Τα πιο ενδιαφέροντα από τα συμπεράσματα που θα εξαχθούν από την ανάλυση των αποτελεσμάτων της κάλπης του Ιουλίου θα είναι, αναμφίβολα, αυτά που θα αφορούν τις επιλογές της μεσαίας τάξης.
Μέχρι στιγμής κανείς δεν έχει διακινδυνεύσει να προεξοφλήσει ποιες θα είναι αυτές, μολονότι δεν ήταν λίγοι όσοι απέδωσαν με βεβαιότητα τις τεράστιες απώλειες του ΣΥΡΙΖΑ στην κάλπη του ευρωκοινοβουλίου στο ότι, κατά κύριο λόγο, έχασε τη μάχη του κέντρου. Έχασε, είπαν, τη μάχη του κέντρου επειδή υποτίμησε το πολιτικό κόστος έναντι των εισπρακτικού κέρδους από την φορολόγηση των μεσαίων τάξεων, στο όνομα της ανάγκης για πρωτογενές πλεόνασμα 3,5%. Επειδή, επιμένουν, παρέλειψε να επανορθώσει έγκαιρα, αμέσως μετά τον Αύγουστο του 2018, όπως, αντίθετα, έκανε με άλλες, χαμηλότερες εισοδηματικές κατηγορίες, στο όνομα της ταξικής μεροληψίας. Επειδή, προσθέτουν άλλοι, υπερεκτίμησε τη δημοκρατική προσήλωση που, υποτίθεται, χαρακτηρίζει τα μεσοστρώματα από τη εποχή της «Ενώσεως Κέντρου», τουλάχιστον, και δώθε.
Η πραγματικότητα είναι, όπως πάντα, πολύ πιο σύνθετη -τόσο σύνθετη όσο, τουλάχιστον, και η κοινωνική κατηγορία που περιγράφουν οι όροι μεσαία τάξη, μεσαία στρώματα, μέση αστική τάξη, μεσοαστοί κ.ο.κ.
Η κοινωνιολογία της οικονομίας προσπαθεί να είναι σαφέστερη: μεσαία στρώματα είναι, λέει, ο πληθυσμός που το διαθέσιμο εισόδημά του κυμαίνεται ανάμεσα στο 60% και το 200% του διάμεσου διαθέσιμου εισοδήματος -όπου «διάμεσο είναι το εισόδημα που χωρίζει στα δύο την κατανομή του εισοδήματος: το 50% του πληθυσμού κερδίζει κάτω από αυτό το ποσό και το 50% πάνω απ’ αυτό». Όσα νοικοκυριά κερδίζουν κάτω από αυτό το εισοδηματικό όριο θεωρούνται «κατώτερη τάξη» και όσοι κερδίζουν πάνω από 200% του διάμεσου εισοδήματος ανήκουν στην «ανώτερη τάξη» -πάντα κατά συνθήκη.
Η οποία συνθήκη μπορεί να μην ορίζει ευθύγραμμα τις πολιτικές επιλογές του ατόμου, όμως έμμεσα τις επηρεάζει καθοριστικά. Στην Ελλάδα, τα μεσαία στρώματα πλήθυναν θεαματικά στα χρόνια της οικονομικής ανάπτυξης (1991-2008) και συρρικνώθηκαν εξίσου θεαματικά στα χρόνια της κρίσης, τροφοδοτώντας τις τάξεις των νεόπτωχων -και μεταπίπτοντας πολιτικά από την επανάπαυση σε έναν ήπιο συντηρητισμό σε μια κατάσταση πολιτικής απροσδιοριστίας ανοιχτή σε κάθε ενδεχόμενο.
Οι μεσαίες τάξεις, το κατά τεκμήριο πολυπληθέστερο στρώμα στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες κοινωνίες, είναι ιδιαίτερα ευπαθείς στις μεγάλες κυκλικές κρίσεις της οικονομίας. Σε συνθήκες ανάπτυξης τείνουν να ταυτίζονται, σε βαθμό ταξικού μιμητισμού, με το στρώμα που υπερίπταται του 200% του διάμεσου εισοδήματος που προαναφέρθηκε. Σε συνθήκες ύφεσης κατατρύχονται από το φόβο κατακρήμνισής τους κάτω από το 60% του διάμεσου…
Απολύτως κατανοητό –αλλά καθόλου παρήγορο. Στη Βραζιλία, μόλις προχθές, σε συνθήκες κρίσης, κοινωνικής αναστάτωσης και καταιγισμού παραπληροφόρησης, τα μεσοστρώματα παρέδωσαν το μέλλον τους σε έναν αχυράνθρωπο των ελίτ, τον Ζαΐρ Μπολσονάρου.
