Της Αλίκης ΚοσυφολόγουΠοιά είναι αυτά που δυστυχώς λαμβάνουμε ως δεδομένα σε ό,τι αφορά τον δικαστικό χειρισμό των υποθέσεων βιασμού; Η ενοχοποιήση των καταγγελλουσών, οι πατριαρχικές νουθεσίες, η αναπαραγωγή του σεξιστικού λόγου και των προκαταλήψεων για το φύλο από δικαστικούς λειτουργούς, διαμορφώνει το πλαίσιο μέσα στο οποίο οι καταγγέλλουσες υφίστανται έναν δεύτερο βιασμό από το δικαστήριο. Τί φορούσε η καταγγέλλουσα εκείνο το βράδυ; Πώς βρέθηκε σε αυτό το αυτοκίνητο; Γιατί δεν έχει αμυχές και γρατζουνιές, μώλωπες στα χέρια της ή ακόμη και στα γεννητικά της όργανα από την αντίσταση που προέβαλε; Διάφορες ερωτήσεις ή ακόμη και «νουθεσίες» που υπηρετούν μια συλλογιστική που καταλήγει στην αμφισβήτηση του βάσιμου χαρακτήρα της καταγγελίας για το βιασμό.
Γνωρίζουμε καλά ότι τα ελληνικά δικαστήρια παραμένουν βαθύτατα συντηρητικά, αναπαράγοντας κατά τη λειτουργία τους στερεότυπα για το φύλο και τη φυλή, συχνά στοχοποιώντας ολόκληρες κοινωνικές ομάδες και εξαντλώντας την αυστηρότητα τους σε αυτές (μετανάστες και μετανάστριες, τοξικοεξαρτημένα άτομα, Ρομά, αναρχικούς/ες κα.). Η πατριαρχική και βίαιη αντιμετώπιση των γυναικών, που καταγγέλλουν βιασμούς, αποτελεί μέρος αυτής της κυρίαρχης πολιτικής κουλτούρας στα δικαστήρια αντανακλώντας τις σεξιστικές και ρατσιστικές προκαταλήψεις που διέπουν σημαντικό μέρος των αποφάσεων που λαμβάνονται εκεί.
Καμία νομοθεσία δεν είναι δεδομένηΜέσα σε αυτό το πλαίσιο, το γεγονός της «χειροτέρευσης» της διατύπωσης αναφορικά με τον ορισμό του βιασμού (του άρθρου 336), η οποία προτάθηκε από το κείμενο του νέου Ποινικού Κώδικα που δόθηκε στη δημοσιότητα για διαβούλευση τον περασμένο μήνα, είναι ιδιαίτερο ανησυχητικό. Ακόμη κι αν επρόκειτο για ένα σχέδιο κειμένου που είχε ετοιμαστεί τα προηγούμενα χρόνια ή ακόμη και σε ένα προηγούμενο πολιτικό πλαίσιο δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ευθύνη για τη δημοσίευση του βαραίνει κυρίαρχα την σημερινή πολιτική διοίκηση του Υπουργείου.
Η αλλαγή η οποία προτάθηκε αν εφαρμοζόταν θα χειροτέρευε τον ήδη προβληματικό ορισμό του βιασμού προκρίνοντας την αντικατάσταση της διατύπωσης περί σπουδαίου και άμεσου κινδύνου, από μία άλλη που αναφέρεται στη χρήση σωματικής βίας αλλά περιορίζει την απειλή μόνο ως προς τη ζωή ή τη σωματική ακεραιότητα του θύματος [http://diotima.org.gr/deltio-typou-viasmos/].
Με γνώμονα τα παραπάνω αλλά και την αρνητική εμπειρία της παρ’ ολίγον χειροτερεύσης του υπάρχοντος νομικού ορισμού, αναδεικνύεται ως κεντρικής σημασίας ζήτημα όχι μόνο η αλλαγή του αλλά και η ανάπτυξη ενός θεσμικού πλαισίου που να ενθαρρύνει τις καταγγελίες του βιασμού και της έμφυλης βίας και που να συμβάλλει ταυτόχρονα στην εξάλειψη τους.
Οι νόμοι βεβαίως δεν μετασχηματίζουν την κοινωνία ούτε οι συνέπειες τους αντανακλώνται με γραμμικό τρόπο στην καθημερινότητα, όπως για παράδειγμα το σχετικά προοδευτικό ελληνικό θεσμικό πλαίσιο δεν έχει πετύχει να εξαλείψει την πατριαρχική βία, τον σεξισμό, τον ρατσισμό και την ομοφοβία στην κοινωνία. Επιπλέον, είναι κρίσιμο να λαμβάνουμε υπόψη ότι καμία νομοθεσία δεν είναι δεδομένη και προστατευμένη στο διηνεκές και ότι πάντοτε είναι ανοιχτές οι πιθανότητες για συντηρητική υπαναχώρηση: το υποτιθέμενο «ατύχημα» με τη χειροτέρευση του νομικού ορισμού του βιασμού είναι επίσης ενδεικτική.
