Κανονικοποιείται η αυθαιρεσία προηγούμενων ετών, υιοθετούνται περιβαλλοντικοί όροι διαχείρισης
Η χαρακτηριστική πολυκλόκαμη εμφάνιση οικιστικής πύκνωσης που προσπαθεί να συμπεριλάβει απομακρυσμένα κτίρια σε έναν «οικισμό», ώστε να ενταχθούν στις διατάξεις του νόμου Το καθεστώς περιβαλλοντικής διαχείρισης των οικιστικών πυκνώσεων έθεσε σε δημόσια διαβούλευση το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας την προηγούμενη εβδομάδα, μία μόλις μέρα πριν την εξέταση από την Ολομέλεια του ΣτΕ της συνταγματικότητας ή μη των διατάξεων του νόμου 4495/2016, με τον οποίο εισήχθη ο όρος, έχοντας δεδομένη την αρνητική γνωμοδότηση του Ε’ Τμήματος του Συμβουλίου.
Ο όρος «οικιστικές πυκνώσεις» χρησιμοποιήθηκε από το ΥΠΕΝ το 2016, για να μετονομάσει τους αυθαίρετους δασικούς οικισμούς, ώστε να διαχειριστεί το συγκεκριμένο σε μεταγενέστερο της κύρωσης των δασικών χαρτών χρόνο και με τρόπο που δεν θα παρεμποδίζεται η διαδικασία από ενδεχόμενες αντιρρήσεις, οι οποίες όμως θα εξεταστούν μετά την ανάρτηση των οικιστικών πυκνώσεων. Το αποτέλεσμα ήταν οι δασικοί χάρτες, που έχουν ολοκληρωθεί σε ποσοστό περίπου 40%, να αναρτηθούν «τρύπιοι», περιλαμβάνοντας περιοχές μωβ περιγράμματος, που αντιστοιχούν στις αυθαίρετες πυκνώσεις οι οποίες μπορεί να αποτελούνται από πολύ απομακρυσμένα μεταξύ τους κτίρια, μιας και δεν υπάρχει προϋπόθεση για τη μεταξύ τους απόσταση και την πυκνότητα των κτιρίων (οικιστική πύκνωση μπορούν να συγκροτήσουν 50 κτίρια σε 25 στρέμματα, 100 σε 100 στρέμματα και 200 κτίρια σε 400 στρέμματα). .
Το υπουργείο πέτυχε μεν την κύρωση των δασικών χαρτών σε μεγάλο ποσοστό και με ταχύ ρυθμό, επιφυλάσσοντας όμως και ένα αναβαθμισμένο και προνομιακό σε σχέση με την παρανομία τους, καθεστώς αντιμετώπισης των αυθαιρέτων σε δασικές περιοχές: «Η ανάγκη της διαχείρισης των οικιστικών πυκνώσεων προκύπτει από την δημιουργηθείσα εδώ και δεκαετίες κατάσταση στις περιοχές αυτές, όπου υπήρξε παραβίαση της δασικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας, την ύπαρξη πληθώρας πρωτοκόλλων κατεδάφισης και την επιβολή υψηλών προστίμων για πρωτόκολλα ειδικής αποζημίωσης τα οποία δεν έχουν εκτελεστεί», τονίζεται στην αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου.
Αποφεύγοντας δύσκολους όρους
Πρόθεση του υπουργείο είναι η εισαγωγή ενός πλαίσιου διατήρησης των αυθαιρέτων, αποφεύγοντας τον όρο «νομιμοποίηση», και του μηχανισμού του δασικού ισοζυγίου για την αντιμετώπιση των συνεπειών της αυθαίρετης δόμησης στο δασικό περιβάλλον, μέσω της καταβολής ειδικού ενιαίου προστίμου από τους ιδιοκτήτες. Στόχος είναι η περιβαλλοντική διαχείριση των οικιστικών πυκνώσεων, σύμφωνα με το σχέδιο νόμου, καθώς με αυτό δεν ρυθμίζονται πολεοδομικά και ιδιοκτησιακά θέματα. Το περίγραμμα δηλαδή του ιώδους χρώματος δεν καθίσταται θεσμικό εργαλείο σχεδιασμού, αλλά χρησιμοποιείται μόνο για την ανάρτηση των δασικών χαρτών και τη διακριτή διαχείριση των αυθαιρέτων εντός των δασών.
