ΜΠΕΡΝΑΡΝΤΟ ΜΠΕΡΤΟΛΟΥΤΣΙ: Η ζωή, η πολιτική, το σινεμά
Του Στράτου Κερσανίδη«Το να κάνεις ταινίες σημαίνει να ενδιαφέρεσαι για τη ζωή και το να ενδιαφέρεσαι για τη ζωή είναι πολιτική πράξη». Έτσι ακριβώς έζησε ο Μπερνάντο Μπερτολούτι, ο οποίος πέθανε την περασμένη Δευτέρα σε ηλικία 77 ετών. Ο μαέστρος του σινεμά, ο άνθρωπος που με τις ταινίες του διείσδυσε στην ψυχοσύνθεση και τα πάθη των ηρώων του, σε μια προσπάθεια να ανιχνεύσει μέσα από αυτούς την κοινωνική και πολιτική κατάσταση και το πώς το προσωπικό μπορεί να είναι πολιτικό, αλλά και το αντίθετο.
Στην ερώτηση για τις πιο γνωστές ταινίες του, εάν εξαιρέσουμε το μνημειώδες και εμβληματικό «1900» (Α’ και Β΄ μέρος, 1976) -το οποίο μαζί με το «Στάλκερ» του Αντρέι Ταρκόφσκι, κατά τη γνώμη μου, τοποθετούνται στην κορυφή του παγκόσμιου σινεμά-, οι απαντήσεις είναι πάνω-κάτω αναμενόμενες: Φυσικά «Ο τελευταίος αυτοκράτορας» (1987), με τα 9 Όσκαρ, χωρίς αμφιβολία το «Τσάι στα Σαχάρα» (1990), με θέμα τον έρωτα, την απώλεια και τις πολιτιστικές διαφορές και οπωσδήποτε «Το τελευταίο ταγκό στο Παρίσι» (1972), κυρίως (και αδίκως) για το «σκάνδαλο» που προκλήθηκε γύρω από την επίμαχη ερωτική σκηνή του Μάρλον Μπράντο και της Μαρίας Σνάιντερ.
Νομίζω όμως πως έτσι αδικούμε τις τρεις προηγούμενες ταινίες του, στις οποίες αξίζει να αναφερθούμε. Το 1964, ο Μπερτολούτσι ήταν 24 ετών, με όλη εκείνη την ορμή της νιότης, η οποία σε φέρνει έτοιμο να αναμετρηθείς με τα πάντα, να αμφισβητήσεις, να ανατρέψεις. Έτσι ακριβώς ένιωθε όταν σκηνοθέτησε τη δεύτερη ταινία του, «Πριν από την επανάσταση». Ο Φαμπρίτσιο, ο ήρωάς του, είναι ένας νεαρός ο οποίος, όπως και ο ίδιος, αναζητούσε τον προσανατολισμό του. Το αίμα του έβραζε, αμφισβητούσε τις κοινωνικές δομές, έβλεπε την αδικία, ήθελε να αλλάξει τα πάντα. Αυτό όμως προϋπέθετε ρήξη με την αστική του καταγωγή, με τις καταβολές του, ακόμη και με την οικογένειά του. Ο Φαμπρίτσιο παλεύει με τον εαυτό του, οι χυμοί της νιότης μέσα του τον σπρώχνουν προς τον έρωτα, τη δραπέτευση, την περιπέτεια. Ο Μπερτολούτσι αυτοβιογραφείται. Ο Φαμπρίτσιο είναι ο ίδιος και μαζί του ολόκληρη εκείνη η γενιά η οποία έζησε με την προσδοκία της επανάστασης, που την άκουγε να έρχεται αλλά δεν την είδε ποτέ. Μια ταινία η οποία αφουγκράζεται τα όσα θα συμβούν λίγα χρόνια αργότερα, το 1968, όταν τα οδοφράγματα θα στηθούν στο Παρίσι. Με την ταινία αυτή, ο Μπερτολούτσι, όπως έχει πει: «έπρεπε να ξεκαθαρίσω τους λογαριασμούς μου μ’ όλο εκείνο το βαρύ αυτοβιογραφικό φορτίο που πρέπει να ξεφορτωθείς, αν θέλεις να πας μπροστά»
Έξι χρόνια μετά, το 1970, θα ακολουθήσει «Η στρατηγική της αράχνης». Μια από τις σημαντικότερες, αλλά λιγότερο γνωστές, ταινίες του. Θέμα της ταινίας είναι ο φασισμός και ολόκληρη η σκοτεινή εκείνη εποχή στην ιταλική ιστορία. Το 1969, ένας νέος φτάνει σε μια μικρή πόλη στη βόρεια Ιταλία. Στην ίδια εκείνη πόλη όπου ένας φασίστας είχε δολοφονήσει τον πατέρα του, ο οποίος προετοίμαζε απόπειρα εναντίον του Μουσολίνι. Ο νεαρός προσπαθεί να ανακαλύψει τους ενόχους, θέλει να μάθει την αλήθεια. Μια αλήθεια όμως που δεν θα μπορέσει ποτέ να αποκαλύψει.
