Οι πρώτοι τέσσερις μήνες της κυβέρνησης Σάντσεθ
Του Στίβεν Φόρτι*Τι έκανε σ’ αυτούς τους πρώτους τέσσερις μήνες η νέα κυβέρνηση του Σοσιαλιστικού Κόμματος υπό την ηγεσία του Πέδρο Σάντσεθ; Υπήρξαν αναμφίβολα σημαντικά βήματα προς τα εμπρός σε σχέση με την εποχή του Μαριάνο Ραχόι, παρόλο που ίσως να μην ήταν όσα θα περιμέναμε. Είναι σωστό να υπενθυμίσουμε ότι η κατάσταση δεν είναι ίδια με του Κόστα στην Πορτογαλία, όπου αρκούν οι ψήφοι του Μπλόκο της Αριστεράς και του Πορτογαλικού Κομμουνιστικού Κόμματος για να έχει η κυβέρνηση του Σοσιαλιστικού Κόμματος την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή. Στη Μαδρίτη τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα. Ο Σάντσεθ, που έχει μόνο 84 βουλευτές, χρειάζεται εκτός από τους Unidos Podemos και τις ψήφους των βάσκων εθνικιστών και των καταλανών αυτονομιστών για να φτάσει στην απόλυτη πλειοψηφία. Δεν είναι εύκολο να τους πείσει όλους να συμφωνήσουν, αν μάλιστα λάβουμε υπόψη μας τη χρόνια κρίση που βιώνει η Καταλονία, η οποία επηρεάζει άμεσα τις δυνατότητες διάρκειας της κυβέρνησης. Όμως κανείς δεν απορεί γι’ αυτό. Το γνώριζαν πολύ καλά οι πάντες.
Συμβολικές επιλογέςΟ Σάντσεθ, λοιπόν, έπαιξε προκαταβολικά τα χαρτιά του, έχοντας επίγνωση ότι οι μέρες χάριτος θα ήταν λίγες και οι δυσκολίες πάρα πολλές. Μέσα σε λίγες μέρες σχημάτισε μια ικανή και αξιόπιστη κυβέρνηση απέναντι στην κοινή γνώμη, τόσο του οικονομικού περιβάλλοντος όσο και των ευρωπαϊκών θεσμών, αποτελούμενη στην πλειοψηφία της από γυναίκες. Άδραξε μετά την ευκαιρία για να κερδίσει αξιοπιστία και σε διεθνές επίπεδο, με την απόφαση να υποδεχτεί τους μετανάστες του Aquarius και να παίξει πρωταρχικό ρόλο στην ευρωπαϊκή κρίση, ανακτώντας μια πρωταγωνιστική θέση για την Ισπανία, που χάθηκε στα χρόνια του Λαϊκού Κόμματος. Τέλος, προσπάθησε να αποδείξει, από την πρώτη μέρα, ότι έχει ένα σαφές πρόγραμμα διακυβέρνησης. Γι’ αυτό στοιχημάτισε τα πάντα σε συμβολικές επιλογές που μπορούσαν να ψηφιστούν γρήγορα στο κοινοβούλιο της Μαδρίτης, έχοντας ως έρεισμα την ετερογενή πλειοψηφία που τον στηρίζει, με την προσφυγή σε νομοθετικά διατάγματα. Μέχρι τώρα έχουν εγκριθεί επτά: τα δύο σημαντικότερα αφορούν το δικαίωμα στη δημόσια υγεία όλου του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των μεταναστών χωρίς χαρτιά και την εκταφή της σορού του Φρανσίσκο Φράνκο από την κοιλάδα των Πεσόντων. Σ’ αυτά προστίθενται άλλα που αφορούν την ενίσχυση των μέτρων ενάντια στην έμφυλη βία, την κατάργηση του ηλεκτρικού φόρου, για να μειωθούν οι λογαριασμοί ηλεκτρικού ρεύματος, και την χρηματοδότηση των επιδομάτων των ανέργων, ίση με ένα ποσό 50 εκατομμυρίων ευρώ. Δηλαδή κοινωνικές πολιτικές, φεμινισμός και ιστορική μνήμη. Συμβολικές επιλογές, προφανώς επιμέρους και περιορισμένες, αλλά που βρίσκουν ευρεία συναίνεση στον ισπανικό πληθυσμό και «κοστίζουν» λίγο. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Σάντσεθ βρέθηκε με τα χέρια δεμένα από έναν προϋπολογισμό ψηφισμένο από το Λαϊκό Κόμμα.