Από τις διατάξεις του παρόντος νομοσχεδίου εξαιρούνται ρητά όσες οικιστικές πυκνώσεις δεν πληρούν τα κριτήρια προσδιορισμού, όπως ορίστηκαν από το νόμο 3889/2010, αυτές που βρίσκονται σε Εθνικούς Δρυμούς, υγροτόπους Ραμσάρ, περιοχές Natura, σε προστατευτικά και παραγωγικά δάση, στις ζώνες αιγιαλού, παλαιού αιγιαλού και παραλίας, εντός της ζώνης δυνητικού κινδύνου πλημμύρας οριοθετημένων ρεμάτων, και σε αναδασωτέες μετά απο πυρκαγιά δασικές εκτάσεις, ώστε να επιτευχθεί η πλήρης αποσύνδεση των πυρκαγιών από την επιδίωξη οικοπεδοποίησης. Σκόπος είναι οι παραπάνω περιοχές να αντιμετωπιστούν με βάση τις κείμενες διατάξεις της δασικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας, ώστε να επιταχυνθεί η αποκατάσταση του περιβάλλοντος.
Προστασία για μια γενιάΜε τις διατάξεις του προτεινόμενου νομοθετήματος τα κτίρια και οι συνοδεύουσες κατασκευές που έχουν ανεγερθεί πριν την εφαρμογή του Συντάγματος του 1975 εξαιρούνται για σαράντα έτη της κατεδάφισης και των λοιπών διοικητικών κυρώσεων, μετά την ολοσχερή εξόφληση του ειδικού ενιαίου προστίμου, ενώ τα κτίρια και οι συνοδεύουσες κατασκευές μετά την 11/6/1975 και μέχρι την 28/7/2011 (το απώτατο όριο για τα πέντε τελευταία πλαίσια νομιμοποίησης αυθαιρέτων), εξαιρούνται για είκοσι πέντε έτη. Για όσα κτίρια και συνοδεύουσες κατασκευές υπαχθούν στο πλαίσιο των οικιστικών πυκνώσεων και υπό την προϋπόθεση ότι καταβάλλεται το ενιαίο δασικό πρόστιμο αναστέλλονται όλα τα διοικητικά μέτρα που έχουν επιβληθεί εις βάρος τους (πρόστιμα κ.λπ.) συμπεριλαμβανομένων και δικαστικών αποφάσεων και ποινικών διώξεων, οι οποίες μετά την ολοσχερή εξόφληση του ενιαίου προστίμου παύουν. Επίσης, η υπαγωγή στο νόμο χορηγεί το δικαίωμα σύνδεσης με τα δίκτυα κοινής ωφέλειας, καθώς και δικαίωμα έκδοσης άδειας αποκλειστικά για επισκευαστικές εργασίες στα αυθαίρετα κτίσματα και τις συνοδεύουσες εγκαταστάσεις (όλες οι κατασκευές, οι οποίες θα μπορούσαν να ανεγερθούν με νόμιμη οικοδομική άδεια, εάν δεν υφίσταντο οι απαγορεύσεις δόμησης επί δασικών εκτάσεων). Όσα κτίρια δεν υπάγωνται στο καθεστώς των οικιστικών πυκνώσεων υποχρεωτικά κατεδαφίζονται μαζί με τις συνοδεύουσες κατασκευές.
