Ο μαρξιστής κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Μισέλ Λεβί γράφει για το νέο βιβλίο του
Η θρησκεία εξακολουθεί να είναι το προπύργιο του σκοταδισμού και του συντηρητισμού που κατήγγειλαν ο Μαρξ και ο Ένγκελς τον 19ο αιώνα; Η απάντηση είναι ναι, σε διαφορετικά πλαίσια, πολιτισμούς και χώρες. Αυτό το όραμα του Μαρξ και του Ένγκελς ισχύει για τα φονταμενταλιστικά ρεύματα των βασικών θρησκευτικών ομολογιών (χριστιανός, εβραίος, μουσουλμάνος, ινδουιστής), και για πολλές ομάδες ευαγγελιστών και αιρέσεων. Ωστόσο, η εμφάνιση και ανάπτυξη του επαναστατικού χριστιανισμού σε διάφορες ηπείρους και οι θεολογίες της απελευθέρωσης στη Λατινική Αμερική και σε άλλες περιοχές του κόσμου, άνοιξαν ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία και εγείρουν νέα και διεγερτικά ζητήματα, που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν χωρίς να ανανεωθεί η μαρξιστική ανάλυση της θρησκείας. Υπάρχουν μαρξιστές που όταν αντιμετωπίζουν φαινόμενα αυτού του τύπου, εφαρμόζουν το παραδοσιακό ερμηνευτικό μοντέλο τους. Αλλά η δέσμευση των χριστιανών στους λαϊκούς κοινωνικούς αγώνες και η συμμετοχή τους σε διάφορες επαναστατικές διαδικασίες από τα μέσα του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα, δείχνουν σαφώς ότι είναι αναγκαίο να αναπτυχθεί ένα νέο ερμηνευτικό πλαίσιο από το μαρξισμό. Επίσης, ανάμεσα στους μαρξιστές υπάρχουν εκείνοι που αντιτίθενται στη ριζική βάση της εκκλησίας και στη συντηρητική ιεραρχία. Αυτό το σημείο μπορεί να αντιστοιχεί εν μέρει στην αλήθεια, αλλά δεν είναι εντελώς σωστό, δεδομένου ότι μεγάλος αριθμός επισκόπων, ειδικά στη Λατινική Αμερική, στην Ασία και στην Αφρική, είναι αλληλέγγυοι με τα απελευθερωτικά κινήματα των φτωχών. Αυτή η δέσμευση έχει κοστίσει μέρος της ζωής τους. Η πιο σημαντική περίπτωση είναι αυτή του Όσκαρ Ρομέρο, αρχιεπίσκοπος του Σαν Σαλβαδόρ που δολοφονήθηκε από ομάδες θανάτου της ακροδεξιάς.
Οι μαρξιστές που αμφισβητούνται ή διαταράσσονται από αυτά τα γεγονότα, συνδέονται με τη διάκριση μεταξύ της κοινωνικής πρακτικής των χριστιανών, την οποία θεωρούν πολύτιμη, και τη θρησκευτική τους ιδεολογία, που αναγκαστικά θεωρείται ως κάτι ανάδρομο και ιδεαλιστικό. Τώρα, η θεολογία της απελευθέρωσης είναι μια θρησκευτική σκέψη που χρησιμοποιεί μαρξιστικές έννοιες και εμπνέει τους αγώνες της κοινωνικής απελευθέρωσης. Αυτή η σκέψη μας αναγκάζει να επανεξετάσουμε και να ξεπεράσουμε αυτή τη διάκριση. Η αποκαλούμενη «θεολογία της απελευθέρωσης» είναι ένα πολύ βαθύτερο και πιο εκτεταμένο φαινόμενο από ένα θεολογικό ρεύμα. Είναι η θεωρητική έκφραση ενός τεράστιου κοινωνικού κινήματος, το οποίο προτείνω να ονομάσω απελευθέρωση του χριστιανισμού, των υπερβατικών πολιτικών συνεπειών. Οι μαρξιστές πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ο χριστιανισμός της απελευθέρωσης είναι ένα γεγονός παγκόσμιας και ιστορικής σημασίας. Σημαντικοί τομείς της εκκλησίας στη Λατινική Αμερική και σε άλλες ηπείρους άλλαξαν τη θέση τους στην ταξική πάλη και με τους ανθρώπινους, πνευματικούς και υλικούς πόρους τους βρέθηκαν στην πλευρά των εργατών, των αγροτών, των αυτοχθόνων και των λαϊκών αγώνων για την οικοδόμηση μιας νέας κοινωνίας. Αυτή η παγκόσμια εκδήλωση δεν έχει να κάνει με τον παλιό διάλογο μεταξύ χριστιανών και μαρξιστών, που θεωρούνται ως δύο ξεχωριστά στρατόπεδα, και πολύ λιγότερο με τις διπλωματικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των γραφειοκρατικών μηχανισμών της εκκλησίας και του κόμματος. Αυτό που συμβαίνει στον κόσμο εδώ και δεκαετίες, είναι ότι ο χριστιανισμός με απελευθέρωση αποτελεί ένα πολύ διαφορετικό γεγονός: μια νέα αδελφότητα μεταξύ των χριστιανών επαναστατών και των αθεϊστικών ή αγνωστικιστών επαναστατών.