Εδώ, ο ήρωάς του έρχεται αντιμέτωπος με τις υπαρξιακές του αναζητήσεις οι οποίες συνδέονται με τα στίγματα που έχει αφήσει η Ιστορία στη ζωή του. Η ταινία είναι μια ελεύθερη μεταφορά της νουβέλας «Θέμα του προδότη και του ήρωα» του Χόρχε Λουίς Μπόρχες.
Την ίδια χρονιά σκηνοθετεί και τον «Κονφορμίστα», ταινία η οποία μαζί με τη «Στρατηγική της αράχνης» αποτελούν ένα άτυπο δίπτυχο, στο οποίο ο ήρωας αναζητά απαντήσεις για να αντιμετωπίσει το ψυχικό του τραύμα. Κάπως έτσι και ο Μαρτσέλο Κλερίτσι, γραφειοκράτης και γόνος μεγαλοαστικής οικογένειας, κουβαλά ένα τραύμα σεξουαλικής κακοποίησης από τα παιδικά του χρόνια. Στην αγωνία του να δημιουργήσει μια φυσιολογική (;) ζωή, δέχεται να ενταχθεί στο Φασιστικό Κόμμα και να συνεργαστεί με τη μυστική αστυνομία του Μουσολίνι. Και όχι μόνο να συνεργαστεί αλλά και να δολοφονήσει έναν άνδρα. Εδώ ο Μπερνάντο Μπερτολούτσι εξετάζει με τρόπο καθαρό τη μαζική ψυχολογία του φασισμού. Το πώς μια «ιδεολογία» μίσους μπορεί να γοητεύσει ή να παρασύρει ανθρώπους ευάλωτους, χωρίς αντιστάσεις, άρα έτοιμους να περάσουν στην απέναντι πλευρά. Η ταινία είναι βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Μοράβια.
Τη φιλμογραφία του Μπερνάντο Μπερτολούτσι συμπληρώνουν κι άλλες σημαντικές ταινίες, όπως: «Βίαιος θάνατος» (1962), «Το φεγγάρι» (1979), «Ο Μικρός Βούδας» (1993), «Κλεμμένη ομορφιά» (1996), «Η πολιορκία μιας γυναίκας» (1998), «Οι ονειροπόλοι» (2003), «Εγώ κι εσύ» (2012).
Το σινεμά του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι αναλύει τις κοινωνικές συνθήκες και τις πολιτικές προεκτάσεις τους παίρνοντας σαφή θέση. Μαρξιστής ο ίδιος αλλά και άθεος, ασκεί δριμεία κριτική στη μεγαλοαστική τάξη αλλά και τις μικροαστικές εμμονές και την κοινωνική υποκρισία. Γι’ αυτό και το ερωτικό στοιχείο παίζει σημαντικό ρόλο στο έργο του, μέσω ενός σκανδαλώδους και συχνά προκλητικού ερωτισμού. Λυρικός, αισθαντικός και τολμηρός, ο Μπερνάντο Μπερτολούτσι στιγμάτισε με τις εικόνες του μια ολόκληρη εποχή για τον ιταλικό, τον ευρωπαϊκό και τον παγκόσμιο κινηματογράφο, με τις πρωτοπόρες ταινίες του τις οποίες άφησε παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές.
strakersan@gmail.comkersanidis.wordpress.com ΟΙ ΝΕΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ
«Μαρλίνα: Η δολοφόνος σε τέσσερις πράξεις» «Η σιωπηλή επανάσταση» (Das schweigende classenzimmer) του Λαρς Κράουμε: Το 1956 γίνεται η γνωστή εξέγερση στην Ουγγαρία. Ο Κουρτ και ο Τέο, δυο μαθητές από το Ανατολικό Βερολίνο, περνούν στη δυτική πλευρά της πόλης για να πάνε στον κινηματογράφο. Εκεί μαθαίνουν για τα τραγικά γεγονότα που ακολούθησαν την εξέγερση κι αποφασίζουν να αντιδράσουν μαζί με κάποιους ακόμη συμμαθητές τους. Έτσι, κατά τη διάρκεια του μαθήματος οι έξι από αυτούς αποφασίζουν να κρατήσουν ενός λεπτού σιγή! Ο διευθυντής του σχολείου προσπαθεί να κρατήσει κρυφό το περιστατικό, αλλά ο κρατικός μηχανισμός καραδοκεί. Η σύγκρουση των μαθητών με τις αρχές είναι αναπόφευκτη, καθώς γίνεται προσπάθεια να ανακαλυφθεί αυτός ο οποίος υποκίνησε την πράξη.
