Α­ΘΗ­ΝΑ Ε­ΛΕΥ­ΘΕ­ΡΗ 2018: Μια πάν­δη­μη γιορ­τή μνή­μης και τι­μής

Της Ερμί­νας Κυ­πρια­νί­δου*

Γε­νιές και γε­νιές Ελλή­νων έ­μα­θαν πως η έ­ναρ­ξη ε­νός πο­λέ­μου, αυ­τή που συ­νέ­βη στις 28 Οκτω­βρίου 1940, με το «Όχι» α­πέ­να­ντι στους ι­τα­λούς φα­σί­στες και τους γερ­μα­νούς να­ζι­στές, εί­ναι ση­μα­ντι­κό­τε­ρη α­πό τη νι­κη­φό­ρα έκ­βα­ση του πο­λέ­μου ε­νά­ντια στον ο­λο­κλη­ρω­τι­σμό, που ε­πι­σφρα­γί­στη­κε με την α­πε­λευ­θέ­ρω­ση της Αθή­νας στις 12 Οκτω­βρίου 1944.
Ωστό­σο, «ο α­γώ­νας του αν­θρώ­που ε­νά­ντια στην ε­ξου­σία εί­ναι ο α­γώ­νας της μνή­μης ε­νά­ντια στη λή­θη», έ­χει πει ο νο­μπε­λί­στας Μί­λαν Κού­ντε­ρα -και σε αυ­τήν α­κρι­βώς την α­πο­κα­τά­στα­ση της ι­στο­ρι­κής μνή­μης στο­χεύουν οι εκ­δη­λώ­σεις «12 Οκτω­βρίου - Η Αθή­να ε­λεύ­θε­ρη», που φέ­τος διε­ξά­γο­νται για τέ­ταρ­τη χρο­νιά, με τη συμ­βο­λή φο­ρέων, ό­πως το Ίδρυ­μα της Βου­λής των Ελλή­νων για τον Κοι­νο­βου­λευ­τι­σμό και τη Δη­μο­κρα­τία, η Πε­ρι­φέ­ρεια Αττι­κής, ο Δή­μος Αθη­ναίων, τα Γε­νι­κά Αρχεία του Κρά­τους και η ΕΡΤ.