Παράλληλα, προβλέπεται η υπό προϋποθέσεις ρύθμιση κτιρίων και συνοδευουσών κατασκευών, ειδικά στις περιπτώσεις που δεν υφίσταται κίνδυνος για το οικοσύστημα, χωρίς να είναι σαφή τα κριτήρια με τα οποία εκτιμάται η οικοσυστημική επίδραση. «Δεδομένης της ήδη διαμορφωθείσας κατάστασης και του γεγονότος ότι η κατεδάφιση των οικοδομημάτων στις περιοχές αυτές, δεν αναστέλλει την αλλοίωση του δασικού χαρακτήρα, η οποία έχει ήδη επέλθει, δίνεται η δυνατότητα με τις προβλεπόμενες δράσεις δασικού ισοζυγίου και παράλληλα, με την καταβολή ενιαίου δασικού προστίμου, να ικανοποιούνται οι λόγοι δημοσίου συμφέροντος που άπτονται της ορθολογικής διαχείρισης και της άμεσης και αποτελεσματικής προστασίας του δασικού πλούτου της χώρας», τονίζει η αιτιολογική έκθεση, θεωρώντας εσφαλμένα δεδομένη και μη αναστρέψιμη την περιβαλλοντική ζημιά, χωρίς όμως να αναγνωρίζει την υποχρέωση τιμωρίας των δραστών της.
Πρόστιμο για τη διατήρησηΤο νομοσχέδιο εισάγει ως αντισταθμιστικό όφελος στη διατήρηση των αυθαίρετων δασικών οικισμών την έννοια των δασικών πόρων από το ειδικό ενιαίο πρόστιμο για την αποκατάσταση του δασικού οικοσυστήματος που έχει υποβαθμιστεί από τις οικιστικές πυκνώσεις, αξιοποιώντας —στρεβλά— την έννοια του θετικού περιβαλλοντικού ισοζυγίου, σύμφωνα με την οποία χρησιμοποιείται τμήμα του φυσικού περιβάλλοντος για την εξυπηρέτηση ενός σκοπού (εννοώντας την αυθαίρετη δόμηση) και προστατεύεται αντίστοιχο ή μεγαλύτερο μέσα απο στοχευμένες περιβαλλοντικές ενέργειες και δράσεις που στο προσχέδιο περιλαμβάνουν τη δάσωση εκτάσεων μη δασικού χαρακτήρα, αναδασώσεις, εμπλουτισμό δασικών εκτάσεων με δασική βλάστηση, χρηματοδότηση μελετών προστασίας και διαχείρισης δασικών οικοσυστημάτων τα οποία είναι εκτός διαχείρισης είτε λόγω έλλειψης χρηματοδότησης, είτε λόγω αδυναμίας των Δασικών Υπηρεσιών να τα διαχειριστούν, χρηματοδότηση των σχεδίων δράσεων της Εθνικής Στρατηγικής για τα Δάση, χρηματοδότηση μελετών και έργων διευθέτησης ορεινών χειμάρρων, δασοτεχνικά έργα προστασίας, όπως αντιπυρικές ζώνες, δασικοί δρόμοι, ή συντήρηση δασικών δρόμων, καθώς και κατεδάφιση αυθαίρετων κατασκευών εντός δασικών και αναδασωτέων εκτάσεων. Προτεραιότητα για τη χωρική εφαρμογή αυτών των δράσεων δίνεται κατά σειρά στη δημοτική ενότητα που βρίσκεται η οικιστική πύκνωση, μετά στο δήμο και τέλος στην περιφερειακή ενότητα στην οποία υπάγεται αυτή.
Έλεγχος και τροπολογίες
Το νομοσχέδιο περιλαμβάνει επίσης διατάξεις για την εποπτεία και τον έλεγχο των εκτάσεων που υπάγονται στη δασική νομοθεσία, ώστε να αποτραπεί η συνέχιση του φαινομένου της αυθαίρετης δόμησης εντός αυτών, που σε συνδυασμό με την κύρωση των δασικών χαρτών στο σύνολο της επικράτειας και τη λειτουργία του Παρατηρητηρίου Δομημένου Περιβάλλοντος αποτελούν το οπλοστάσιο του υπουργείο για την αποτροπή της δόμησης εντός δασών, δασικών και χορτολιβαδικών εκτάσεων.
