Για το βιβλίο του Σπύρου Σακελλαρόπουλου “Κρίση και κοινωνική διαστρωμάτωση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα” [2014, εκδόσεις Τόπος, σελ. 349]
Του Διονύση ΤζαρέλαΣτην επιστολή του προς τον Danielson (10.4.1879), ο Μαρξ για να περιγράψει τη γνωσιολογική δυσκολία ανάλυσης της κρίσης ως πολυπαραγοντικής διαδικασίας, τονίζει πως «πρέπει να παρατηρήσουμε αυτές τις τρέχουσες εξελίξεις μέχρι το πράγμα να ωριμάσει, μόνο τότε μπορούμε να τις καταναλώσουμε παραγωγικά, δηλαδή θεωρητικά».
Η ανάλυση της κρίσης και των επιπτώσεών της σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο οφείλει δηλαδή να συνδυάζει την καταγραφή των εμπειρικών δεδομένων με το θεωρητικό συσχετισμό τους και μόνο έπειτα από τη διεξοδική ανάλυση της συγκεκριμένης κατάστασης να εξάγει θεωρητικά συμπεράσματα.
Ο Σ. Σακελλαρόπουλος με το βιβλίο του «Κρίση και κοινωνική διαστρωμάτωση στην Ελλάδα του 21ου αιώνα» επιτυγχάνει ακριβώς να συνδυάσει τη θεωρητική ανάλυση με τα εμπειρικά δεδομένα και άρα να προσφέρει μια συνεκτική ερμηνεία της τρέχουσας οικονομικής κρίσης. Το βιβλίο του Σακελλαρόπουλου προσφέρει μια σημαντική αναγνωστική εμπειρία και αποτελεί υπόδειγμα μεθοδολογικής έρευνας. Ο συγγραφέας αναλύει επιστημονικά την παρούσα κρίση, ενοποιώντας τις επιμέρους εκδηλώσεις της και αποδεικνύει τη συσχέτιση της ελληνικής κρίσης με τη διεθνή κρίση του 2008, που θεωρείται περιπλεγμένη συνέχεια της κρίσης του 1973 (1ο κεφάλαιο). Ταυτόχρονα, ο Σακελλαρόπουλος αποδομεί με ενάργεια και γλαφυρότητα μία προς μία τις κυρίαρχες αφηγήσεις για την κρίση, καταδεικνύοντας όχι μόνο την επιστημονική τους ανεπάρκεια, αλλά και την ιδεολογική τους μονομέρεια (2ο κεφάλαιο).
Ο συγγραφέας τοποθετεί στην ορθή της διάσταση τη σχέση κρίσης - μνημονίου και θεωρεί τα αλλεπάλληλα πακέτα μέτρων την πολιτική απάντηση της κυρίαρχης τάξης στην οικονομική κρίση (3ο κεφάλαιο).
Με πληθώρα εμπειρικών και μετρήσιμων δεδομένων (που έχουν προέλθει από αναλύσεις και μεταναλύσεις) καταδεικνύεται, πέραν πάσης αμφιβολίας, η ταξικότητα των πολιτικών λιτότητας, η πολιτική κυριαρχία των μονοπωλιακών καπιταλιστικών μερίδων (4ο κεφάλαιο) και οι κοινωνικές συνέπειες της κρίσης (5ο κεφάλαιο). Βασική θέση του Σακελλαρόπουλου είναι πως η εσωτερίκευση της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό και οι ακολουθουμένες πολιτικές σε εθνικό, αλλά κυρίως σε επίπεδο υπερεθνικών οργανισμών (ευρωζώνη, ΕΕ), αποτελούν το μοντέλο με το οποίο το κεφάλαιο φιλοδοξεί να υπερβεί την κρίση.