Όμως, εκτός από αυτά τι συνέβη; Υπήρξε σχεδόν αμέσως ένα άλλο μη δευτερεύον στοιχείο: η βούληση και η ικανότητα διαλόγου, πάνω απ’ όλα στην καταλανική κρίση, μετά τις εντάσεις του περασμένου Οκτωβρίου. Η αποστολή μπορεί να φαινόταν σχεδόν αδύνατη, με δεδομένο το σημείο ρήξης στο οποίο είχε φθάσει η κατάσταση και με δεδομένη την αδιαλλαξία μιας μερίδας του αυτονομισμού. Αλλά, μολονότι δεν μπορούμε να μιλήσουμε ακόμη για συγκεκριμένα αποτελέσματα, αποκαταστάθηκαν δίαυλοι επικοινωνίας, έστω και εύθραυστοι, με τη Βαρκελώνη. Ένα σενάριο αδιανόητο μέχρι τον Μάιο. Οι άγνωστοι παράγοντες είναι ακόμη πάρα πολλοί και τα πάντα θα μπορούσαν να ναυαγήσουν μέσα σε μια στιγμή, αν λάβουμε υπόψη την καυτή πατάτα που άφησε ο Ραχόι με τις δίκες κατά των στελεχών των αυτονομιστών. Όμως, τουλάχιστον προς το παρόν, φάνηκε μια ασυνέχεια σε σχέση με τα προηγούμενα επτά χρόνια.
Ο προϋπολογισμός του 2019Αυτά ισχύουν, αλλά υπάρχουν ακόμη πολλά ερωτηματικά. Η σοσιαλιστική κυβέρνηση υποσχέθηκε πολλά –καταπολέμηση της ανεργίας των νέων, αύξηση της δημόσιας δαπάνης, τέλος της λιτότητας, κλπ– χωρίς να χάνει από τον ορίζοντά της τα στενά περιθώρια κινήσεων που έχει στη διάθεσή της. Προς το παρόν, όμως, πρόκειται μόνο για λόγια. Η κρίσιμη ώρα θα είναι στην περίοδο μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου, όταν ο Σάντσεθ θα παρουσιάσει τον προϋπολογισμό του 2019. Από αυτό θα εξαρτηθούν πολλά. Πρώτα απ’ όλα, η ίδια η διάρκεια της κυβέρνησης. Όσο και αν επανέλαβε ο ηγέτης του Σοσιαλιστικού Κόμματος ότι θέλει να φθάσει στο τέλος της νομοθετικής περιόδου, όλοι γνωρίζουν καλά ότι χωρίς προϋπολογισμό θα έχουμε πρόωρες εκλογές στις αρχές του 2019. Πράγμα που μπορεί να μην είναι εντελώς αρνητικό για τους σοσιαλιστές, οι οποίοι, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, θα είναι τώρα πρώτο κόμμα με το 30% των ψήφων.
Κατά δεύτερο λόγο, από το κομβικό ζήτημα του προϋπολογισμού θα εξαρτηθεί αν θα κρατήσει η συμμαχία μεταξύ Σοσιαλιστικού Κόμματος και Unidos Podemos και η πραγματική βούληση και ικανότητα να προωθηθούν αριστερές πολιτικές εκ μέρους του Σάντσεθ. Στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο ισπανός πρωθυπουργός και ο Πάμπλο Ιγκλέσιας ήρθαν σε μια βασική συμφωνία που προβλέπει μια προοδευτική μεταρρύθμιση της φορολογίας (υψηλότερη φορολογία φυσικών προσώπων για τα εισοδήματα που υπερβαίνουν τα 140.000 ευρώ το χρόνο, μείωση του ΦΠΑ για τα είδη πρώτης ανάγκης, μείωση των φόρων για τους εργαζομένους με ΦΠΑ, κλπ), αύξηση των συντάξεων, μεγαλύτερη κοινωνική δαπάνη (κυρίως στην υγεία και την παιδεία) και μια ρύθμιση της αγοράς των ενοικίων. Θα χρησιμοποιηθεί το 0,5% του ΑΕΠ, σχεδόν 5 δισεκατομμύρια ευρώ, που ο Σάντσεθ κατόρθωσε να αποσπάσει από τις Βρυξέλλες. Υπάρχουν όμως άλλα εμπόδια, μεταξύ των οποίων το πιθανό βέτο της Γερουσίας, όπου το Λαϊκό Κόμμα διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία και τη θετική ψήφο των καταλανών αυτονομιστών.
