«2001: Η ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ»Τότε που το σήμερα φάνταζε πολύ μακρινό Του Στράτου ΚερσανίδηΟταν την άνοιξη του 1968 πρωτοπροβλήθηκε η ταινία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ «2001: Η Οδύσσεια του διαστήματος» (2001: A space odyssey), το 2018 φάνταζε –και ήταν– πολύ μακρινό. Όχι τόσο από άποψη πραγματικού χρόνου όσο από το σημείο στο οποίο βρισκόταν η τεχνολογική εξέλιξη τότε σε σχέση με τα όσα έδειχνε η ταινία. Να μην ξεχνάμε πως ο Νιλ Άρμστρονγκ και ο Μπαζ Όλντριν δεν είχαν πατήσει ακόμη το πόδι τους στη Σελήνη, πράγμα που συνέβη μετά από μερικούς μήνες, τον Ιούλιο του 1969. Έκτοτε η τεχνολογία έκανε τεράστια άλματα και πολλά από τα επιστημονικά στοιχεία της ταινίας έχουν περάσει από το χώρο της φαντασίας στην πραγματικότητα, καθώς αποδείχτηκαν ακριβή. Αυτό βέβαια σε μεγάλο βαθμό οφείλεται στον Άρθουρ Κλαρκ, το συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας, στο διήγημα του οποίο «Ο φρουρός» (Sentinel) βασίστηκε ο Κιούμπρικ για να γυρίσει το μεγαλειώδες αυτό κινηματογραφικό αριστούργημα. Εάν φανταστούμε πως το διήγημα γράφτηκε το 1948 τότε η επιστημονική ακρίβεια του συγγραφέα γίνεται ακόμη πιο εντυπωσιακή.
Ο Στάνλεϊ Κιούμπρικ διάβασε το βιβλίο το 1964, αποφάσισε να το κάνει ταινία και, αφού συνεργάστηκε με τον Κλαρκ και έκαναν την ανάλογη έρευνα, ξεκίνησαν τα γυρίσματα το Δεκέμβριο του 1965 και δύο χρόνια μετά η ταινία ήταν έτοιμη. Όπως είχε δηλώσει ο Άρθουρ Κλαρκ ερμηνεύοντας τις διαθέσεις του σκηνοθέτη, «ο Κιούμπρικ ήταν αποφασισμένος να δημιουργήσει ένα έργο τέχνης που θα διέγειρε τα συναισθήματα του θαυμασμού, του φόβου, ακόμα και του τρόμου, αν χρειαζόταν».
Η αφήγηση ξεκινά από την εποχή των πιθηκανθρώπων και το αντικείμενο το οποίο διατρέχει την αφήγηση και αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, την αφορμή για να ξετυλιχθεί η όποια δράση είναι ένας μαύρος μονόλιθος. Από τους πιθηκανθρώπους ο μονόλιθος ανακαλύπτεται μετά από χιλιάδες χρόνια στη Σελήνη. Εκείνο όμως που προκαλεί το ενδιαφέρον των ανθρώπων είναι πως ο συγκεκριμένος δέχεται σήματα από έναν άλλο μονόλιθο ο οποίος βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη Δία. Έτσι οργανώνεται μια επανδρωμένη αποστολή, με το διαστημόπλοιο «Ντισκάβερι 1» με σκοπό να φτάσει εκεί. Στο σκάφος βρίσκεται ο αστροναύτης Ντέιβιντ Μπάουμαν, ο μόνος που θα επιζήσει από το πλήρωμα και ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής, ο Χαλ 9000, ο οποίος διαθέτει ανθρώπινη νοημοσύνη. Οι δυο τους συνεχίζουν το ταξίδι μέχρι το τέλος όταν θα εξαφανιστούν στο χάος του διαστήματος.
Βέβαια η ουσία της ταινίας δεν είναι η υπόθεση αλλά ο βαθύς φιλοσοφικός στοχασμός ο οποίος την διαπερνά ολόκληρη. Είναι μια σπουδή επάνω στον ίδιο τον ανθρώπινο πολιτισμό και την επιστημονική εξέλιξη. Σε όλη τούτη την προσπάθεια να εξηγήσουμε το σύμπαν, το οποίο εν πολλοίς παραμένει ανεξήγητο, αφού πίσω από κάθε ερμηνεία αναδύεται ένα και περισσότερα ερωτήματα. Το τελικό συμπέρασμα παραμένει ένα και το αυτό. Είναι η μικρότητα, η μηδαμινότητα του ανθρώπου μπροστά στο αχανές του σύμπαντος. Η μοναξιά μέσα στο χάος άρα και η υπαρξιακή αγωνία. Και εν τέλει η ίδια η θέση μας μπροστά στη ζωή και το αναπόφευκτο του θανάτου και το πόση σημασία μπορεί να έχουν αυτά για το άνευ ορίων σύμπαν μέσα στο οποίο διαστέλλεται και χάνεται η έννοια του χρόνου.