Κομβικά σημεία για συλλογικές διεκδικήσειςΛαμβάνοντας υπόψη όλα τα προηγούμενα καθώς και το πολιτικό διακύβευμα που αναδεικνύει η καμπάνια του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας σχετικά με το αίτημα της τροποποίησης του νομικού ορισμού του βιασμού στη βάση της συναίνεσης, θα μπορούσαμε να ιεραρχήσουμε ως κομβικά σημεία για τις συλλογικές διεκδικήσεις και τους αγώνες σε αυτό το πεδίο:
• Τη βελτίωση του θεσμικού πλαισίου και την τροποποίηση του νομικού ορισμού του βιασμού στη βάση της συναίνεσης. Η καλύτερη εναρμόνιση της εγχώριας νομοθεσίας με τις διατάξεις και το πλαίσιο της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για την «Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βιας», η οποία επικυρώθηκε από την ελληνική Βουλή την περασμένη άνοιξη.
• Tη συνέχιση και ενίσχυση των πολιτικών που προωθούν την ισότητα καθώς και της κοινωνικής πολιτικής και των δομών κοινωνικής φροντίδας που αντιμετωπίζουν αυτά τα ζητήματα. Εδώ επισημαίνεται η ανάγκη προάσπισης αυτών των πολιτικών από τις επιπτώσεις της περικοπής των δημόσιων δαπάνων. Όπως είναι αυτονόητο, θύματα του μνημονίου και της λιτότητας υπήρξαν και οι πολιτικές που προωθούν την ισότητα.
• Την αντισεξιστική εκπαίδευση των αστυνομικών και δικαστικών λειτουργών σε ό,τι αφορά τις υποθέσεις βιασμού.
• Την εξάλειψη του πατριαρχικού, σεξιστικού πολιτισμού από τις αίθουσες των δικαστηρίων.
• Tην αναμόρφωση της λειτουργίας του δικαστικού θεσμού με γνώμονα τις ανάγκες της κοινωνίας και τις διαμορφωμένες αντιλήψεις και κοινωνικές αξίες.
• Την αντιμετώπιση του φαινομένου των βιασμών και της έμφυλης βίας στους προσφυγικούς καταυλισμούς στα νησιά. O υπερπληθυσμός και οι άσχημες συνθήκες διαβίωσης που επικρατούν στα κέντρα μέχρι σήμερα διαμορφώνουν εξαιρετικά επισφαλείς συνθήκες για τις γυναίκες και τα κορίτσια πρόσφυγες που ζουν σε αυτά. Σε μια πρόσφατη επιτόπια έρευνα που διεξήγαγε το Ευρωπαϊκό Γραφείο της Διεθνούς Αμνηστίας (2018) κάποιες διαμένουσες σε καταυλισμούς σε ελληνικά νησιά διαμαρτυρήθηκαν ότι φοβούνται ακόμη και να κάνουν ένα μπάνιο καθώς σε κάποιες από τις εγκαταστάσεις δεν έχουν λουκέτα [https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2018/10/women-daily-dangers-refugee-camps-greece/].
• Την αντίσταση στην ιδεολογία και στις αναπαραστάσεις που αισθησιοποιούν την έμφυλη βια νομιμοποιώντας την.
* Απόσπασμα από την παρέμβαση της Αλίκης Κοσυφολόγου, δρ. Σπουδών Φύλου και ακτιβίστριας του φεμινιστικού κινήματος, στην εκδήλωση της Διεθνούς Αμνηστίας «Χωρίς συναίνεση είναι βιασμός, η οποία πραγματοποιήθηκε την περασμένη Πέμπτη στο θέατρο Ακάδημος. Στην εκδήλωση συμμετείχαν ακόμα οι Katarina Bergehed, ανώτατη Σύμβουλος Πολιτικής για τα δικαιώματα των γυναικών και τα σεξουαλικά/αναπαραγωγικά δικαιώματα της Διεθνούς Αμνηστίας Σουηδίας, υπεύθυνη της εκστρατείας για τη νομοθετική αλλαγή του ορισμού του βιασμού στη Σουηδία που υπερψηφίστηκε το 2018, Ξένια Κουναλάκη, δημοσιογράφος στην «Καθημερινή», Ιωάννα Στεντούμη, δικηγόρος και η Χριστίνα Τσακιστράκη, Δρ. Κοινωνιολογίας Δικαίου Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ. Το συντονισμό της εκδήλωσης έκανε η Ειρήνη Γαϊτάνου, υπεύθυνη Εκστρατειών του ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας.