Με αφορμή τη θανάτωση των δύο ιαγουάρων στο Αττικό Ζωολογικό Πάρκο
Της Κατέ ΚαζάντηΗ χριστιανική, και γενικώς η μονοθεϊστική θεολογική, σκέψη επιβάλλει την καθετοποίηση του κόσμου – φύσης μηχανιστικά: μετά το θεό, στην κορυφή του επίγειου σύμπαντος βρίσκεται ο άνθρωπος, ο οποίος και κυριαρχεί επί των πάντων. Εξουσιαστής ων, δεν συμβιώνει. Επιβάλλεται δια της θεόθεν δύναμής του σε έμψυχα και άψυχα, σε πέτρες, δέντρα, ζώα, ποταμούς. Στα πλαίσια δε ενός ιδιόμορφου ρατσισμού, που προφανώς ιδεολογικοποιεί με όρους ανώτερου–κατώτερου τη διαφορετικότητα, θεωρεί όποιον ισότιμα διαβιεί με τους λοιπούς συνιδιοκτήτες της υδρογείου γραφικό, αποκομμένο από την κοινωνία των όντων του ορθού λόγου. Οι μυθοπλασίες, όπου μοναχά οι παραπεταμένοι, ημιάγριοι του είδους μας μπορούν να συνυπάρξουν με τα ζώα της ζούγκλας, το επικυρώνουν.
Απόρροια μιας εργαλειακής αντίληψης για τη φύση, ανθρωποκεντρικής, αλλά με την επί της ουσίας εγωϊκή έννοια του όρου, η κυριαρχική αυτονομία του ανθρώπινου είδους απέναντι στα άλλα είδη (ζώα, φυτά κ.ο.κ.), καταφανώς καταπατά τα εγγενή τους δικαιώματα στη ζωή, αφού τα θεωρεί καταχρηστικά ή και ανύπαρκτα. Έτσι, η διάνοια, το χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα όντα, μεταλλάσσεται στο πλέον τυραννικό χαρακτηριστικό του: όταν οι ανθρωπομορφικοί θεοί αντικατέστησαν τον πανθεϊσμό, η εξιδανίκευση της ανθρώπινης ισχύος απανθρωποιεί, αντί να εξανθρωπίζει. Και τούτο ακριβώς θέτει τις βάσεις των σχέσεων εκμετάλλευσης μεταξύ των ανθρώπων.
Από την άλλη, στην αντίληψη για την από το θεό δημιουργία του κόσμου, για χάρη του ομοιώματός του, ως ιδιοκτησίας του, αντιπαραβάλλεται η ολιστική για το οικοσύστημα αντίληψη, μέρους του οποίου αποτελεί, ως ένα ακόμα έμβιο ον, ο άνθρωπος.
Ο εγκλεισμός των ζώων«Από την άποψη ενός ανώτερου κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού, η ιδιωτική ιδιοκτησία της γης από μεμονωμένα άτομα θα παρουσιαστεί τόσο παράλογη, όπως ακριβώς η ιδιωτική ιδιοκτησία ανθρώπων από ένα μεμονωμένο άτομο» (Μαρξ, Οικονομικο-φιλοσοφικά χειρόγραφα). Υπό αυτήν την έννοια, οι ιδιοκτησιακές σχέσεις των ανθρώπων με τα ζώα, εκείνα μάλιστα που φύσει προορίζονται για μη οργανωμένα περιβάλλοντα, υπόκεινται στον ίδιο βάρβαρο παραλογισμό: οι απανταχού ζωολογικοί κήποι ενισχύουν τον τελετουργικό χαρακτήρα της εξουσίας του ανθρώπου, όταν μάλιστα συνιστούν κατά κυριολεξία φυλακές για έμβια όντα.
Στη δυτική κουλτούρα του εμπράγματου καπιταλισμού, η λογική του εγκλεισμού των ζώων αποτελεί κανονικότητα. Το δε δικαίωμα ζωής και θανάτου έμβιου από έμβιο ον, αναφαίρετο για το δυνατότερο, σε ρώμη ή πνεύμα, αδιάφορο.
«…η Jenny και ο Spotty, δεν είναι πια μαζί μας…», έλεγε, λοιπόν, η ανακοίνωση του Αττικού Ζωολογικού Πάρκου* για τα τζάγκουαρ που σκότωσαν φροντιστές του πάρκου, αφού δραπέτευσαν από το χώρο φύλαξης. Υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες σημειωτέον, σε ώρα μάλιστα που το πάρκο λειτουργούσε για φιλοθεάμον το κοινό.
Η Jenny και ο Spotty, όμως, οι ιαγουάροι με τα ανθρωπομορφικά ονόματα, μετέχουν στην κοσμική τάξη, ή την αταξία του χάους, με τον ίδιο τρόπο όπως και η γυναίκα Τζένι και ο άνδρας Σπότι. Αλλά στο καπιταλιστικό αφήγημα ο οικονομικός ντετερμινισμός, που επιτάσσει κέρδη στα κέρδη, τους καθιστά εκμεταλλευτικά εκθέματα, τα οποία ενίοτε μπορούν, ατιμώρητα, να καταστραφούν. Από την αποψίλωση των δασών του Αμαζονίου ως την εξαφάνιση σπάνιων ειδών και την τρύπα του όζοντος, η καταστροφή του οικοσυστήματος και η ταυτόχρονη αλλοτρίωση του ανθρώπου, η κατά Καστοριάδη «ανθρωπολογική καταστροφή των ανθρώπινων όντων που μεταμορφώνονται σε παραγωγικά και καταναλωτικά κτήνη», είναι τα επίχειρα της ίδιας λογικής. Το ίδιο και η επιβαλλόμενη αισθητική που εξιτάρει τη νοσηρή ευχαρίστηση, να ταΐζεις και να χαϊδολογείς έγκλειστα ζώα ή η εργαλειοποίηση της φιλοζωίας –κατοικίδια σε μπαλκόνια κ.ο.κ.- με τα ανάποδα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.
Η ολιστική ανατροπή της αντίληψης που έχει ο άνθρωπος για τη θέση του στη φύση και, κατ’ επέκταση, της χρήσης αυτής, καθώς και η ανάπτυξη μια νέας αλτρουιστικής συνείδησης απέναντι στα άλλα όντα, αποτελεί προϋπόθεση για κάθε μετασχηματισμό. Και πρόταγμα, όχι για ρομαντικούς ιδεαλιστές, απαξιωμένους από την τρέχουσα δυτική κουλτούρα, αλλά για το σύνολο εκείνων που αγωνίζονται για έναν καλύτερο κόσμο.
* Στο Αττικό Ζωολογικό Πάρκο επιβλήθηκε τον περασμένο Οκτώβριο πρόστιμο ύψους 44.350 ευρώ από τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας και τον αν. υπουργό, Σταθάκη και Φάμελλο, για παραβίαση του νόμου 4039/12 για τις τελούμενες παραστάσεις των δελφινιών, αλλά και την παραβίαση άλλων περιβαλλοντικών διατάξεων.