Του Στήβεν ΦόρτιΕχουν περάσει ήδη τρεις μήνες από τις ισπανικές εκλογές και οι προσπάθειες σχηματισμού κυβέρνησης παραμένουν ατελέσφορες. Η στασιμότητα φαίνεται να έχει διάρκεια. Στην Μαδρίτη έχουν επιστρέψει τα φαντάσματα του 2016, όταν το αδιέξοδο κράτησε σχεδόν ένα ολόκληρο χρόνο, με δυο εκλογικές αναμετρήσεις μέσα σε ένα εξάμηνο και την επιβεβαίωση στην εξουσία την τελευταία στιγμή, του συντηρητικού Μαριανο Ραχοι, με την αποχή των σοσιαλιστών. Την ερχόμενη εβδομάδα [Σημ: η συνάντηση πραγματοποιήθηκε στις 18/7 χωρίς να καταγραφεί καμία πρόοδος] θα πραγματοποιηθεί, πιθανόν χωρίς αποτέλεσμα, η συνεδρίαση για την ανάδειξη της κυβέρνησης, την όποια θα διεκδικήσει ο αρχηγός του Σοσιαλιστικού Κόμματος PSOE Πέδρο Σάντσες. Αυξάνεται έτσι το ποσοστό όσων εκτιμούν ότι το φθινόπωρο θα επαναληφθούν οι εκλογές. Τα όσα διαδραματίστηκαν για το σχηματισμό της κυβέρνησης συνιστούν μια αποτυχία σε όλα τα μέτωπα. Πρόκειται για αποτυχία και των αριστερών δυνάμεων, που κέρδισαν τις εκλογές του περασμένου Απρίλη, παρότι δεν εξασφάλισαν την απόλυτη πλειοψηφία.
Ο μόνος εφικτός δρόμοςΤα αποτελέσματα δεν επιδέχονται πολλές μεταφράσεις. Η δεξιά παρουσιάστηκε στις εκλογές διηρημένη σε τρεις σχηματισμούς που συγκέντρωσαν 147 βουλευτές, απέχοντας κατά πολύ από τον απαιτούμενο για την απόλυτη πλειοψηφία αριθμό των 176 βουλευτών: 66 το ΡΡ (Partido Popular), 57 οι Ciudadanos και 24 το ακροδεξιό Vox. Οι σοσιαλιστές με 123 έδρες παραμένουν ο ρυθμιστικός πόλος για το σχηματισμό κυβέρνησης, υπό τον όρο ότι θα διαμορφωθεί μια συμμαχία ή ότι θα υπάρξει εξωτερική στήριξη από άλλες δυνάμεις. Με αναφορά στην βραχυχρόνια εμπειρία της κυβέρνησης Σάντσες, που με την ψήφο δυσπιστίας κατόρθωσε να εξοστρακίσει τον Ραχόι, όλοι θεωρούσαν δεδομένη την συνέχιση της συνεργασίας μεταξύ PSOE και Unidas Podemos (UP, 42 έδρες), με τη στήριξη των τοπικών και των αυτονομιστικών σχηματισμών. Ο ίδιος ο Σάντσες, κατά την διάρκεια της εκλογικής εκστρατείας, είχε υποστηρίξει ότι το κόμμα του Πάμπλο Ιγγλέσιας συνιστούσε τον «εκλεκτό συνεργάτη» για το σχηματισμό μιας κυβέρνησης. Δεδομένης της Καταλανικής κρίσης ο δρόμος αυτός, παρότι δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα, παραμένει ο μόνος εφικτός.
Το πρόβλημα συνίσταται στο ότι στις ευρωπαϊκές και αυτοδιοικητικές εκλογές του Μάη, ενώ το PSOE κατέγραψε μια ακόμη καθαρή νίκη, το UP αποδυναμώθηκε μειώνοντας στο μισό την εκλογική του δύναμη και όλους τους δήμους που, από το 2015 διοικούσε, με εξαίρεση την Cadiz (πόλη της Ανδαλουσίας) και Βαρκελώνης , όπου η Άντα Κολάου, χάρη στην απρόσμενη ψήφο του πρώην γάλλου πρωθυπουργού Μανουέλ Βαλς, επανεξελέγη δήμαρχος.
