Η αναγκαία κριτική στο δικαιϊκο-πολιτικό Λόγο της νεοφιλελεύθερης εποχής και η απουσία λογοδοσίας της δικαστικής εξουσίας.
Στρατιώτες, λάβετε υπόψη σας
αυτά τα ζώα,
τον λέοντα, τον αμνό και τον αρουραίο, και πώς το καθένα πέφτει [...]
R.P. BlackmurΠώς θα μπορούσε κανείς να προτρέψει ειλικρινώς τους μαθητές του Λυκείου να μην αγχώνονται για τις Πανελλήνιες και τα αποτελέσματά τους όταν το πτυχίο (η ίδια η ιδέα του και το πεδίο του οποίου το παράγωγο είναι το πτυχίο βρίσκονται ιστορικά σε μια άγρια διαδικασία νεοφιλελευθεροποίησης) αποδεικνύεται ζήτημα ζωής ή θανάτου, ελευθερίας ή φυλάκισης.
Στις 05 Νοεμβρίου, η ελληνική Δικαιοσύνη έδειξε τα πιο κάθετα, αμιγώς τιμωρητικά, ταξικά χαρακτηριστικά της. Δέκα χρόνια κάθειρξη σε μια 53χρονη καθαρίστρια παιδικού σταθμού στο Βόλο, για μια τάξη, για την τάξη της. Ενώ χρειαζόταν απολυτήριο δημοτικού, για μία τάξη, την έκτη που δεν ολοκλήρωσε, πλαστογράφησε τα χαρτιά της για να μπορέσει να εργαστεί ως καθαρίστρια. Για να επιβιώσει. Η ασύλληπτη απόφαση του δικαστηρίου φέρνει ακόμα μια φορά στο αστικό φως την αντιμετώπιση των χαμηλών τάξεων, ιδιαίτερα των γυναικών, από ένα ολόκληρο σύστημα που σχεδόν αυτοματοποιεί συχνά τις αποφάσεις του για συγκεκριμένα κομμάτια του πληθυσμού, ξανά και ξανά, σε όλη τη Δύση. Είναι προφανές ότι οι έχοντες κεφάλαιο χαίρουν εντελώς διαφορετικής αντιμετώπισης, που ακόμα κι όταν η Δικαιοσύνη αποδίδεται, διασφαλίζονται όλα τους τα δικαιώματα, ως προνόμια όμως, αφού δεν ισχύουν για όλους. Η ανάγνωση των νόμων, γιατί δεν τίθεται μόνο το θέμα της κατάργησης του απαράδεκτου νόμου με τον οποίο τιμωρήθηκε η καθαρίστρια, έχει δύο τροπικότητες: η μία είναι αποκαταστατική δικαιοσύνη ή άλλη τιμωρητική. Η μία για τους έχοντες, η άλλη για τους μη έχοντες. Για τους μη έχοντες κεφάλαιο και με τις σύγχρονες έννοιες του κεφαλαίου, όπως αυτές που εισήγαγε ο Πιερ Μπουρντιέ, το συμβολικό κεφάλαιο, το πολιτιστικό κεφάλαιο. Διότι εκτός από προφάνεια, αυτή η απόφαση είναι καθαρή και στη λογική της, λογική ενός κεφαλαιοκεντρικού δικαιϊκο-πολιτικού πλαισίου. Απλά ερωτήματα μπορούν να τεθούν για να ανακρίνουν αυτή τη λογική. Τι θα της προσέφερε η έκτη τάξη για τη δουλειά που μπορούσε δεδομένων των συνθηκών της να κάνει, που δεν το είχε λάβει μέχρι την πέμπτη; Πώς ακριβώς θεωρείται «μεγάλο όφελος» και ζημία του δημοσίου ο μισθός της και η εργατική της δύναμη. Στην υλικότητα του πράγματος, οι ιδεολογικοί μηχανισμοί γίνονται καθ’ όλα ορατοί. Εδώ, άνθρωποι αποκλείονται από διαφορετικά κεφάλαια και τιμωρούνται για αυτό ως ακριβώς αποκλεισμένοι.