Η πρόκληση για τους μαρξιστέςΥπάρχει, χωρίς αμφιβολία, μια θεωρητική και πρακτική πρόκληση για τους μαρξιστές. Αυτή η νέα εκδήλωση απελευθέρωσης του χριστιανισμού δείχνει τις αδυναμίες της «κλασικής» μαρξιστικής αντίληψης της θρησκείας, ιδιαίτερα της χονδροκομμένης εκδοχής της που περιορίστηκε στον υλισμό και στην αντικληρικότητα των αστών φιλοσόφων του 18ου αιώνα. Πέρα από αυτή τη σύλληψη, στον Μαρξ, στον Ένγκελς και σε αρκετούς σύγχρονους μαρξιστές στοχαστές βρίσκονται έννοιες και αναλύσεις που μπορούν να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τη μάλλον εκπληκτική πραγματικότητα της απελευθέρωσης του χριστιανισμού. Η πρόθεση αυτού του βιβλίου είναι να παράσχει μια ανάλυση αυτής της καινοτομίας στο θρησκευτικό τομέα, δεδομένης της επιρροής της σε πολλούς αγώνες για την κοινωνική αλλαγή. Στο βιβλίο διατυπώνω νέες θεωρητικές υποθέσεις και η μέθοδος που χρησιμοποιώ είναι αυτή της κοινωνιολογίας του πολιτισμού, που εμπνέεται από το μαρξισμό. Επίσης, ενσωματώνω ορισμένες αναλυτικές κατηγορίες του Μαξ Βέμπερ. Αναλύω τους δεσμούς μεταξύ θρησκευτικών πολιτισμών και πολιτικών πολιτισμών σε ένα πλαίσιο εκσυγχρονισμού και έντονων κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων.
(…) Για πρώτη φορά συγκέντρωσα σε έναν τόμο τα βασικά γραπτά μου για το μαρξισμό, τη θρησκεία, τον απελευθερωτικό χριστιανισμό και τον οικοσοσιαλισμό. Το βιβλίο αυτό αποτελεί μια συγχώνευση που έγινε στη Βραζιλία από την Expressao Popular και το ίδρυμα Perseu Abramo που συνδέεται με το PT (Εργατικό Κόμμα). Το PT, καθώς και το MST (Κίνημα Ακτημόνων), έχουν επηρεαστεί πολύ από την απελευθέρωση του χριστιανισμού. Εκτός από αυτά, στο βιβλίο μπορείτε επίσης να διαβάσετε τις κύριες αναλύσεις μου σχετικά με τις διάφορες απελευθερωτικές εκφράσεις της θρησκείας και του χριστιανισμού από μαρξιστική, οικοσοσιαλιστική και αντικαπιταλιστική προοπτική.
Η δομή του βιβλίου
Το βιβλίο είναι δομημένο σε πέντε μέρη. Στο πρώτο αναλύω τις σχέσεις μεταξύ θρησκείας, πολιτικής και οικονομίας. Εδώ επαναλαμβάνω τη μαρξιστική θεωρία της θρησκείας βασισμένη στο έργο του Μαρξ και του Ένγκελς, αλλά και ενός άλλου πολύ σημαντικού σύγχρονου μαρξιστή: τον Βάλτερ Μπένγιαμιν. Αυτό το θέμα συνεχίζεται και στο δεύτερο μέρος, στο οποίο μελετώ τις συνεισφορές του γερμανού μαρξιστή φιλόσοφου Έρνστ Μπλοχ και του σπουδαίου περουβιανού μαρξιστή Χοσέ Κάρλος Μαριάτεγκι. Στο τρίτο και στο τέταρτο μέρος επικεντρώνομαι στην ανάλυση του απελευθερωτικού χριστιανισμού στη Λατινική Αμερική, στην περιοχή του κόσμου όπου είναι πλέον περισσότερο από οπουδήποτε αλλού εδραιωμένος. Εδώ περιλαμβάνεται και ένα κεφάλαιο στο οποίο εξετάζω ένα πολύ επίκαιρο ζήτημα: την πολιτική και πολιτισμική επίθεση του συντηρητικού ευαγγελισμού/ προτεσταντισμού και των αντιπαραθέσεών του με την απελευθέρωση του χριστιανισμού. Το τελευταίο μέρος του βιβλίου είναι αφιερωμένο στις σχέσεις μεταξύ της απελευθέρωσης του χριστιανισμού και του οικοσοσιαλισμού.
