Με αφορμή την 4η ατομική έκθεση της σπουδαίας ιταλίδας εικαστικού, Μαρίζα Μερτζ, στην Αθήνα
To όνομά της, περισσότερο τα τελευταία χρόνια που διοργανώθηκαν αναδρομικές εκθέσεις της σε αρκετά μουσεία και γκαλερί στην Αμερική και την Αγγλία, συνοδεύεται σταθερά από τη διευκρίνιση ότι πρόκειται για τη μοναδική γυναίκα του ρεύματος της Άρτε Πόβερα. Μάλιστα, λόγω του γάμου της με τον Μάριο Μερτζ, σημαντικό εκπρόσωπο της Άρτε Πόβερα, η κριτικός των
New York Times, Roberta Smith, την συγκρίνει με τη Λη Κράσνερ, η οποία είχε παραμελήσει το προσωπικό της έργο για να αφοσιωθεί σε αυτό του συζύγου της, Τζάκσον Πόλοκ, συμπληρώνοντας ότι, σε αυτήν την περίπτωση όμως, το έργο της Μαρίζα Μερτζ είναι σαφώς ανώτερο του απαιτητικού και ανταγωνιστικού συντρόφου της. Η Μερτζ, η οποία γεννήθηκε στο Τορίνο το 1926 ή το 1931 (η ίδια έχει αρνηθεί να το διευκρινίσει) ανήκει στη γενιά που ενηλικιώθηκε στη μεταπολεμική Ιταλία σε ανδροκρατούμενη κοινωνία που ακόμα και στον περισσότερο προηγμένο Βορρά η υποστήριξη των γυναικών στις τέχνες και τις επιστήμες ήταν ανύπαρκτη, παρόλο που είναι αυτή η γενιά, κορυφαίες εκπρόσωποι η Κάρλα Λόντζι και η Κάρλα Ακάρνι, που θα δρομολογήσει τις φεμινιστικές κατακτήσεις των δεκαετιών του ’60 και του ’70. Η ίδια, μετά από μια σειρά ατομικές εκθέσεις, από τη δεκαετία του ’80, είχε επιλέξει να συμμετάσχει μόνο σε ομαδικές. Το 2013, διοργανώθηκε η πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση της, στη Serpentine’s new Sackler Gallery στο Λονδίνο, και την ίδια χρονιά βραβεύτηκε με το Χρυσό Λιοντάρι στην Μπιενάλε της Βενετίας για το συνολικό έργο της, ενώ πρόσφατη είναι και η αναδρομική έκθεση της
The Sky is a Great Space που παρουσιάστηκε αρχικά στο Metropolital Museum της Νέας Υόρκης και στη συνέχεια στο Hammer (Λος Άντζελες), στο Serralves (Πορτογαλία) και στο Museum der Moderne (Σάλτσμπουργκ).
Η Μαρίζα Μερτζ συμμετείχε, το 1968, στην πρώτη «επίσημη» έκθεση της Πόβερα Άρτε στη Μπολόνια, με δέκα περίπου ακόμη καλλιτέχνες (ανάμεσά τους οι Μάριο Μερτζ, Γιάννης Κουνέλλης, Μικελάντζελο Πιστολέτο, Τζούλιο Παολίνι), οι περισσότεροι από τον Βορρά ή από πόλεις του Νότου που, έχοντας υποστεί τις συνέπειες από τη γεμάτη προσδοκίες περίοδο του ιταλικού οικονομικού μπουμ, είχαν έρθει σε ρήξη με οτιδήποτε δημιουργείται εντός «μιας κοινωνίας που παράγει τον άνθρωπο που καταναλώνει».
