποθετήσεις της, όπως: «Στην προκειμένη περίπτωση έχεις δύο αλήθειες που τοποθετούνται στα δύο άκρα, που μάχονται η μία την άλλη και στη μέση υπάρχει ένα τεράστιο αγεφύρωτο χάσμα» ή δεν είχε «υπάρξει πουθενά ένας ενδιάμεσος χώρος για επικοινωνία, για αναστοχασμό», όπως και ο χαρακτηρισμός του συμβάντος ως case ξεσήκωσαν πολλές αντιδράσεις. Κείμενα γράφτηκαν και πανό αναρτήθηκαν έξω από το χώρο του Φεστιβάλ στην Πειραιώς.
Εξαιτίας των παραπάνω, πήγα στην παράσταση με πολλές επιφυλάξεις. Η παράσταση ήταν άρτια στημένη, με καλούς ηθοποιούς, με φανερή την προσεκτική και ενδελεχή έρευνα –δεν με πρόσβαλε, ούτε αισθάνθηκα, λόγω των ίσων αποστάσεων, ότι υποστηρίζει την πλευρά των βιαστών. Θα έλεγα ότι στην αντιπαράθεση των δύο ομάδων, αυτών που υποστήριξαν ότι δεν υπήρξε βιασμός, και αυτών της μαθήτριας, τα επιχειρήματα των πρώτων εμφανίστηκαν τουλάχιστον αναξιόπιστα. Το υλικό και η παράθεση επιχειρημάτων ένθεν κι ένθεν θα αποτελούσε κι ένα έξοχο μάθημα ρητορικής, αν αυτό υπήρχε και στα ελληνικά σχολεία: πώς ερευνά, πώς στήνει τα επιχειρήματα η κάθε ομάδα και πώς συγκρούεται με την άλλη. Το ερώτημα μου είναι γιατί αυτό είναι θέατρο και όχι μια προσεκτικά επιμελημένη ακαδημαϊκή παρουσίαση.
Πώς ορίζουμε το πολιτικό;Το θέατρο/ντοκουμέντο όπως και το κινηματογραφικό ντοκιμαντέρ δεν διεκδικεί αντικειμενικότητα, χρησιμοποιεί υλικό πραγματικών γεγονότων με προσωπική, μάλλον με πολεμική ματιά. Υπάρχει ίχνος ακαδημαϊσμού στο
Το βάθος του ουρανού είναι κόκκινο του Κρις Μαρκέρ ή στις παραστάσεις κολάζ του Living theatre; Αν λοιπόν το θέατρο/ντοκουμέντο αντλεί και αντλούσε εξαρχής το υλικό του από τα μεγάλα συμβάντα με διάρκεια και επιρροή και στη μετέπειτα ζωή των ανθρώπων, πού ήταν ο παρόντας χρόνος στην παράσταση της Πειραιώς; Ένα σεξιστικό και ρατσιστικό έγκλημα δεν είναι ένα μεγάλο συμβάν με διάρκεια; Άρα πού ήταν το
τώρα που αποτελεί έτσι κι αλλιώς προϋπόθεση για τη σχέση που θα πρέπει να δημιουργείται ανάμεσα στην παράσταση και στον θεατή. Οι θεατές/τριες στην Αμάρυνθο βρέθηκαν σε θέση αμφιθεάτρου.
Κυκλοφόρησαν δύο κείμενα, το ένα δημοσιεύτηκε στη +τεχνία (syntexnia.net), στη Θεσσαλονίκη, και το άλλο το υπογράφει η φεμινιστική ομάδα φέμιν@tre*, που απαντούν στα όσα είπε στις συνεντεύξεις της η Μάρθα Μπουζιούρη –ταυτόχρονα πανό με το σύνθημα «Σκηνοθέτες σκασμός, στην Αμάρυνθο ήταν βιασμός», αναρτήθηκε στην είσοδο της Πειραιώς 260. Στη διάρκεια της μεταμεσονύχτιας παράστασης, η φέμιν@tre πέταξε τρικάκια με συνθήματα όπως «Στις τουαλέτες γεννιούνται οι συνειδήσεις».
Η παράσταση ολοκληρώθηκε χωρίς αντιδράσεις, οι ηθοποιοί υποκλίθηκαν και βγήκαν. Πολλοί νέοι θεατές πλησίασαν τα παιδιά της φέμιν@tre διαμαρτυρόμενοι για τη χειρονομία και με διάθεση να ανοίξουν μια συζήτηση στην οποία η συλλογικότητα δεν ανταποκρίθηκε. Σκεπτόμουν πόσο έχει αλλάξει το πώς ορίζουμε το πολιτικό. Ας πούμε, με τη ρίψη τρικακίων θα μπορούσε να σταματήσει η παράσταση και να απευθυνθούν οι ηθοποιοί στο κοινό. Αυτό θα ήταν μια πράξη πολιτικού θεάτρου. Η φέμιν@tre είχε γράψει ένα συνεπές στις απόψεις της και πλήρες κείμενο, ασκώντας κριτική στα όσα είχε πει η σκηνοθέτις, πριν τα μέλη της δουν την παράσταση. Ήταν εκεί αλλά «είδαν» τελικά την παράσταση; Πόσο πολιτικό ήταν άραγε αυτό; Αναρωτιέμαι.
Σοφία Ξυγκάκη* tomov.gr/2018/07/12/amarinthos-2