«Από την αρχή έως το τέλος του βίου του»
Ο Ανδρέας, με την οδυνηρή είδηση του θανάτου του μας συγκέντρωσε στο Ηράκλειο το προηγούμενο Σάββατο. Μαζί με συγγενείς, συντοπίτες, συντρόφους και φίλους του τον αποχαιρετήσαμε. Εκεί δίπλα στον νεκρό φίλο μας, φέρναμε στον νου εικόνες από την κοινή μας διαδρομή σε στιγμές ευχάριστες ή και δύσκολες, πλην δημιουργικές. Και ακριβώς εκεί, συνειδητοποιήσαμε ότι αποχαιρετάμε, όχι μόνο τον σύντροφο και φίλο αλλά, μια προσωπικότητα διακριτή στη συνείδηση της κοινωνίας του Ηρακλείου. Όχι γιατί το είπαν διάφοροι αξιωματούχοι σε δηλώσεις τους, αλλά αυτό έδειχνε η παρουσία στον Άγιο Τίτο τόσων ανθρώπων, απλών και σημαντικών, τόσο μεγάλου εύρους. Αποκαλυπτόταν το κοινωνικό κύρος που διέθετε ο Ανδρέας που κέρδισε στη γόνιμη και δύσκολη διαδρομή του. Όπως εύστοχα σχολίασε ένας Ηρακλειώτης φίλος του, σίγουρα δεν θα το γνώριζε ούτε και ο ίδιος. Η εξήγηση είναι στον αποχαιρετισμό του Νικηφόρου: «Υπήρξε ακέραιος και ανιδιοτελής, γενναίος και έντιμος από την αρχή έως το τέλος του βίου του». Δύσκολο αυτό ...
Η αντίσταση στο ΗράκλειοΟ επικήδειος του Νικηφόρου παρακολουθεί ολόκληρη τη διαδρομή του, συνθέτει την προσωπικότητά του. Θα «συμπληρώσω» εδώ δυο – τρεις που συνήθως αναφέρονται απλώς ή και παραβλέπονται. Η πρώτη, αποκαλύπτει τη δημοκρατική ευαισθησία ενός νέου, αριστερού, αμέσως με την επιβολή της δικτατορίας. Πήρε επαφή με το Κόμμα, το Πατριωτικό Μέτωπο, στην Αθήνα και με μόνο εφόδιο μια προκήρυξή του κατέβηκε στο Ηράκλειο και με άλλους νέους συγκρότησαν οργάνωση. Γρήγορα, με αυτοσχέδιες σφραγίδες από σαμπρέλα, πάνω σε σταφιδόχαρτο τύπωναν συνθήματα και να τα σκορπούσαν στην πόλη: «Κάτω το τέταρτο Ράιχ», «Πατριώτες, αντισταθείτε, ενωθείτε, οργανωθείτε», «1-1-4 Πατριωτικό Μέτωπο». Όμως, συνελήφθησαν και ύστερα από απάνθρωπα βασανιστήρια εννέα μέλη της οργάνωσης δικάστηκαν στο Στρατοδικείο Χανίων. Πέντε καταδικάστηκαν με τις εξής ποινές: Ανδρέας Σαββάκης 5 χρόνια, Γιαννίκος Κοπιδάκης, Μανώλης Σαββάκης, Μιχάλης Σιδηράκης, Κωστής Χιωτέλλης 4, Γιώργος Παπαδάκης 2,5. Οι άλλοι τρεις ήταν οι Ζαχαρίας Καμπιτάκης, Διονύσης Ασημακόπουλος, Μύρων Λυρατζάκης. Αποφυλακίστηκαν με την αμνηστία του Δεκέμβρη 1967. Πριν γνώρισαν διάφορες φυλακές και αναμορφωτήρια διότι οι περισσότεροι ήταν ανήλικοι (Αβέρωφ, ανηλίκων Λ. Βουλιαγμένης, Βίδο, Καλάμι). Στη δίκη κατά των βασανιστών, μετά το 1974, αυτά τα παιδιά, με τις ανεξίτηλες ακόμη πληγές, ζήτησαν απ΄ τους βασανιστές μόνο να το παραδεχτούν («σας βασανίσαμε») και θα απέσυραν τις μηνύσεις. Και αυτό έγινε! Όμως, στην ασφάλεια Ηρακλείου ο Ανδρέας – όπως και ο Μανώλης – απόκτησε τη βλάβη, που έγινε, ανήκεστος.
