Κοινό έδαφος ο επιθετικός εθνικισμός
Στις 11 Δεκεμβρίου η υπογραφή της Παγκόσμιας Συμφωνίας του ΟΗΕ για τη ΜετανάστευσηΟ Σάντρο Μετσάντρα, ένας από τους κυριότερους συνεχιστές της παράδοσης του ιταλικού εργατισμού και της μετα-αυτονομίας, που το έργο του έχει επικεντρωθεί τα τελευταία χρόνια στις σχέσεις μεταξύ της παγκοσμιοποίησης, της μετανάστευσης και του καπιταλισμού, καθώς και στη θεωρία της μεταποικιακής κρίσης, μιλάει στην «Εποχή» για την Παγκόσμια Συμφωνία του ΟΗΕ για την Μετανάστευση που θα υπογραφεί στο Μαρακές στις 11 Δεκεμβρίου, τον επιθετικό εθνικισμό που χαρακτηρίζει την παρούσα συγκυρία, και τις α��τι-ηγεμονικές αντιστάσεις στους παγκόσμιους μεταναστευτικούς λόγους.
Τη συνέντευξη πήρεο Δημήτρης ΓκιβίσηςΠώς βλέπεις να εξελίσσονται τα πράγματα σχετικά με την Παγκόσμια Συμφωνία για την Μετανάστευση;Τα πράγματα δεν πάνε ιδιαίτερα καλά. Η ίδια η Συμφωνία έχει ήδη διαρκέσει πολύ καιρό, τουλάχιστον από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 που έγινε η διατύπωση της έννοιας της «διαχείρισης της μετανάστευσης», στο πλαίσιο των συζητήσεων της Επιτροπής του ΟΗΕ για την Παγκόσμια Διακυβέρνηση. Στα επόμενα χρόνια, ο Διεθνής Οργανισμός για την Μετανάστευση (ΙΟΜ) ανέλαβε την πρωτοβουλία να καταρτίσει ένα είδος παγκόσμιου καθεστώτος μετανάστευσης, βασισμένο στις πολυμερείς διαπραγματεύσεις, στην ανταλλαγή προτύπων, παραμέτρων και γνώσεων, στην ευελιξία των σχεδίων και ούτω καθεξής, χωρίς να αμφισβητήσει τα κυρίαρχα προνόμια των εθνικών κρατών, αλλά κατά κάποιον τρόπο «ενορχηστρώνοντας» τις μεταναστευτικές τους πολιτικές και, κατά συνέπεια, τα καθεστώτα ελέγχου των συνόρων τους. Ο γενικός στόχος ήταν από την αρχή να αναπτυχθεί ένα κυβερνητικό πλαίσιο ικανό να συνδυάσει την απαραίτητη ευελιξία των προγραμμάτων περιφρούρησης, που σημαίνει επίσης τον πολλαπλασιασμό και τη διαφοροποίηση των «οδών νόμιμης μετανάστευσης», με ένα είδος «κανονικοποίησης» της μετανάστευσης, τη θέσπιση νομικών πλαισίων, και την αναγνώριση ενός συνόλου βασικών δικαιωμάτων για τους μετανάστες. Η Παγκόσμια Συμφωνία συνοψίζει αυτές τις εξελίξεις, οι οποίες έχουν ήδη μεταφραστεί σε συγκεκριμένες πολιτικές με έναν περισσότερο ή λιγότερο κατακερματισμένο τρόπο σε πολλά μέρη του κόσμου, σε ένα είδος «μη δεσμευτικής» δήλωσης βασισμένης στην αναγνώριση του διαρθρωτικού χαρακτήρα της μετανάστευσης, και στην ανάγκη να τη διαχειριστούμε με έναν τέτοιο τρόπο που θα μπορούσαμε να τον ονομάσουμε μεταρρυθμιστικό». Αλλά με αυτόν τον τρόπο αυτό συγκρούεται με το «πνεύμα της εποχής», κατά ειρωνεία της τύχης: συγκεκριμένα, συγκρούεται με την έμφαση στην εθνική κυριαρχία και την εχθρότητα εναντίον της μετανάστευσης, που χαρακτηρίζουν πολλές κυβερνήσεις οι οποίες οδηγούνται σήμερα από παλιές και νέες δυνάμεις της Δεξιάς.