Μία κυβέρνηση συνεργασίας, χωρίς το Ποδέμος στο υπουργικόΟ Σάντσες στόχευσε στη δημιουργία μιας μειοψηφικής κυβέρνησης σοσιαλιστών, που θα του εξασφαλίζει ελευθερία κινήσεων στις επιλογές στήριξης του κυβερνητικού του σχήματος κατά περίπτωση, από την δεξιά η την αριστερά. Η πολιτική και μιντιακή πίεση υπήρξε υπέρμετρα έντονη: από την μια επιδιώκοντας οι Ciudadanos να απαγκιστρωθούν από την δεξιά και να διευκολύνουν στο σχηματισμό μιας κεντρώας προοδευτικής κυβέρνησης, ζητώντας την έξωθεν στήριξη του Μακρόν, του οποίου είναι σύμμαχοι στην Ευρώπη, από την άλλη, να εξασφαλίσει ο ίδιος την παραίτηση-ανοχή του UP από την επιδίωξη συμμετοχής στην κυβέρνηση, προσφέροντας τις ψήφους του ‘’δώρο’’ στον Σάντσες στην διαδικασία παροχής ψήφου εμπιστοσύνης στο κυβερνητικό σχηματισμό.
Στην πράξη οι Ciudadanos οχυρωθήκαν σε ακραίες θέσεις, με την πεποίθηση ότι κάποια στιγμή θα ξεπερνούσαν το ΡΡ και θα διαδραμάτιζαν το ρόλο του ηγεμονικού κόμματος της ισπανικής δεξιάς, ταυτόχρονα ο σχηματισμός του Πάμπλο Ιγγλέσιας δεν υπαναχώρησε της θέσης του για το σχηματισμό μιας κυβέρνησης συνεργασίας με βάση τα ποσοστά των εκλογών της 28ης του Απρίλη.
Με εξαίρεση κάποιες σύντομες συναντήσεις και δηλώσεις στα ΜΜΕ, από την αρχή του Ιουνίου μέχρι σήμερα, δεν υπήρξε καμία διαπραγμάτευση μεταξύ PSOE και UP, oύτε έγινε αναφορά σε κάποιο πρόγραμμα, ενώ η όποια μετακίνηση από τις θέσεις τους υπήρξε άνευ σημασίας: Ο Σάντσες δήλωσε ευνοϊκά διακείμενος στο σχηματισμό, αορίστως, μιας κυβέρνησης ‘’συνεργασίας’’ κάνοντας αναφορά και στην κατανομή των υπουργικών θώκων στο κόμμα του Πάμπλο Ιγγλέσιας υπό τον όρο ότι θα επρόκειτο για προσωπικότητες ανεξάρτητες και κύρους . Δηλαδή σε μια κυβέρνηση αριστερή αλλά χωρίς την παρουσία της ηγεσίας των Ποδέμος στο υπουργικό συμβούλιο. Ο όρος αυτός είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτός από τον Πάμπλο Ιγγλέσιας και τους συντρόφους του .
Ο Σάντσες διέκοψε τις διαπραγματεύσειςΕίναι γεγονός ότι ο Σάντσες δεν εμπιστεύεται τον Πάμπλο Ιγγλέσιας και φοβάται οτι μια συγκυβέρνηση με το UP θα του δημιουργούσε σημαντικά προβλήματα δεδομένης της διαφορετικής αντίληψης στα ζητήματα εξωτερικής πολιτικής, αρχής γενομένης από τη Βενεζουέλα, και στο ζήτημα της Καταλανικής κρίσης. Τον Οκτώβρη αναμένεται η απόφαση του δικαστηρίου για τους αυτονομιστές, σχετικά με τα γεγονότα του φθινοπώρου του 2017 και στην πιθανή-αναμενόμενη καταδικαστική απόφαση, η σταθερότητα μιας κυβέρνησης συνεργασίας θα μπορούσε να τεθεί σε αμφισβήτηση, εφόσον μια κυβέρνηση PSOE-UP προϋποθέτει την αποχή η την υποστήριξη των Καταλανών αυτονομιστών: για το σχηματισμό της απόλυτης πλειοψηφίας απολείπονται 11 ψήφοι κατά συνέπεια η στήριξη εκ μέρους των Βάσκων εθνικιστών και των αυτόνομων επαρχιών της Βαλενθια και Κανταβρίας δεν επαρκεί, αφού εκλέγουν συνολικά 8 βουλευτές.