Ισχυρή κοινωνική αντίδρασηΈνα σοβαρό δικαστήριο θα «πέταγε» αυτή την υπόθεση. Ένα άκρως αυστηρό δικαστήριο θα έδινε μερικούς μήνες εξαγοράσιμους ή κοινωνική εργασία. Εδώ, είμαστε στην επικράτεια της κακοδικίας, συστηματοποιημένης. Οι δικαστές ελέγχονται για υπερβολική χαλαρότητα, αλλά ποτέ δεν ελέγχονται για υπερβολική αυστηρότητα. Πρέπει να ασκήσουμε κριτική σε αυτόν τον νομικο-δικαιϊκό τρόπο λειτουργίας, στο πώς αναγιγνώσκεται ο νόμος και όχι μόνο στη νομοθεσία. Η παρέμβαση εισαγγελέως του Αρείου Πάγου ήταν μια θετική παρέμβαση που βρίσκεται στην τροχιά αυτή και εξετάζει ακόμα και πειθαρχικό έλεγχο των δικαστών. Κατέστη δυνατό εξαιτίας της ισχυρής κοινωνικής αντίδρασης. Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούμε. Όπως έγραφε ο Ζακ Ντερριντά, η ανυπολόγιστη Δικαιοσύνη για να υπάρξει, χρειάζεται από εμάς να υπολογίσουμε. Κάτι που επανέρχεται ως κατάσταση στα δημόσια πράγματα, ξανά και ξανά. Όπου το κίνημα, η αντίδραση, η κριτική, η κινητοποίηση, η φυσική παρουσία, εμφανίζεται, γίνεται αντίβαρο στα πολλαπλά συμβολικά κεφάλαια που λείπουν ή αποστερούνται ή απαλείφονται από συμπολίτες μας.
Αυτή η απόφαση είναι εκτός κάθε λογικής της αναλογικότητας. Πέρα από σκληρή, τσαλαβουτάει στη φιλοσοφία του δικαίου, ανακατεύοντας τις έννοιες βασισμένη σε προπαραδοχές προκατασκευασμένες συστηματικά και συστημικά χωρίς ψήγμα ανθρωπιστικής λογικής. Το εργατικό κίνημα, τα σωματεία, το φεμινιστικό κίνημα, πρέπει να αντιδράσουν άμεσα και να πιέσουν για θεσμική αντίδραση, άμεση και καίρια. Η γυναίκα αυτή πρέπει να επιστρέψει στη ζωή της.
Αλλά να επιστρέψουμε αργότερα και στο πτυχίο και στις χρήσεις του, σήμερα. Στον καυτό διάλογο για την ιδιωτικοποίηση των Πανεπιστημίων, στο διάλογο για την περιθωριοποίηση των κοινωνικών επιστημών και την ευρύτερη νεοφιλελευθεροποίηση των σπουδών, της φοίτησης, του πτυχίου, της εργασίας, της ακαδημαϊκής έρευνας. Αυτή η αλλοτρίωση πρέπει να ανατραπεί πριν γίνει η μηχανή που θα παραγάγει ad infinitum φυλακισμένους προλετάριους (στις ΗΠΑ φυλακισμένους σε ιδιωτικοποιημένες φυλακές για να ολοκληρωθεί το σχήμα) και θα καθιστά την ενδεχομενικότητα για κάτι σύνθετο, αδύνατη και το λόγο του Λόγου θα τον έχουν αριθμοί, νόμοι και αριθμοί νόμων.
Κάποτε, ο ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας R.P. Blackmur χωρίς καν το πτυχίο δημόσιου Λυκείου από το οποίο απεβλήθη, είχε τη δυνατότητα να γίνει καθηγητής στο Πρίνστον εξαιτίας της αναγνωρισμένης εργασίας του και να διδάξει εκεί για πάνω από εικοσιπέντε χρόνια. Σήμερα, αναμφίβολα δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να γίνει αυτό. Μπορεί ακόμα να ήταν και στη φυλακή. Ό,τι κι αν πούμε στους μαθητές, μια απλή επίσκεψη στο βιβλιοπωλείο μπορεί να είναι ικανή για να μάθουν ότι όταν σου στερούν τη δουλειά, σου στερούν το ψωμί, παίρνεις το ψωμί.
Νίκος Δασκαλόπουλος