Διά­σω­ση της ι­στο­ρι­κής μνή­μης

Με εκ­θέ­σεις φω­το­γρα­φι­κού και αρ­χεια­κού υ­λι­κού, συ­ναυ­λίες, ι­στο­ρι­κούς πε­ρι­πά­τους, δη­μό­σιες συ­ζη­τή­σεις με ει­δι­κούς ε­πι­στή­μο­νες, προ­βο­λή ντο­κι­μα­ντέρ και ται­νιών και άλ­λες δρά­σεις, στο Μέ­γα­ρο Μου­σι­κής, στο Πάρ­κο Ελευ­θε­ρίας, στο Ζάπ­πειο, στο Σκο­πευ­τή­ριο Και­σα­ρια­νή, στο Πε­δίον του Άρεως, οι κά­τοι­κοι της Αθή­νας έ­χουν την ευ­και­ρία να γνω­ρί­σουν τα ση­μα­ντι­κό­τε­ρα γε­γο­νό­τα της Κα­το­χής, της Αντί­στα­σης και της Απε­λευ­θέ­ρω­σης. Τους δί­νε­ται η δυ­να­τό­τη­τα -που για δε­κα­ε­τίες εί­χαν α­πο­στε­ρη­θεί- στην πό­λη τους, την Αθή­να, να συ­νει­δη­το­ποιή­σουν τι ση­μαί­νουν φα­σι­στι­κή και να­ζι­στι­κή θη­ριω­δία και πό­σες θυ­σίες χρειά­στη­καν για ν’ α­να­σά­νουν ξα­νά ε­λεύ­θε­ροι οι λα­οί. Να α­να­κα­λύ­ψουν την α­νά­πτυ­ξη στην Ελλά­δα ε­νός α­πό τα με­γα­λύ­τε­ρα α­ντι­στα­σια­κά κι­νή­μα­τα της κα­τε­χό­με­νης Ευ­ρώ­πης, κα­τά την πε­ρίο­δο του Δευ­τέ­ρου Πα­γκο­σμίου Πο­λέ­μου.
Ει­δι­κά για τους νέ­ους αν­θρώ­πους, η άρ­τια α­να­σύ­στα­ση της ι­στο­ρι­κής μνή­μης της πό­λης με τις εκ­δη­λώ­σεις «12 Οκτω­βρίου - Η Αθή­να ε­λεύ­θε­ρη», με τα μου­σι­κά σχο­λεία της Αθή­νας, με ε­πι­σκέ­ψεις σχο­λείων, με τη συμ­με­το­χή πολ­λών φο­ρέων, εί­ναι μια ση­μα­ντι­κή συμ­βο­λή και για το σή­με­ρα και το αύ­ριο, σε μια πε­ρίο­δο που οι νο­σταλ­γοί του ο­λο­κλη­ρω­τι­σμού, οι κή­ρυ­κες του ρα­τσι­στι­κού λό­γου, οι πο­λέ­μιοι της Δη­μο­κρα­τίας, ε­πι­χει­ρούν να ε­πι­βάλ­λουν το ο­λο­κλη­ρω­τι­κής κο­πής α­φή­γη­μά τους.
Κε­ντρι­κό ση­μείο α­να­φο­ράς των εκ­δη­λώ­σεων εί­ναι έ­να κτί­ριο με ι­διαί­τε­ρο συμ­βο­λι­σμό για την ι­στο­ρία της Αθή­νας, το Κτί­ριο 6, πρώην Ε­Α­Τ-Ε­ΣΑ, στο πάρ­κο Ελευ­θε­ρίας. Ο χώ­ρος στον ο­ποίο βα­σα­νί­στη­καν ά­γρια ε­κα­το­ντά­δες α­γω­νι­στές κα­τά της Χού­ντας. Ακρι­βώς για να το­νι­στεί ό­τι ο α­γώ­νας ε­νά­ντια στο να­ζι­σμό και το φα­σι­σμό δεν εί­ναι μό­νο «θέ­μα ει­σβο­λής και κα­το­χής ξέ­νων δυ­νά­μεων», αλ­λά ό­τι εί­ναι συ­νε­χής και α­διά­λει­πτος, σε κά­θε μι­κρή και με­γά­λη έκ­φαν­ση της ζωής της πό­λης.  Στό­χος της έκ­θε­σης με τίτ­λο «14 ι­στο­ρίες α­ντί­στα­σης» εί­ναι, μέ­σα α­πό την ε­πι­λο­γή 14 προ­σω­πι­κών ι­στο­ριών α­πό τις χι­λιά­δες ι­στο­ρίες α­ντί­στα­σης, η σκια­γρά­φη­ση του κε­ντρι­κού ρό­λου που δια­δρα­μά­τι­σαν ά­το­μα δια­φο­ρε­τι­κών κοι­νω­νι­κών και ι­δε­ο­λο­γι­κών κα­τα­βο­λών, δια­φο­ρε­τι­κής η­λι­κίας και φύ­λου. Η πλειο­ψη­φία των ι­στο­ριών α­φο­ρούν ά­γνω­στους α­γω­νι­στές και α­γω­νί­στριες της ελ­λη­νι­κής α­ντί­στα­σης.  Στην έκ­θε­ση συ­να­ντού­με ι­στο­ρίες μι­κρα­σια­τών προ­σφύ­γων, ερ­γα­τώ­ν/τριών και φοι­τη­τώ­ν/τριών, που διεκ­δί­κη­σαν, πέ­ρα α­πό τον πρω­ταρ­χι­κό στό­χο της α­πε­λευ­θέ­ρω­σης, την ι­κα­νο­ποίη­ση του ο­ρά­μα­τος για μια δη­μο­κρα­τι­κή με­τα­πο­λε­μι­κή Ελλά­δα. Μια Ελλά­δα, που θα ά­φη­νε ο­ρι­στι­κά πί­σω της το πρό­σφα­το τραυ­μα­τι­κό πα­ρελ­θόν της Μι­κρα­σια­τι­κής Κα­τα­στρο­φής, των κοι­νω­νι­κών α­νι­σο­τή­των που προ­κά­λε­σε η πτώ­χευ­ση του ελ­λη­νι­κού κρά­τους το 1932, των αλ­λε­πάλ­λη­λων στρα­τιω­τι­κών κι­νη­μά­των και της δι­κτα­το­ρίας του Ιωάν­νη Με­τα­ξά.
Οι ι­στο­ρίες της έκ­θε­σης σκια­γρα­φούν, ε­πί­σης, τη συμ­με­το­χή της νε­ο­λαίας και των γυ­ναι­κών στην Αντί­στα­ση. Συμ­με­το­χή που βιώ­νε­ται ως ε­νη­λι­κίω­ση και χει­ρα­φέ­τη­ση, το δρά­μα των Εβραίων της πό­λης, το δυ­να­μι­κό α­ντι­στα­σια­κό κί­νη­μα των α­να­πή­ρων του αλ­βα­νι­κού με­τώ­που και την τύ­χη των φυ­λα­κι­σμέ­νων και ε­κτο­πι­σμέ­νων κομ­μου­νι­στών της δι­κτα­το­ρίας του Ιωάν­νη Με­τα­ξά. Γί­νε­ται, α­να­φο­ρά σε γε­γο­νό­τα σταθ­μούς της Αντί­στα­σης σε Αθή­να και Πει­ραιά, ό­πως η α­να­τί­να­ξη των γρα­φείων της φι­λο­να­ζι­στι­κής Ε­ΣΠΟ α­πό μέ­λη της ΠΕ­ΑΝ, το μπλό­κο της Κοκ­κι­νιάς, η ε­κτέ­λε­ση των 200 κομ­μου­νι­στών στο Σκο­πευ­τή­ριο της Και­σα­ρια­νής την Πρω­το­μα­γιά του 1944, η μά­χη του Ε­ΛΑΣ στην Καλ­λι­θέα, η δια­δή­λω­ση της 22ας Ιου­λίου του 1943. Πα­ράλ­λη­λα, προ­σεγ­γί­ζο­νται και σκο­τει­νές πτυ­χές της πε­ριό­δου 1941 – 1944, ό­πως ο δω­σι­λο­γι­σμός, ο ρό­λος των κα­το­χι­κών κυ­βερ­νή­σεων, των ταγ­μά­των και σω­μά­των Ασφα­λείας και η συ­νερ­γα­σία τους με τους Να­ζί.