Στον Ρήγα και τη φυλακήΜετά την αποφυλάκισή με νωπή ακόμη την εμπειρία των βασανιστηρίων, συνδέθηκε αμέσως με τον «Ρήγα Φεραίο». Οι μιλιές και οι κτύποι από κελί σε κελί της Ασφάλειας, όταν πήγαμε στου Αβέρωφ, έγιναν συγκεκριμένοι άνθρωποι, εκεί γνωριστήκαμε, δεθήκαμε για πάντα. Ήταν η ζέουσα περίοδος της διάσπασης του ΚΚΕ, Φλεβάρη 1968, με συζητήσεις αλλά και οξύτατες αντιπαραθέσεις. Ο Ανδρέας τάχθηκε με την ανανεωτική πτέρυγα του Κομμουνιστικού Κόμματος. Στον Κορυδαλλό, βρέθηκε σε θέση ευθύνης, στο γραφείο της ομάδας συμβίωσης. Εκτός άλλων είχαν την ευθύνη να διασφαλίζουν ανθρώπινες και ήρεμες σχέσεις των αγωνιστών των δυο πλευρών. Ο Ανδρέας πρωτοστάτησε στη «γραμμή» των ήπιων και συντροφικών σχέσεων, της ανάπτυξης διαλόγου. Συγκρούστηκε με όσους, με παλιά βιώματα, πίστευαν το αντίθετο. Η λανθασμένη παρέμβαση της καθοδήγησης, απ‘ έξω, του ΚΚΕ εσωτερικού με μια «απόφαση – εντολή» προς τους κρατούμενους για το πώς θα ορίζαμε τη ζωή μας – προκλήθηκε εν αγνοία του γραφείου – στάθηκε ικανός λόγος για να συμπεράνει ότι και στην «από εδώ πλευρά» δεν εγκαταλείφτηκαν πολλές από τις παλιές νοοτροπίες. Δεν το ξέχασε έως το τέλος. Δεν εντάχθηκε σε κόμμα, έμεινε στην πολιτική και την Ανανεωτική Αριστερά.
Στη ΒικελαίαΟ Ανδρέας ήταν άνθρωπος δημιουργικός, το αποδείκνυε όπου και αν δραστηριοποιούνταν, είχε την ικανότητα της οργάνωσης πρωτοβουλιών ενισχύοντας ταυτόχρονα την ευρύτητά τους. Ο χώρος της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης, ήταν μοναδικός. Ιδίως με έφορο τον Νίκο Γιανναδάκη με τις απεριόριστες και γόνιμες ιδέες για διάφορες δράσεις. Ο τότε Δήμαρχος Μανώλης Καρέλλης, άνθρωπος με ενδιαφέροντα, έδωσε κάθε περιθώριο και μέσα να την αναπτύξουν. Και έγινε. Ευρωπαίος αξιωματούχος, σχετικός με πολιτιστικά ζητήματα, χαρακτήρισε τη Βικελαία «Ακαδημία Επιστημών Κρήτης». Εκδόσεις, ανάδειξη νέων ανθρώπων, εκθέσεις διεθνούς επιπέδου, περιοδικά, ποικίλες πρωτοβουλίες, συμβολές, συνέδρια κ.ά.
Από όταν ζούσε ακόμη ο Νίκος, όλο αυτό το έργο δεν γινόταν κατανοητό από την τότε δημοτική αρχή, δεν έμπαινε στο καλούπι της πεπατημένης λειτουργίας κάθε δημοτικής δομής που επιδιώκει το φαίνεσθαι ή την εκλογική πελατεία. Γνωρίζαμε την πίκρα του Νίκου πριν μας αποχαιρετήσει και, μετά, του Ανδρέα ο οποίος πάλεψε, όπως εκείνος συνήθιζε, έως το τέλος. Και μετά τη συνταξιοδότησή του! Τυπικά υπεύθυνος αρχείου και εκδόσεων, ήταν η ψυχή της Βικελαίας, ο ουσιαστικός έφορος που, μαζί με τους συναδέλφους του – που στάθηκαν τιμητική φρουρά μαζί με συναγωνιστές και φίλους – προσπάθησαν, με τη νέα, δεκτική για πρωτοβουλίες στον πολιτιστικό τομέα, δημοτική αρχή, να αντιστραφεί, με δυσκολίες πάλι, η πορεία περιθωριοποίησης της Βικελαίας.