Ταυτόχρονα ούτε ο Ιγγλέσιας εμπιστεύεται τον Σάντσες, γιατί εκτιμά πως ο αποκλεισμός του UP από τον κυβερνητικό σχηματισμό θα επιφέρει την κεντρώα στροφή της κυβέρνησης. Με δεδομένο ότι οι δυο πολιτικοί σχηματισμοί, σε τοπικό επίπεδο έχουν ήδη συνάψει συμφωνίες, όπως αποδεικνύουν οι αριστεροί κυβερνητικοί σχηματισμοί σε διάφορες περιοχές (Valencia, Baleari, Canarie, Navarra), ο Ιγγλέσιας διερωτάται γιατί αυτή η συμφωνία δεν είναι εφικτή για την διακυβέρνηση της χώρας. Περα από αυτό, ο Ιγγλέσιας είναι πεπεισμένος ότι οι Ποδέμος μπορούν να αποφύγουν την κατάρρευση, επακόλουθο των κάκιστων εκλογικών αποτελεσμάτων του Μάιου, μόνο με την είσοδο τους στην κυβέρνηση. Ταυτόχρονα, ο δεύτερος τη τάξη στην ιεραρχία του κόμματος, Ίνιγο Ερεχόν, ο οποίος διέκοψε την συνεργασία με τον Ιγγλέσιας το Γενάρη, ετοιμάζει την παρουσίαση ενός νέου πολιτικού σχηματισμού με οικολογικό και φεμινιστικό προσανατολισμό, στον οποίο η σύναψη συμφωνίας με το PSOE θα ήταν πιο εύκολη. Πιεσμένος σε όλα τα μέτωπα ο Ιγγλέσιας δοκίμασε να ξεμπλοκάρει την κατάσταση συγκαλώντας ένα δημοψήφισμα των εγγεγραμμένων μελών του κόμματος το αποτέλεσμα του οποίου ήταν εκείνο της αποδοχής της θέσης άμυνας της ηγεσίας: ναι σε κυβέρνηση συνεργασίας, όχι σε μονοκομματική σοσιαλιστική κυβέρνηση με εξωτερική στήριξη UP, σύμφωνα με το πορτογαλικό μοντέλο . Η απόφαση εξόργισε τον Σάντσες ο οποιος διέκοψε τις διαπραγματεύσεις . Έτσι φτάσαμε στην ημερομηνία ψήφισης της επόμενης εβδομάδας όπου, εκτός απρόοπτου,ο Σάντσες δεν θα συγκεντρώσει την απαιτούμενη στήριξη για να εκλεγεί ούτε στην πρώτη ψηφοφορία στις 23 Ιουλίου, που απαιτείται η απόλυτη πλειοψηφία, ούτε στις 25 Ιουλίου όπου απαιτείται σχετική πλειοψηφία.
Εφόσον έτσι συμβεί, θα αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση: το Ισπανικό Σύνταγμα προβλέπει 60 ημέρες για το σχηματισμό κυβέρνησης. Το Σεπτέμβρη μπορεί να συγκληθεί η βουλή εκ νέου για παροχή ψήφου εμπιστοσύνη, αν και σε αυτή τη περίπτωση ο καπνός παραμείνει μαύρος, η χώρα θα πρέπει να οδηγηθεί σε νέα εκλογική αναμέτρηση στις 10 Νοεμβρίου.
Πρόκειται για μια παρτίδα σκάκι και ρουλέτας ταυτόχρονα, που αναδεικνύει την αδυναμία της Μαδρίτης να σχηματίζει κυβερνήσεις συνεργασίας. Μια συνθήκη που μπορεί να εξανεμίσει την δυνατότητα σχηματισμού αριστερής κυβέρνησης σε μια Ευρώπη που προσανατολίζεται όλο και πιο δεξιά.
* Ο Στ. Φόρτι είναι ερευνητής του Ινστιτούτου Σύγχρονης Ιστορίας του Νέου Πανεπιστημίου της Λισαβόνας και καθηγητής του Αυτόνομου Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης. @StevenForti.
Μετάφραση: Μαρία Γαβαλά