«Ο κόσμος της μεσαίας τάξης», γράφει, με αρκετή δόση κυνισμού που όμως δεν στερείται αλήθειας, ο Φράνσις Φουκουγιάμα («Η πτώση της μεσαίας τάξης και το μέλλον της Δημοκρατίας», αναδημοσίευση 14/3/2012), «δεν υποστηρίζει κατ’ ανάγκην και κατ’ αρχήν τη δημοκρατία: όπως όλοι, είναι κι αυτοί άνθρωποι ιδιοτελείς, που τους απασχολεί η προστασία της περιουσίας και της κοινωνικο-οικονομικής θέσης τους […] Πολλά μέλη της μεσαίας τάξης αισθάνονται να απειλούνται από τα αναδιανεμητικά αιτήματα των φτωχών και, ως εκ τούτου, τάχθηκαν υπέρ των αυταρχικών κυβερνήσεων που προστατεύουν τα συμφέροντα της τάξης τους…».
«Τι θα γίνει, όμως», συνεχίζει ο γνωστός αμερικανός πολιτικός διανοητής, «αν οι συνθήκες ανάπτυξης δεν θα επιτρέπουν πλέον παρά σε μια μικρή μειοψηφία να αναρριχάται στο status της μεσαίας τάξης; Στις Ηνωμένες Πολιτείες τα μεσαία εισοδήματα έχουν τελματώσει από τη δεκαετία του 1970 και εντεύθεν […] Απρόθυμες να δεσμευθούν σε μια ξεκάθαρη αναδιανομή, οι Ηνωμένες Πολιτείες προχώρησαν σε μια πολύ επικίνδυνη και αναποτελεσματική μορφή αναδιανομής, επιδοτώντας τον ενυπόθηκο δανεισμό των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα […] Οι Αμερικανοί απολαμβάνουν φθηνά κινητά τηλέφωνα, ρούχα σε λογικές τιμές και Facebook, αλλά ολοένα και περισσότερο αδυνατούν να συντηρήσουν το σπίτι τους, να πληρώσουν την ασφάλεια για υγειονομική περίθαλψη ή για ικανοποιητική σύνταξη…».
Η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η παγκοσμιοποίηση υποβαθμίζουν τον ρόλο της εργατικής τάξης στον μεταβιομηχανικό καπιταλισμό. Οι κοινωνίες της μεσαίας τάξης που ο ώριμος καπιταλισμός δημιούργησε για να εκτρέψει τις δυνάμεις της εργασίας από την επιζήτηση της αταξικής κοινωνίας παύουν ως μοντέλο κοινωνικής οργάνωσης στις δημοκρατίες της Δύσης. Η παγκόσμια οικονομική κρίση εν πολλοίς ενορχηστρώθηκε προς αυτή την κατεύθυνση. Μετά την εργατική τάξη, και η μεσαία τάξη «πάει στον παράδεισο».
Η αποδιάρθρωση της μεσαίας τάξης είναι ήδη γεγονός και στην Ελλάδα. Δεν είναι μόνο η μικροεπιχειρηματικότητα και η επισφαλής εργασία που σάρωσε στοχευμένα η κρίση. Είναι κυρίως η μεσαία τάξη, στην οποία απαγορεύθηκε εμμέσως να αναπαραχθεί: το μαρτυρούν οι εκατοντάδες χιλιάδες γόνοι μεσοαστικών οικογενειών που εκπατρίστηκαν αναζητώντας αλλού ένα μέλλον, όχι ως μεσαία τάξη αυτοί, αλλά ως σύγχρονο προλεταριάτο.
Η τάξη που καταλαμβάνει στην Ελλάδα το χώρο «ανάμεσα στο 60% και το 200% του διάμεσου διαθέσιμου εισοδήματος» μπορεί να ελπίζει στην ομαλή μετεξέλιξή της στα πρόσωπα των απογόνων της μόνο αν αποφασίσει να το διεκδικήσει αποφασιστικά, δηλαδή ως πολιτική επιλογή.
Όντως το πιο ενδιαφέρον από τα συμπεράσματα της ανάλυσης των αποτελεσμάτων της κάλπης του Ιουλίου θα είναι η επιλογή που θα κάνει η μεσαία τάξη.
Ο Φ.Φ. δεν είναι ιδιαίτερα αισιόδοξος: «Οι ελίτ χρησιμοποιούν τη μεγαλύτερη πρόσβασή τους στο πολιτικό σύστημα για να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους, απούσης μιας αποτρεπτικής δημοκρατικής κινητοποίησης […] Που δεν πρόκειται να συμβεί, όσο οι μεσαίες τάξεις παραμένουν γοητευμένες από τον μύθο της προηγούμενης γενιάς: ότι τα συμφέροντά τους θα εξυπηρετηθούν καλύτερα από μια ακόμη πιο ελεύθερη αγορά και από λιγότερο κράτος»…
Κωστής Γιούργος