Παρούσες και παρόντες πολλοί από την κοινή διαδρομή τους στην Αριστερά. Τον αποχαιρέτησαν ο Νικηφόρος Σταματάκης, ο δήμαρχος Ηρακλείου Βασ. Λαμπρινός, ο εκπρόσωπος της Βικελαίας Δημ. Σάββας, εκ μέρους του ΣΥΡΙΖΑ ο Νίκος Πρινιωτάκης. Διακρίναμε δύο στεφάνια, ανάμεσα σε άλλα: του Νίκου Βούτση και της Θεανώς Φωτίου. Συγκινητική ήταν η παρουσία των συγγενών τριών αγαπημένων συντρόφων που έφυγαν νωρίς: των Νίκου Γιανναδάκη, Κώστα Καρυωτάκη, Χαρίτου Παπαδομιχελάκη. Και απαρηγόρητοι οι γιατροί – φίλοι του. Ο καρδιολόγος έλεγε: «μόνο από τον γερό του οργανισμό δεν πέθανε είκοσι χρόνια νωρίτερα». Και ο παθολόγος - συχνά εκμυστηρευόταν την αγωνία του «αν πεθάνει ο Ανδρέας τι θα πω στον κόσμο»; - Σωτήρης Σουρής, Διευθυντής της Α΄ Παθολογικής στο Βενιζέλειο που στην κυριολεξία τον κράταγε στη ζωή…
Παραβρέθηκαν επίσης ο υπουργός Έρευνας Κώστας Φωτάκης, οι βουλευτές Νίκος Ηγουμενίδης (ΣΥΡΙΖΑ), Μανώλης Συντυχάκης (ΚΚΕ), Σπύρος Δανέλης (Ποτάμι), ο ευρωβουλευτής Γιώργος Γραμματικάκης (Ποτάμι), πρώην βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, η αντιδήμαρχος Αριστέα Πλεύρη, ο δημοτικός σύμβουλος Ηλίας Λυγερός.
Η «Εποχή» εκφράζει τα θερμά της συλλυπητήρια στο γιο του Μενέλαο.
Π. Κλ. 
Ο άνδρας που αποχαιρετούμε…Έμεινε πιστός ως το τέλος στην Αριστερά και την απελευθερωτική της δύναμη
Με μεγάλη λύπη, αποχαιρετώ σήμερα, εκ μέρους συναγωνιστών και συγκρατουμένων του, έναν ακριβό φίλο. Ο άνδρας που αποχαιρετούμε σήμερα υπήρξε ακέραιος και ανιδιοτελής, γενναίος και έντιμος, από την αρχή έως το τέλος του βίου του.
Επέλεξε να ταυτιστεί με τους αδικημένουςΟ άνδρας που αποχαιρετούμε, ο Ανδρέας Σαββάκης, γεννήθηκε το 1946 σε μια εύπορη οικογένεια του Ηρακλείου. Μολονότι ανοιγόταν μπροστά του η προοπτική μιας άνετης ζωής, χάρις στις ικανότητές του, αλλά και στις δυνατότητες που του πρόσφερε με όλη της την αγάπη η οικογένειά του, ο Ανδρέας επέλεξε, από τα παιδικά του χρόνια, να ταυτιστεί με τους αδικημένους και τους κατατρεγμένους τούτου του κόσμου.
Από παιδί είχε συναισθανθεί ότι ήταν αδύνατο να είσαι ευτυχισμένος, ακόμη και όταν δεν σου λείπει τίποτα, αν δίπλα σου ζουν άνθρωποι που τους λείπουν σχεδόν τα πάντα.
Το 1962, σε ηλικία 16 ετών, οργανώθηκε στη Νεολαία της ΕΔΑ και το επόμενο έτος στη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη. Από τα χρόνια εκείνα ξεκινά η αδελφική του φιλία με τον αείμνηστο Νίκο Γιανναδάκη, συμμαθητή του στο Λύκειο «ο Κοραής», και συναγωνιστή του στους Λαμπράκηδες.
Φοιτητής στην Αθήνα, το 1965, λίγο μετά το βασιλικό πραξικόπημα, συμμετέχει, με τη μαχητικότητα που πάντα τον διέκρινε, στο μεγάλο κίνημα της δημοκρατικής αντίστασης. Τότε, συνελήφθη και καταδικάστηκε για πρώτη φορά.
Δύο χρόνια μετά, αμέσως μετά την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας, σπεύδει, με δική του πρωτοβουλία, έχοντας στα χέρια του απλώς μια προκήρυξη του Πατριωτικού Μετώπου, να οργανώσει στο Ηράκλειο νέους εργαζόμενους και μαθητές σε μικρές ομάδες αντίστασης κατά της χούντας.
Λίγο μετά συνελήφθη, βασανίστηκε άγρια στην ασφάλεια Ηρακλείου, και καταδικάστηκε, σε πενταετή φυλάκιση, για να βγει από τη φυλακή με την αμνηστία στο τέλος του 1967.