Επίσης, μέσω τροπολογίας που θα προωθηθεί το αμέσως επόμενο διάστημα προς ψήφιση στη Βουλή, με σκοπό την πλήρη θωράκιση του συστήματος απέναντι σε οποιαδήποτε προσπάθεια αυθαίρετης δόμησης, προβλέπεται η άμεση κατεδάφιση μετά τη λήξη του 4495/2017 για την τακτοποίηση των αυθαιρέτων ο οποίος έχει καταληκτική ημερομηνία αίτησης υπαγωγής σε καθεστώς τακτοποίησης την 8/11/2019. Όσα αυθαίρετα κτίσματα ή κατασκευές εντοπίζονται από τους ελεγκτές, θα κατεδαφίζονται άμεσα (είτε την ώρα που κατασκευάζονται, είτε έχουν συντελεσθεί) εφόσον δεν υποβλήθηκε αίτηση υπαγωγής έως την καταληκτική αυτή ημερομηνία.
Εξάλλου, με έτερη τροπολογία μπαίνει τέλος στην κομπίνα πολλών ιδιοκτητών αυθαιρέτων που διασώζουντις αυθαιρεσίες, κατασκευάζοντας νέες και αχρηστεύοντας έτσι τα πρωτόκολλα κατεδάφισης των παλιών. Η τροπολογία του υπουργείου προβλέπει ότι σε περίπτωση διαφοροποίησης της αυθαίρετης κατασκευής σε σχέση με το αρχικό πρωτόκολλο κατεδάφισης, τότε η διαδικασία κατεδάφισης προχωρά χωρίς να είναι απαραίτητη η έκδοση νέου πρωτοκόλλου κατεδάφισης.
Με το βλέμμα στο ΣτΕΣτόχος του υπουργείου είναι να δείξει στο Συμβούλιο της Επικρατείας ότι έχει την πρόθεση να βελτιώσει τα εξεταζόμενα σημεία. Ο υπουργός Γ. Σταθάκης τόνισε ότι πρόκειται για προσωρινή διατήρηση των αυθαιρέτων, ώστε να μην χρεωθεί τον όρο νομιμοποίηση λίγες μόνο ώρες πριν εκδικαστεί η προσφυγή για τις οικιστικές πυκνώσεις στο ΣτΕ. Ακόμα κι έτσι όμως η διατήρηση για σχεδόν μια γενιά των αυθαιρέτων, δημιουργεί ένα τελελεσμένο —παρά τις διαβεβαιώσεις του υπουργείου ότι μετά την παρέλευση της σαρακονταετίας και της εικοσιπενταετίας θα εφαρμοστεί η δασική νομοθεσία— ανάλογο με αυτό που και στην αιτιολογική έκθεση αναγνωρίζεται για τις παρανομίες των προηγούμενων δεκαετιών: «η παρούσα ρύθμιση υπαγορεύεται από την αναγκαιότητα διαχείρισης της δημιουργηθείσας πραγματικής κατάστασης και επιδιώκει να επιλύσει διαφυλάττοντας το κοινό περί δικαίου αισθήματος ένα περιβαλλοντικό αλλά και κοινωνικό πρόβλημα, καθώς αφορά πολύ μεγάλο αριθμό πολιτών». Η αναγνώριση της αυθαίρετης δόμησης ως κοινωνικού προβλήματος, με τις αντίστοιχες εκπτώσεις για την πρώτη κατοικια στα δασικά πρόστιμα του νομοσχεδίου, παραγνωρίζει καταφανώς την παρανομία και τη μη εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας. Μόνο σε δεύτερη φάση, ανέφερε στην παρουσίαση του νομοσχεδίου ο Σ. Φάμελλος, αν καταπέσουν οι διατάξεις στο ΣτΕ, θα εφαρμοστεί η δασική νομοθεσία.
Πέτρος Κοντές