Ο παράγοντας του επιθετικού εθνικισμούΤο γεγονός ότι αρκετές χώρες δεν θα υπογράψουν αποδυναμώνει την τελική Συμφωνία; Και επίσης, πώς εξηγείς τη στάση αυτών των χωρών; Θεωρείς ότι υπάρχει μια κοινή αφετηρία στην απόφασή τους, ή είναι διαφορετικές οι ερμηνείες που μπορούν να δοθούν σε κάθε περίπτωση;Φυσικά, το γεγονός ότι κάποιες κυβερνήσεις όπως αυτές των ΗΠΑ και της Αυστραλίας είναι αντίθετες θα αποδυναμώσει την Παγκόσμια Συμφωνία. Υπάρχει σίγουρα ένα κοινό έδαφος για την στάση αυτών των χωρών, καθώς και ευρωπαϊκών χωρών, όπως η Αυστρία και η Ομάδα του Βίσεγκραντ. Και αυτό το κοινό έδαφος παρέχεται, όπως είπα και προηγουμένως, από τον επιθετικό εθνικισμό που κατά κάποιον τρόπο χαρακτηρίζει την παρούσα παγκόσμια συγκυρία. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί και από το γεγονός ότι οι δυνάμεις της Δεξιάς κάνουν εκστρατεία εναντίον της Παγκόσμιας Συμφωνίας ακόμα και σε χώρες όπου δεν είναι στην κυβέρνηση, όπως η AFD στη Γερμανία. Στην συνέχεια, υπάρχει φυσικά η ανάγκη να εξετάσουμε την ιδιαιτερότητα κάθε περίπτωσης. Αλλά υπάρχει πράγματι μια παγκόσμια συγκυρία που κυριαρχείται από μια ρητορική επίκληση κυριαρχίας και εθνικών προνομίων εναντίον των μεταναστών. Και η Συμφωνία εξισώνεται με το είδος των φιλομεταναστευτικών πολιτικών που οι παλιοί και οι νέοι σημαιοφόροι της εθνικής κυριαρχίας αντιλαμβάνονται ως πολεμικό στόχο. Πρόκειται για μια παράξενη κατάσταση, δεδομένου, για να το θέσω γρήγορα, ότι το πλαίσιο που περιέγραψα για την Παγκόσμια Συμφωνία φαίνεται να ταιριάζει αρκετά σε αυτό που ονομάζουμε «ανάγκες» της καπιταλιστικής συσσώρευσης στην τρέχουσα φάση: σκεφτείτε μόνο την έμφαση στην ευελιξία, τη διαφοροποίηση, την εξειδικευμένη περιφρούρηση, την προώθηση της «αντιστοίχισης δεξιοτήτων», και την αξιοποίηση των μεταναστών ως «ανθρώπινου κεφαλαίου» (στόχος 5 της Παγκόσμιας Συμφωνίας). Πώς μπορούμε να βγάλουμε νόημα από αυτού του είδους την αντίφαση; Νομίζω ότι αυτό είναι ένα σημαντικό ζήτημα για εμάς.