Ελάχιστες μέρες μετά την αποφυλάκισή του, ήταν ξανά στην Αθήνα, οργανωμένος τώρα στον «Ρήγα Φεραίο» και έτοιμος για νέους αγώνες και νέες θυσίες. Συνελήφθη στις 13 Απριλίου του 1968, βασανίστηκε στην Ασφάλεια Ηρακλείου και καταδικάστηκε σε 14 χρόνια φυλακή και παρέμεινε κρατούμενος στις φυλακές Αβέρωφ και Κορυδαλλού έως και τα μέσα του 1973, οπότε αποφυλακίστηκε λόγω ανηκέστου βλάβης.
Έτσι ανακάλυψε ξανά τον εαυτό τουΜέσα στις φυλακές Αβέρωφ, από τα τέλη Μάϊου του 1968, ο Ανδρέας Σαββάκης, 22 μόλις ετών, αρχίζει να μετρά τις πληγές του, να συζητά με ανθρώπους που αντιπροσωπεύουν δύο γενιές αγωνιστών της Αριστεράς, να αναλύει ανθρώπινους χαρακτήρες, νοοτροπίες και συμπεριφορές και μέσα από αυτή τη βασανιστική διαδικασία κατορθώνει να διαφυλάξει σαν κόρη οφθαλμού τις θεμελιώδεις αξίες της Αριστεράς, και να πάρει αποστάσεις από τις κομματικές μικρότητες που διογκώνονται εφιαλτικά μέσα στον μικρόκοσμο της φυλακής. Έτσι ανακαλύπτει ξανά τον αυθεντικό εαυτό του.
Χρόνια μετά θα θυμάται πάντοτε με νοσταλγία και συγκίνηση κάποιες πτυχές εκείνης της περιόδου. Θα κρατήσει στην καρδιά του και στον νου του, ως πολύτιμη παρακαταθήκη, τις μέρες της συντροφικότητας που έζησε μέσα σε μια ομάδα συμβίωσης αδελφωμένων ανθρώπων. Και έως το τέλος της ζωής του θα βλέπει αυτή την κοινοβιακή συντροφική ζωή ως το μόνο μέλλον που μπορεί να έχει η ανθρωπότητα, αν θέλει να έχει μέλλον.
Βγαίνοντας από τη φυλακή έκανε οικογένεια, απέκτησε ένα γιο που λάτρευε, τον Μενέλαο, και δούλεψε σκληρά, πάντοτε έως τα έσχατα όρια της φυσικής αντοχής του. Στην αρχή στο εργαστήρι εκδοτικών εργασιών που ίδρυσαν με τον Νίκο Γιανναδάκη και τον Δημήτρη Μαυρόπουλο, ύστερα, μετά τον θάνατο της μητέρας του, πριν από σαράντα και πλέον χρόνια, ως αγρότης στα πατρογονικά τους κτήματα, και τέλος ως συνεργάτης του Νίκου στη Βικελαία Βιβλιοθήκη, προσφέροντας σημαντικό έργο στον γενέθλιο τόπο τους.
Πιστός στην ΑριστεράΜετά την αποφυλάκισή του, το 1973, δεν εντάχθηκε ποτέ πια σε κόμμα. Ήταν ο μόνος τρόπος που του επέτρεπε να μείνει πιστός στις αξίες και στα ιδανικά της ελευθεριακής Αριστεράς.
Άλλωστε, ποτέ δεν ένιωθε άνετα μέσα σε κόμματα. Τα κόμματα και οι δομές εξουσίας, μεγάλες ή μικρές, τον απωθούσαν. Δεν ήταν ποτέ διατεθειμένος να εκχωρήσει σε κανέναν το αναφαίρετο δικαίωμά του της κριτικής, να θυσιάζει την κριτική σκέψη του στον βωμό της κομματικής σκοπιμότητας. Και προπαντός ήταν αδιανόητο να συμβιβαστεί με τον κυνισμό που ενδημεί στις κομματικές δομές εξουσίας.
Στην Αριστερά, όμως, στις αξίες και τα ιδανικά της, στην απελευθερωτική της δύναμη, έμεινε πιστός έως το τέλος. Γιατί ο Ανδρέας ανήκε στην αληθινή Αριστερά, στην αδελφότητα των δικαίων και των ταπεινών, που ζει και αγωνίζεται για τη μεγάλη ουτοπία της απελευθέρωσης του ανθρώπου.
Και τώρα εκεί, στον κόσμο των ανθρώπων που έφυγαν, πάλι θα είναι με την ιδανική αυτή αδελφότητα, παρέα με τον Θωμά Βασιλειάδη, τον Νίκο Γιανναδάκη τον Κώστα Κωσταράκο, τον Κωστή Καρυωτάκη, και πολλούς, πολλούς άλλους αγαπημένους συντρόφους και φίλους.
Καλό ταξίδι Ανδρέα...
Νικηφόρος Σταματάκης