«Μαρλίνα: Η δολοφόνος σε τέσσερις πράξεις» (Marlina: The murderer in four acts) της Μούρλι Σούρια: Η ζωή της Μαρλίνα ανατρέπεται, όταν επτά άνδρες εισβάλουν στο σπίτι της για να την ληστέψουν και να την βιάσουν. Όμως η Μαρλίνα καταφέρνει όχι μόνο να γλυτώσει αλλά και να τους εξοντώσει. Το δραματικό αυτό περιστατικό, όμως, θα στοιχειώσει όλη τη ζωή της κοπέλας.Συγκλονιστικό δραματικό φιλμ, επίσημη πρόταση της Ινδονησίας για το ξενόγλωσσο Όσκαρ. Προβλήθηκε στο 15μερο Σκηνοθετών στο Φεστιβάλ των Κανών και ενθουσίασε.
«Ευτυχισμένος Όσκαρ» (The happy prince) του Ρούπερτ Έβερετ: Οι τελευταίες μέρες της ζωής του Όσκαρ Ουάιλντ στο Παρίσι. Αυτός που κάποτε υπήρξε ο διασημότερος άνθρωπος στο Λονδίνο και πλήρωσε το τίμημα των προσωπικών του επιλογών, ζει σε ένα φτηνό ξενοδοχείο στη γαλλική πρωτεύουσα. Μπροστά στο θάνατο θυμάται το παρελθόν. Τώρα όλα έχουν περάσει και ο Όσκαρ Ουάιλντ παραγκωνισμένος και ξεχασμένος από εκείνους που κάποτε τον δόξαζαν, αφηγείται διάφορα περιστατικά της ζωής του στους αλήτες του Παρισιού.
«Κριντ 2» (Creed II) του Στίβεν Κέιπλ Τζούνιορ: Ο Άντονι Κριντ προετοιμάζεται για τον επόμενο αγώνα του μοιράζοντας το χρόνο του ανάμεσα στις καθημερινές προσωπικές υποχρεώσεις του και την προπόνηση. Αντίπαλός του θα είναι κάποιος ο οποίος στο παρελθόν έχει βλάψει την οικογένειά του. Συμπαραστάτης του και πάντα στο πλευρό του είναι ο βετεράνος Ρόκι Μπαλμπόα (ο Σιλβέστερ Σταλόνε βεβαίως, βεβαίως!). Οι δύο άνδρες μαζί θα αντιμετωπίζουν το κοινό τους παρελθόν και ταυτόχρονα θα αναρωτηθούν για τα ποια είναι αυτά για τα οποία αξίζει κάποιος να αγωνίζεται στη ζωή.
«Ο Ρομπέν των Δασών» (Robin Hood) του Ότο Μπάθουρστ: Ο σκληρός κι αδίσταχτος Σερίφης του Νότινγχαμ κυβερνά με σκληρότητα την πόλη. Όμως ο κόμης Ρομπέν του Λόξλεϊ, πρώην Σταυροφόρος, και ο Μαυριτανός διοικητής του, Λιτλ Τζον, αποφασίζουν να εξεγερθούν εναντίον του. Οι δυο άνδρες αμφισβητούν την εξουσία του Σερίφη, ενός άνδρα ο οποίος μισεί και διψάει για πλούτο και αυτό που τον ενδιαφέρει είναι να κάνει τους ανθρώπους να υποφέρουν όπως υπέφερε κι αυτός ως ορφανό παιδί. Στην ταινία εκτός από τις εντυπωσιακές σκηνές καταιγιστικής δράσης υπάρχει και το απαραίτητο ρομάντζο!
«Η δαιμονισμένη Χάνα Γκρέις» (The possession of Hannah Grace) του Ντίτερικ Βαν Ρούιτζεν: Όλα ξεκινούν με το θάνατο μιας νεαρής γυναίκας μετά από έναν αποτυχημένο εξορκισμό! Μερικούς μήνες μετά, μια παραμορφωμένη σωρός μεταφέρεται στο νεκροτομείο κατά τη διάρκεια της νυχτερινής βάρδιας της Μέγκαν Ριντ. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, η Μέγκαν αρχίζει να βλέπει διάφορα τρομακτικά οράματα, τα οποία γίνονται ακόμη τρομακτικότερα αφού η γυναίκα βρίσκεται εντελώς μόνη μέσα στους τεράστιους διαδρόμους του νεκροτομείου! Μέσα σε αυτό το ιδανικό σκηνικό για ταινία τρόμου, η γυναίκα υποψιάζεται πως η σωρός έχει καταληφθεί από κάποια σκοτεινή σατανική δύναμη.
«Ο δρόμος»: Ντοκιμαντέρ για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ.
Σινεφίλ