Η Ιταλία πώς αντιμετωπίζει το ζήτημα;Η Ιταλία δεν αποτελεί εξαίρεση από τη γενική κατάσταση. Ο πολιτικός διάλογος σχετικά με την Συμφωνία ξεκίνησε αρκετά αργά, στις αρχές Νοεμβρίου. Και η κυβέρνηση φαίνεται να χωρίζεται, με μια αντιπολίτευση που με κάποιο τρόπο αντανακλά την αντίφαση που μόλις ανέφερα. Αφενός, ο υπουργός Εξωτερικών Μοάβερο Μιλανέζι, ο οποίος εργάστηκε στο παρελθόν με ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, τόσο με το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ανακοίνωσε ότι η ιταλική κυβέρνηση θα υπογράψει την Παγκόσμια Συμφωνία. Από την άλλη πλευρά, η Δεξιά, τόσο έξω από την κυβέρνηση όσο και, κυρίως, μέσα σε αυτήν (δηλαδή η Λίγκα), κάνει εκστρατεία εναντίον της. Είναι δύσκολο να προβλέψουμε το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης. Aυτό που είναι σαφές είναι ότι η σημερινή ιταλική κυβέρνηση, υπό την ηγεσία του Σαλβίνι, διεξάγει ένα είδος πολέμου κατά των μεταναστών τόσο στη θάλασσα όσο και στο έδαφος της χώρας. Μπορεί να πει κάποιος με σιγουριά ότι η Παγκόσμια Συμφωνία για την Μετανάστευση είναι πολύ μακριά, λαμβάνοντας υπόψη τη ρητορική, τον τρέχοντα λόγο, και τις πολιτικές της ιταλικής κυβέρνησης για την μετανάστευση. Και ο ίδιος ο Σαλβίνι, δήλωσε αναπάντεχα στις 27 Νοεμβρίου ότι είναι εναντίον της Συμφωνίας (σημ: η συνέντευξη έγινε το πρωί της Τετάρτης, πριν από την απόφαση που πήρε η ιταλική κυβέρνηση να μην υπογράψει την Συμφωνία, παρά τις προηγούμενες δηλώσεις του Κόντε και του Μιλανέζι).
Ηγεμονικός λόγος κατά της μετανάστευσης
Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε τις αντι-ηγεμονικές αντιστάσεις στους παγκόσμιους μεταναστευτικούς λόγους;Είναι μια κρίσιμη, αν και όχι και τόσο εύκολη, ερώτηση. Έχουμε επικρίνει «από τα αριστερά» εδώ και πολλά χρόνια μια τέτοια συζήτηση όπως αυτή που περιγράφεται συνοπτικά στην Παγκόσμια Συμφωνία, θεωρώντας την «ηγεμονική» σε παγκόσμιο επίπεδο, αν και πάντα υπογραμμίσαμε ότι υπήρχαν και αντιστάσεις «από τα δεξιά» στην ηγεμονία της. Η σημερινή συγκυρία, πρέπει να το επαναλάβω, φαίνεται να χαρακτηρίζεται από μια ηγεμονία ενός εθνικιστικού λόγου κατά της μετανάστευσης, και θεωρώ αυτή την νέα έμφαση στην εθνική κυριαρχία σαν ένα είδος αντίδρασης στην κρίση της νομιμότητας του νεοφιλελευθερισμού μετά την κρίση του 2007/8, αν και, πρέπει να προσθέσω, ότι ο «σκληρός πυρήνας» του νεοφιλελευθερισμού δεν αμφισβητείται ποτέ και πουθενά από αυτόν τον νέο εθνικισμό. Μίλησα προηγουμένως για ένα είδος «κανονικοποίησης» της μετανάστευσης, με μια μεταρρυθμιστική συστροφή, για να συνοψίσω το πνεύμα της Παγκόσμιας Συμφωνίας. Δεν πιστεύω ότι η μετανάστευση θα σταματήσει τα επόμενα χρόνια: ο σημερινός ηγεμονικός λόγος κατά της μετανάστευσης προμηνύει μια κατάσταση κατά την οποία οι μετανάστες θα εξακολουθούν να συμβάλλουν αποφασιστικά στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη σε πολλά μέρη του κόσμου, αντιμετωπίζοντας ακόμη δυσκολότερες συνθήκες εκμετάλλευσης και κυριαρχίας, χωρίς καμία «αναγνώριση», που σημαίνει χωρίς τη «μεταρρυθμιστική συστροφή» που χαρακτηρίζει την Παγκόσμια Συμφωνία. Εξαρτάται από τους αγώνες και τα αιτήματα των μεταναστών, εξαρτάται από την ικανότητά τους να τα προωθήσουν, και να συμμετέχουν σε συμμαχίες με άλλες κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που αγωνίζονται για την ελευθερία και την ισότητα, για να αλλάξουν αυτή την κατάσταση.