Η διάρκειας 142 λεπτών ταινία, είναι χωρισμένη σε τέσσερις πράξεις και ο Κιούμπρικ έχει επιλέξει τα πρώτα 20 και τα τελευταία 20 λεπτά να μην έχουν καθόλου διάλογο. Μεγάλες σιωπές υπάρχουν και στο υπόλοιπο μέρος της ταινίας, με τη μουσική να παίζει πρωταρχικό ρόλο. Το ελλειπτικό φινάλε μένει ανοιχτό σε ερμηνείες καθώς ο Μπάουμαν χάνεται μέσα στο διάστημα. Όταν πριν από χρόνια είχα συζητήσει με κάποιον φίλο μου φυσικό για το φινάλε, μου είχε πει πως κατά τη δική του γνώμη ο Κιούμπρικ αναφέρεται σε μια μαύρη τρύπα, η οποία «ρουφάει» τον αστροναύτη για να τον βγάλει κάπου αλλού, που δεν ξέρουμε. Η εξήγηση εκείνη μου είχε αρέσει επειδή με βοήθησε να δώσω κάποια «λογική» εξήγηση. Τις τελευταίες μέρες. όμως, με αφορμή την επαναπροβολή της ταινίας, διάβασα πως τον περασμένο Ιούνιο ήρθε στο φως μια σπάνια τηλεφωνική συνέντευξη του Στάνλεϊ Κιούμπρικ στην οποία αποκαλύπτει πως ο αστροναύτης Ντέιβιντ Μπάουμαν έχει απαχθεί από οντότητες θεϊκές ή ενεργειακές, χωρίς σχήμα ή μορφή και στην ουσία πειραματίζονται μαζί του. Συμπεριφέρονται δηλαδή όπως οι άνθρωποι στα ζώα, σαν να βρίσκεται μέσα σε έναν αστρικό ζωολογικό κήπο. Ε, για να το λέει ο Κιούμπρικ μάλλον έτσι θα είναι. Άλλωστε ταιριάζει απόλυτα με αυτό που λέω πιο πάνω, πως δηλαδή ολόκληρη η φιλοσοφική προσέγγιση του έργου είναι η μηδαμινότητα του ανθρώπου μπροστά στο σύμπαν.
Μια μεγάλη ταινία, από τις κορυφαίες του παγκόσμιου κινηματογράφου. Δεν είναι τυχαίο πως πολλοί αναλυτές μιλούν για τον κινηματογράφο πριν και τον κινηματογράφο μετά το «2001: Οδύσσεια του διαστήματος». Κι όμως το αριστούργημα του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, αν και είχε προταθεί για 6 Όσκαρ, κέρδισε μόνον εκείνο για τα ειδικά εφέ. Αυτό είναι και το μοναδικό Όσκαρ που κέρδισε ο σκηνοθέτης στην καριέρα του, πράγμα που επιβεβαιώνει, για μια ακόμη φορά, την άποψη που πολλάκις έχω διατυπώσει για τα υπερεκτιμημένα αυτά βραβεία. Ευτυχώς όμως δεν συνέβη το ίδιο και με τα βρετανικά βραβεία BAFTA, τα οποία σάρωσε κυριολεκτικά.
strakersan@gmail.comkersanidis.wordpress.com ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ «Τσε ο επαναστάτης» (Guerrilla) του Στίβεν Σόντερμπεργκ: Βλέπε φύλλο προηγούμενης εβδομάδας.
«Candelaria: Ένα τραγούδι για την Αβάνα» του Τζόνι Χέντριξ: Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στην Κούβα, ο Φιντέλ Κάστρο σε μια προσπάθεια να συγκεντρώσει ξένο συνάλλαγμα δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στον τουρισμό. Η 70χρονη Καντελάρια εργάζεται καμαριέρα σε ένα ξενοδοχείο, ενώ τα βράδια βάφεται έντονα και τραγουδά στο κοινό. Ο άνδρας της, ο Βίκτορ Ούγκο, εργάζεται σε εργοστάσιο. Όταν μια μέρα η Καντελάρια μαζεύοντας τα σεντόνια σε ένα δωμάτιο θα βρει μια κάμερα, η ζωή τους θα αλλάξει. Ο Βίκτορ Ούγκο μέσα από την κάμερα θα ανακαλύψει τη σταρ Καντελάρια που κάθε βράδυ καταχειροκροτεί το κοινό της Αβάνας. Θα νιώσει πιο νέος και μέσα από όλο αυτό θα δει τη γυναίκα του με νέα ματιά, θα την ερωτευτεί από την αρχή.