Ανά­πτυ­ξη της ι­στο­ρι­κής κουλ­τού­ρας

Μέ­σα α­πό έ­ντυ­πα και προ­κη­ρύ­ξεις α­ντι­στα­σια­κών ορ­γα­νώ­σεων, έγ­γρα­φα των ελ­λη­νι­κών κα­το­χι­κών αρ­χών, φω­το­γρα­φίες α­πό αρ­χεια­κούς φο­ρείς και ι­διώ­τες, χάρ­τες και έρ­γα τέ­χνης, οι 14 αυ­τές «ψη­φί­δες» συν­θέ­τουν το πο­λύ­μορ­φο πλαί­σιο του α­ντι­στα­σια­κού φαι­νό­με­νου στην πό­λη.
Στό­χος του ό­λου εγ­χει­ρή­μα­τος, πέ­ρα α­πό την κά­λυ­ψη ε­νός με­γά­λου κε­νού στην ι­στο­ρι­κή μνή­μη, εί­ναι να προ­σφέ­ρου­με στους πο­λί­τες της Αθή­νας ό­τι πιο νέο έ­χει α­να­δεί­ξει η ι­στο­ρι­κή έ­ρευ­να συμ­βάλ­λο­ντας στην α­νά­πτυ­ξη της ι­στο­ρι­κής κουλ­τού­ρας. Εί­ναι το ε­λά­χι­στο που μπο­ρού­με να κά­νου­με για να τι­μή­σου­με τη μνή­μη των αν­θρώ­πων που έ­δω­σαν τη ζωή τους για την α­πε­λευ­θέ­ρω­ση της πα­τρί­δας τους.
Στο πλαί­σιο αυ­τό κα­λού­με ό­λους τους πο­λί­τες της Αθή­νας να πά­ρουν μέ­ρος στις δρά­σεις που ορ­γα­νώ­νο­νται, ώ­στε η ε­πέ­τειος αυ­τή να κα­θιε­ρω­θεί ως μια γιορ­τή των Αθη­ναίων, η ο­ποία μπο­ρεί να λει­τουρ­γή­σει και ως πι­λό­τος για την κα­θιέ­ρω­ση α­ντί­στοι­χων εκ­δη­λώ­σεων σε άλ­λες πό­λεις της Ελλά­δας.

*Α­ντι­πε­ρι­φε­ρειάρ­χη Κε­ντρι­κού Το­μέα Αθη­νών