Αυτό είναι ένα κρίσιμο ζήτημα στην ιστορική στιγμή στην οποία βρισκόμαστε. Η παρουσία των χριστιανών στη λεγόμενη «οικολογία των φτωχών» είναι πολύ ισχυρή σε διάφορες ηπείρους. Διάφορες εκκλησιαστικές οργανώσεις σε πολλές χώρες του Νότου συμμετέχουν με θάρρος σε πολυάριθμες οικο-κοινωνικές συγκρούσεις. Σε αυτό το μέρος αφιερώνω ένα κεφάλαιο για την ανάλυση του βιβλίου Laudato Si του Πάπα Φραγκίσκου, το οποίο αποτελεί πολύτιμη συμβολή στην οικολογία του αντι- συστήματος. Ο Λεονάρντο Μποφ, ο Φρέι Μπέτο, η Ιβόνη Γκεμπάρα, μεταξύ άλλων, εργάζονται εδώ και χρόνια για μια οικολογική θεολογία απελευθέρωσης που σχετίζεται με τον οικο-κοινωνικό αποκλεισμό. Η συνάντηση και η συμμαχία μεταξύ του χριστιανισμού της απελευθέρωσης και του οικοσοσιαλισμού είναι πολύ σημαντική για το νέο αντικαπιταλιστικό κύκλο που πολλοί από εμάς προωθούμε. Οι επαναστάτες και οι κομμουνιστές του 21ου αιώνα δεν μπορούν να περιοριστούν στην επαναφορά των μεγάλων αρχών του Οκτώβρη του 1917 σε μια πιο δημοκρατική και ελευθεριακή εκδοχή. Δημιουργήθηκαν νέα προβλήματα, απρόβλεπτα από τον Λένιν, τον Τρότσκι και τη Ρόζα Λούξεμπουργκ. Μεταξύ αυτών, το οικολογικό ζήτημα είναι ίσως το πιο σημαντικό για μια αναδιατύπωση στην εποχή μας του επαναστατικού προγράμματος. Χρειαζόμαστε ένα κομμουνιστικό έργο που να είναι εναλλακτικό προς τον καπιταλισμό. Αλλά αυτό το έργο πρέπει να περιλαμβάνει με κεντρικό τρόπο τη σχέση μεταξύ των ανθρώπινων κοινωνιών και του περιβάλλοντος.
Για μια πιο ισότιμη και αλληλέγγυα κοινωνίαΟ επαναστατικός μαρξισμός είναι μια σκέψη και μια πρακτική σε μια μόνιμη διαδικασία μετασχηματισμού, αναμόρφωσης και ανάπτυξης. Ο οικοσοσιαλισμός, ή ο οικοκομμουνισμός, σύμφωνα με την ορολογία του Ντανιέλ Μπενσαΐντ, είναι μια ριζοσπαστική εναλλακτική πρόταση που προκύπτει από τη σύγκλιση ανάμεσα στον οικολογικό προβληματισμό και το σοσιαλιστικό (μαρξιστικό) προβληματισμό. Βασική προϋπόθεσή του είναι ότι η διατήρηση ενός φυσικού περιβάλλοντος ευνοϊκού για τη ζωή στον πλανήτη είναι ασυμβίβαστη με την επεκτατική και καταστροφική λογική του καπιταλιστικού συστήματος. Υπάρχει ένα διεθνές οικοσοσοσιαλιστικό ρεύμα που, με την ευκαιρία του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ που έγινε στο Μπελέμ της Βραζιλίας, δημοσίευσε μια δήλωση που έχει υπογραφεί από κορυφαίους οικολόγους από όλο τον κόσμο. Η μετάβαση στον οικοσοσιαλισμό θα οδηγήσει όχι μόνο σε έναν νέο τρόπο παραγωγής και σε μια πιο ισότιμη, πιο αλληλέγγυα και πιο δημοκρατική κοινωνία, αλλά και σε έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής, ένα νέο οικοσοσιαλιστικό πολιτισμό πέρα από το χώρο των χρημάτων και των καταναλωτικών συνηθειών που προκαλείται τεχνητά από τη διαφήμιση και από την παραγωγή άχρηστων αγαθών. Σε αυτή την οικοσοσιαλιστική μετάβαση, οι συνεισφορές που προέρχονται από την απελευθέρωση του χριστιανισμού είναι σημαντικές, όπως προσπαθώ να δείξω σε αυτό το βιβλίο.
Μετάφραση: Δημήτρης ΓκιβίσηςΠηγή: https://vientosur.info