«Ο άνθρωπος που σκότωσε το Δον Κιχώτη» (The man who killed Don Quixote) του Τέρι Γκίλιαμ: Ο 35χρονος Τόμπι, ξιπασμένος και μεγαλομανής, γυρίζει ένα διαφημιστικό για μια ρώσικη βότκα. Στο πρότζεκτ έχει ως κεντρικό ήρωα το Δον Κιχώτη. Ενώ προσπαθεί να ολοκληρώσει τα γυρίσματα, ένας πλανόδιος του δίνει ένα ντιβιντί με την πτυχιακή ταινία που είχε γυρίσει ο Τόμπι όταν σπούδαζε, με θέμα τον Κιχώτη. Τότε ο φέρελπις σκηνοθέτης είχε χρησιμοποιήσει τους κατοίκους ενός γειτονικού χωριού. Αμέσως του ξυπνά η περιέργεια να μάθει τι έγινε το Χαβιέ, ο τσαγκάρης που υποδυόταν το Δον Κιχώτη, η 15χρονη τότε Ανχέλικα που ήταν η Δουλτσινέα. Όμως η Ανχέλικα κατέληξε κολ γκερλ αντί για ηθοποιός και ο Χαβιέ έχει αποτρελαθεί ζώντας με τους δαίμονές του. Βλέποντας τον Τόμπι, πιστεύει πως είναι ο Σάντσο Πάντσα που επέστρεψε και οι δυο τους ξεκινούν για μια μεγάλη περιπέτεια.
«Πρόσκληση σε γάμο» (Destination wedding) του Βίκτορ Λέβιν: Ο Φρανκ δεν πολυγουστάρει τον ετεροθαλή αδελφό του, στο γάμο του οποίου έχει προσκληθεί. Η Λίντσεϊ, πρώην αρραβωνιαστικιά του γαμπρού, έχει προσκληθεί κι αυτή στο γάμο. Ο Φρανκ και η Λίντσεϊ γνωρίζονται καθοδόν προς το γάμο και αντιπαθιούνται με την πρώτη ματιά. Όμως το κακό είναι πως ο γαμπρός και η νύφη νομίζοντας πως είναι ζευγάρι τους βάζουν παντού μαζί! Αφού είναι αναγκασμένοι να περάσουν 72 ώρες μαζί αποφασίζουν να συμμαχήσουν και αυτό θα τους φέρει κοντά.
«Κρίστοφερ και Γουίνι» (Christopher Robin) του Μαρκ Φόρστερ: Ο Κρίστοφερ Ρόμπιν, παντρεμένος και πατέρας, αναπολεί το λούτρινο αρκουδάκι του, το Γουίνι, που έπαιζε μικρός. Όταν τον ξαναβρίσκει η φιλία τους αναθερμαίνεται και ξαναθυμάται.
«Γιατρέ μου, κερατωθήκαμε» (Terapia di coppia per amanti) του Αλέσιο Μαρία Φεντερίτσι: Η Βιβιάνα και ο Μοντέστο ζουν έναν παράφορο, παράνομο έρωτα. Αποφασίζουν να επισκεφθούν ένα σύμβουλο γάμου θέλοντας έτσι να κατανοήσουν τα συναισθήματά τους και να τα διαχειριστούν.
«Η καλόγρια» (The nun) του Κόριν Χάρντι: Μια δόκιμη μοναχή και ένας ιερέας με σκοτεινό παρελθόν, φτάνουν σε ένα απομονωμένο μοναστήρι στη Ρουμανία για να διερευνήσουν την αυτοκτονία μιας καλόγριας. Εκεί έρχονται αντιμέτωποι με μια δαιμόνια δύναμη.
«Βοκκάκιος 70» (Boccaccio 70) σκηνοθεσία: Μάριο Μονιτσέλι, Φεντερίκο Φελίνι, Λουκίνο Βισκόντι, Βιτόριο ντε Σίκα: Τέσσερις μεγάλοι σκηνοθέτες σκηνοθετούν ιστορίες του Βοκκάκιου. Ταινία του 1962.
Σινεφίλ