Στο ξεκίνημά μας από το Λαύριο με προορισμό τον Άη Στράτη, ήδη είχαμε πάρει τα μηνύματα γι’ αυτά που συνέβαιναν στο Μάτι της Ραφήνας και σε όλη τη διαδρομή μες στο καράβι η τηλεόραση επί οκτώ συνεχείς ώρες έδειχνε αυτά τα θλιβερά γεγονότα της 23ης του Ιουλίου.
Μέσα μου σιγοτραγουδούσα το τραγούδι «Εγώ Άη Στράτη δεν φοβάμαι, είναι κι αυτός μια ελληνική γωνιά…….» και κάτι μου έλεγε ότι ένας μίτος μυστικός συνέδεε τα παλιά με τα τωρινά, σαν μια εξακολουθητική δηλαδή τραγωδία.
ΠροσκύνημαΉταν 4 η ώρα το απόγευμα και ο φίλος μου, ο Τάσης, μας περίμενε στην προκυμαία του Άη Στράτη και από την πρώτη στιγμή ήταν ο ίδιος μια ολόθερμη και φιλόξενη αγκαλιά.
«Κάθε σημείο αυτού του μικρού νησιού κρύβει και μια ιστορία», σκεφτόμουν. Εκεί, από την εποχή της μεταξικής δικτατορίας, ήταν τόπος εξορίας, του πιο φωτισμένου τμήματος της ελληνικής κοινωνίας, του νεανικού ανθού.
Στην πρώτη διαδρομή στο χωριό και στην παραλία του λιμανιού είδαμε ελάχιστα παλιά οικήματα που έμειναν μετά το σεισμό του 1968, όπως ο σταθμός της παλιάς χωροφυλακής. Εκεί ο Νίκος ο Παπαδάτος, συμπατριώτης μου, δέχτηκε προβοκατόρικη επίθεση της χωροφυλακής στο χώρο της προκυμαίας και σκοτώθηκε από σφαίρα των φασιστών, μαζί με άλλους δυο εξόριστους, τον Παναγιώτη Πέπα και τον Κώστα Σκυτούδη.
Τη δεύτερη μέρα ανεβήκαμε προς το ύψωμα του Αγίου Μηνά βαδίζοντας την λεωφόρο των μπολσεβίκων, όπως έλεγαν εκείνη την εποχή το δρόμο που οι εξόριστοι περπατούσαν και κατέληγε στον χώρο των σκηνών τους. Στο ύψωμα πάνω είναι το εκκλησάκι με τον τάφο 33 εξόριστων πατριωτών.
Ο ήλιος έστελνε κατακόρυφα τις αχτίνες του και ήταν προσκύνημα. Πάνω εκεί είναι ο τάφος των εξόριστων που πέθαναν από την πείνα κλεισμένοι στο κτήριο του παλιού δημοτικού, γιατί «εξεγέρθηκαν» και ζήτησαν να φύγουν για να πολεμήσουν τους Γερμανούς εισβολείς.
Κάτω το τοπίο απλωνόταν ήσυχο σαν κοιμισμένο από τη μεσημεριανή λαύρα. Ο Τάσης λαχανιασμένος από τον ανήφορο μπήκε με γοργό βήμα και χαιρέτησε με λιτό ύφος «Γεια σας, συντρόφια!». Μετά χάιδεψε με σεβασμό το μνήμα και δίπλα μου χαμηλόφωνα μου εξιστορούσε τα γεγονότα εκείνης της εποχής, δείχνοντας τα σημεία γύρω από τον λόφο. Και όμως δεν ήμουν σίγουρος έτσι που άκουγα τη φωνή του αν το ίδιο το τοπίο, ξερό και άγριο, δεν έφερνε με τη θαλάσσια αύρα κάποιες άλλες φωνές που ζητούσουν να επικοινωνήσουν μαζί μας.
Αντιθέσεις και εναλλαγέςΟι άνθρωποι αυτοί αντιστάθηκαν μέχρι το τέλος να υπογράψουν δήλωση που να απαρνιούνται την ιδεολογία τους. Κάποιοι είχαν οικογένειες, μικρά παιδιά κι όμως δεν δέχτηκαν να υποχωρήσουν. «Πόσα δράματα εξακολουθούν και συνεχίζουν να παίζονται σε άλλα σημεία σε χρόνους σημερινούς, συνεπόμενα εκείνων των παλιών γεγονότων», σκέφτομαι.
Κείνες οι ξαφνικές βροχές με τα ολόμαυρα σύννεφα που πλάκωναν πάνω μας μαζί με τα αμέτρητα κοράκια και μετά απότομα η εμφάνιση του ήλιου που ζέσταινε και η λάβρα του σ΄ έστελνε κατευθείαν στην καταγάλανη θάλασσα, πόσο έντονα επιδρούσαν μέσα μας! Κείνες οι αντιθέσεις της φύσης και των χρωμάτων, τι σχέση μπορεί να είχαν με τις εναλλαγές των συναισθημάτων, με τις εσωτερικές διαφωνίες ως προς τη ορθότερη επιλογή που μας οδηγεί στον σκοπό της ύπαρξης του ανθρώπου;
Τι λόγια πονεμένα, τι φωνές και συνομιλίες έντονες κάποτε έχουν να ιστορήσουν τα βράχια και η θάλασσα, αν σταθείς και αφουγκραστείς λίγο πριν το ξημέρωμα και η ματιά σου αγκαλιάσει χωρίς χρόνο το τοπίο ολόγυρα.
Ταξίδι κατανόησηςΆργησα στη ζωή μου πολύ για να πραγματοποιήσω αυτό το ταξίδι. Ίσως θα ήταν πιο διδακτικό στη διαμόρφωση της συνείδησής μου και της ψυχικής μου υπόστασης, εάν είχε γίνει πολλές δεκαετίες νωρίτερα. Και δεν εννοώ την ανάπτυξη της πολιτικής συνείδησης, αλλά κάτι βαθύτερο που αφορά στην κατανόηση της έννοιας του ανθρώπου και της ελευθερίας του.
Στο ταξίδι πια της επιστροφής και καθώς το καράβι απομακρυνόταν, έβλεπα να αχνοφαίνεται στο λιγοστό φως και ολοένα να χάνεται στην πρωινή θολή εικόνα μες στη θάλασσα και στον ουρανό ο ξερός βράχος του Λένιν, όπως οι εξόριστοι τον ονόμασαν κάποτε.
Από πιο μακριά ξεχώριζε το ύψωμα του Αγίου Μηνά που στην αρχή δεν ήξερα το όνομά του και την ιδιαίτερη ιστορία του. Μόνο στο τέλος, μετά την πενθήμερη παραμονή μας στο νησί, στο σημείο αυτό έστελνα τον χαιρετισμό μου. Ένιωθα ότι το ύψωμα αυτό αποτελεί σύμβολο και κέντρο όχι μόνο του μικρού νησιού, αλλά ενός χώρου ευρύτερης διάστασης με πανανθρώπινη σημασία.
Άγγελος Ευθ. Αγγελόπουλος