Στο 6ο κεφάλαιο, ο συγγραφέας συσχετίζει τα δομικά στοιχεία αυταρχικού κρατισμού των τελευταιών δεκαετιών, που αποτελούν το διεθνές θεσμικό πλαίσιο, με τις μορφικές μετατοπίσεις του ελληνικού κράτους τη στιγμή της κρίσης. Ο Σακελλαρόπουλος αναλύει τη διαδικασία κανονικοποίησης της κατάστασης εξαίρεσης, μέσα από τις αλλαγές στην εσωτερική λειτουργία των κρατικών μηχανισμών και την άμεση εμπλοκή των δομών των δανειστών στην κρατική διοίκηση. Για να περιγράψει τις μορφικές αλλαγές του ελληνικού κράτους και τη θέση του ελληνικού καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό σύστημα, ο συγγραφέας εισάγει την έννοια του οιονεί προτεκτοράτου (σελ 131). Το οιονεί προτεκτοράτο αποτελεί μια «νέα μορφή υβριδικού κράτους», «αδιαπέραστου από την ταξική πάλη» που δοκιμάζεται στην Ελλάδα, αλλά που δυνητικά μπορεί να αποτελέσει το μοντέλο «λειτουργικής» αναπαραγωγής των καπιταλιστικών σχέσεων στο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό πλέγμα.
Στο 7ο και 8ο κεφάλαιο καταγράφονται οι ποικίλες εκφάνσεις των αντιδράσεων των κυριαρχούμενων τάξεων και οι σαρωτικές επιδράσεις στο εκλογικό-κομματικό σύστημα των αλλαγών των κοινωνικών συσχετισμών που επιφέρει η κρίση.
Το 2ο μέρος του βιβλίου χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο 1ο μέρος, ο Σακελλαρόπουλος επεξεργάζεται με κριτικό πνεύμα τη μαρξιστική θεωρία των κοινωνικών τάξεων. Οι κοινωνικές τάξεις υπάρχουν μέσα από την πάλη τους, ενώ το φαινόμενο της εκμετάλλευσης αναδεικνύεται ως το πιο ασφαλές επιστημολογικά κριτήριο του ταξικού διαχωρισμού. Ο συγγραφέας στη συνέχεια προσεγγίζει το ζήτημα της παραγωγικής εργασίας στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, ασκώντας κριτική στη «φυσιοκρατική» προσέγγιση του Πουλαντζά, συνεισφέροντας έτσι στην προσπάθεια οριοθέτησης και ανάλυσης των σύγχρονων χαρακτηριστικών των κοινωνικών τάξεων.
Στο πλαίσιο αυτών των θεωρητικών παραδοχών, ο συγγραφέας προσεγγίζει τη μικροαστική τάξη -παραδοσιακή και νέα, διαταξικές κατηγορίες (δημόσιοι υπάλληλοι, αγρότες, διανοούμενοι)- ενώ κρίνει τις αστικές και ψευδοριζοσπαστικές αντιλήψεις για το τέλος των κοινωνικών τάξεων, καταδεικνύοντας τη μερικότητα και τη θεωρητική ανεπάρκειά τους (κεφάλαια 2-4).
Στο τελευταίο μέρος, ο Σακελλαρόπουλος αξιοποιώντας πληθώρα στοιχείων, καταγράφει την εξέλιξη της κοινωνικής διαστρωμάτωσης στην Ελλάδα, τις τρεις τελευταίες δεκαετίες, προσφέροντας μια εξαίρετη θεωρητική απεικόνιση της ταξικής δομής της ελληνικής κοινωνίας.
Συνοψίζοντας, το βιβλίο του Σ. Σακελλαρόπουλου αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο κατανόησης και ερμηνείας της παρούσας κρίσης που συνδυάζει το κατανοητό και προσιτό ύφος με τη θεωρητική εμβάθυνση, την επιστημονική δεοντολογία με την πολιτική ριζοσπαστική οπτική. Στέκεται κριτικά απέναντι στις κυρίαρχες αφηγήσεις για την κρίση, αποκαλύπτοντας την άβολη αλήθεια που αυτές προσπαθούν να συσκοτίσουν: η κρίση δεν είναι φυσικό φαινόμενο, ούτε ελληνική ιδιαιτερότητα. Είναι εγγενές χαρακτηριστικό του καπιταλισμού και η πιο βίαιη και κρυστάλλινη απεικόνιση της πάλης των τάξεων.
•