Η χρήση των «φτωχών» αντισυμβατικών υλικών, όπως σίδερο, πέτρες, ξύλα, εφημερίδες, σύρμα κ.ά., αντιπαραβαλλόταν στον τεχνολογικά «πλούσιο» κόσμο καθώς και η ταύτιση ιδιωτικού/δημόσιου, ζωής/τέχνης, στον αστικό υποκριτικό κατακερματισμό. Η Μαρίζα Μερτζ, παρούσα σε πολλές εκθέσεις της ομάδας, αφηγήθηκε τις προσωπικές της ιστορίες, μάλλον την καθημερινή ζωή της, χρησιμοποιώντας χαρτόνια, σκοινί, μολύβια, κερί, λεπτεπίλεπτο χαρτί που έμαθε να φτιάχνει μόνη της μετά από ένα ταξίδι της στην Ιαπωνία, φύλλα αλουμινίου, άργιλο, νάιλον παιδικά παπουτσάκια, νήματα και κλωστές που παραδοσιακά παραπέμπουν στα «γυναικεία» εργόχειρα. Και αν τα τελευταία υπήρξαν έμπνευση για πολλές καλλιτέχνιδες -πέρυσι, για παράδειγμα, είδαμε στην
Ντοκουμέντα τους υπέροχους
Αργαλειούς της Maria Lai ως ποιητική «προφορική αφήγηση» των απομονωμένων γυναικών της Σαρδηνίας-, η Μερτζ προσδίδει στα υλικά της εχθρικές ιδιότητες: τα πλέγματα των μαλακών νημάτων γίνονται άκαμπτα και τυλίγουν πρόσωπα γυναικών με αχνοσχηματισμένα χαρακτηριστικά και σβησμένο στόμα. Γυναικεία πρόσωπα σε σχήματα εμβρύου ή φαλλού ξεπροβάλλουν με δυσκολία στα μεγάλα διαστάσεων έργα της μικτής τεχνικής, ακόμα και τα παιδικά παπουτσάκια, παρατημένα σε μια αμμουδιά ή αποκτώντας συρμάτινη υφή, χάνουν την τρυφερή αναφορά τους. Τα φύλλα αλουμινίου, εκτός οικιακής χρήσης, έχουν μετατραπεί σε σκληρούς σωλήνες ή μεσαιωνικές πανοπλίες που, το σύμπλεγμά τους στημένο ψηλά, αιωρείται ως απειλή. Η οικογενειακή εστία από ασφαλές καταφύγιο μετατρέπεται σε έναν αφιλόξενο, επικίνδυνο τόπο.
Από τα πιο σημαντικά έργα της, τα μικρά κεφάλια από άργιλο -τα είχε παρουσιάσει για πρώτη φορά στο Βερολίνο, επί Τείχους-, γυναικεία ή άφυλα, μερικά έχουν το μέγεθος της παλάμης, άλλα είναι μεγαλύτερα, μοιάζουν ημιτελή ή μισοκατεστραμμένα, παραμορφωμένα, χωρίς μάτια και στόμα. Η Μαρίζα Μερτζ έχει μιλήσει για τις επιρροές που έχει δεχθεί από τη γιαπωνέζικη και την κινέζικη τέχνη αλλά και τη βυζαντινή εικονογραφία, φανερές σε μια σειρά γυναικείων πορτρέτων όπου η ιερατική αυστηρότητα των μορφών, κάποιες σε στάση ικεσίας, συνυπάρχει με τον εξωτισμό και το μυστήριο της Ανατολής. Σε ορισμένα έργα της από γραφίτη η γεωμετρική αυστηρότητα μαρτυρά τις σπουδές της στην αρχιτεκτονική, ενώ πολλοί κριτικοί τέχνης έχουν επισημάνει την καλλιτεχνική «συνομιλία» της με τον Κονσταντίν Μπρανκούζι.
Στην Αθήνα παρουσιάζονται 18 έργα της, ζωγραφικής γλυπτικής, έργα σε χαρτί, αντιπροσωπευτικά διαφορετικών εποχών, ανάμεσά τους και έργα από την πρόσφατη μεγάλη αναδρομική έκθεση της
The Sky is a Great Space.Τα περισσότερα έργα της Μαρίζα Μερτζ δεν έχουν τίτλο και χρονολογία γιατί αυτή πιστεύει ότι τα έργα τέχνης έχουν αυτόνομη ζωή και δεν δεσμεύονται από τη χρονολογία δημιουργίας τους, ενώ η ίδια συχνά επεμβαίνει ξανά σε αυτά.
Σοφία Ξυγκάκη H έκθεση πραγματοποιείται στην γκαλερί Bernier/Eliades (Επταχάλκου 11, Θησείο, τηλ: 210 3413935-7) και λειτουργεί Τρίτη έως Παρασκευή 10.30πμ - 6.30μμ και Σάββατο 12μ. - 4μμ, μέχρι τις 7 Φεβρουαρίου 2019.