Τα σύννεφα της κυβέρνησηςΑν αυτά είναι τα φωτεινά σημεία των πρώτων μηνών της σοσιαλιστικής κυβέρνησης, δεν λείπουν και κάποιες σκιές, αρχίζοντας από τις παραιτήσεις δύο υπουργών, του υπουργού Πολιτισμού, Μαξίμ Χουέρτα, λόγω φορολογικών παρατυπιών, και της υπουργού Υγείας, Κάρμεν Μοντόν, λόγω αντιγραφής του μεταπτυχιακού της. Σ’ αυτό προστίθεται η σκληρή εκστρατεία της δεξιάς εναντίον του ίδιου του πρωθυπουργού, λόγω αμφιβολιών σχετικά με τη διδακτορική του διατριβή, λόγω της κακής διαχείρισης της ανανέωσης των ανώτατων στελεχών της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης και λόγω του ζητήματος της πώλησης όπλων στη Σαουδική Αραβία, με την ανάκληση της απόφασης καταγγελίας της σύμβασης που υπογράφτηκε την εποχή του Ραχόι. Είναι αναμφίβολο ότι η κυβέρνηση Σάντσεθ βγήκε απ’ αυτό αποδυναμωμένη, το θέμα είναι να καταλάβουμε πόσο. Όμως, η κριτική από τα αριστερά απευθύνεται επίσης στο ελάχιστο θάρρος της κυβέρνησης, που κάνει λιγότερα από όσα θα έπρεπε. Όχι μόνο όσον αφορά την αύξηση της κοινωνικής δαπάνης, αλλά και για τα ζητήματα της ιστορικής μνήμης και των μεταναστών.
Κλειδί οι εκλογικές αναμετρήσειςΟι επόμενοι μήνες θα είναι επομένως το κλειδί, μέσα σε ένα χρόνο γεμάτο από εκλογικές αναμετρήσεις. Όχι μόνο τις πιθανές πρόωρες βουλευτικές εκλογές και τις περιφερειακές στην Καταλονία, αλλά και τις περιφερειακές στην Ανδαλουσία –πιθανά τον Δεκέμβριο- καθώς και τις εκλογές στα τέλη Μαΐου όταν, εκτός από τις ευρωεκλογές, θα ψηφίσουν και όλοι οι δήμοι και δεκατρείς περιφέρειες. Αυτό θα είναι το πραγματικό βάπτισμα του πυρός. Για όλους και, αναμφίβολα, για τον Σάντσεθ, αλλά και για τους Unidos Podemos, που σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις έχασαν συναίνεση σε σχέση με το 2015-2016, παρόλο που παραμένουν μεταξύ 15 και 18%. Για το Λαϊκό Κόμμα, που τώρα είναι υπό την καθοδήγηση του Πάμπλο Κασάδο, κοντά στον πρώην πρωθυπουργό Χοσέ Μαρία Αθνάρ, για τους Ciudadanos που διεξάγουν μια σκληρή μάχη για να δουν ποιος θα έχει την ηγεμονία στην ισπανική δεξιά, χωρίς να περιφρονούν κάποιες ατάκες στιλ Σαλβίνι. Και, last but not least, για τον αυτοδιοικητισμό που θα πρέπει να κατορθώσει να διατηρήσει τα προπύργια που κατέκτησε πριν από τρία χρόνια: από τη Βαρκελώνη της Άντα Κολάου μέχρι τη Μαδρίτη της Μανουέλα Βαλένθια και τις πόλεις της Γαλικίας. Η μάχη θα είναι σκληρότατη και θα σηματοδοτήσει τις δυνατότητες αλλαγής της ιβηρικής χώρας.
Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς*Ερευνητή του Ινστιτούτου Σύγχρονης Ιστορίας του Νέου Πανεπιστημίου της Λισαβόνας και καθηγητή στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης.